alergia
fot. Fotolia

Alergia – choroba naszych czasów

Alergia jest chorobą uprzykrzającą życie wielu pacjentom. Szacuje się, że problem przewlekłej formy alergii dotyczy obecnie około 15 mln Polaków, a liczba chorych podwaja się średnio co dziesięć lat.

O alergii mówimy wtedy, gdy substancja, która nie jest szkodliwa sama w sobie, wywołuje odpowiedź układu immunologicznego prowadzącą do wystąpienia objawów chorobowych. Zidentyfikowano już tysiące alergenów, które powodują miejscowe lub uogólnione reakcje nadwrażliwości. Alergeny wziewne, do których zalicza się pyłki roślin, roztocze kurzu domowego, sierść zwierząt, zarodniki grzybów pleśniowych, są najczęstszą przyczyną alergicznego nieżytu nosa, astmy oskrzelowej i alergicznego zapalenia spojówek. Mleko krowie, jaja kurze, orzechy, ryby – to przykłady alergenów pokarmowych, które mogą stać się przyczyną uogólnionej reakcji nadwrażliwości. Wyróżnia się także alergeny kontaktowe, które poprzez bezpośredni kontakt ze skórą mogą doprowadzić do wystąpienia miejscowych zmian alergicznych; są to substancje chemiczne w środkach czystości, metale sztucznej biżuterii czy lateks.

Mechanizm obronny

Po wniknięciu alergenu do organizmu, limfocyty Th2 pobudzają limfocyty B do produkcji m.in. przeciwciał IgE, których zadaniem jest unieszkodliwienie atakującego czynnika. Immunoglobuliny klasy IgE przemieszczają się wraz z krwią do tkanek, a także dzięki obecności swoistych receptorów wiążą się z błoną komórkową mastocytów (komórki tkanki łącznej biorące udział w odpowiedzi komórkowej). Kolejny kontakt antygenu z IgE stymuluje degranulację komórek tucznych i uwolnienie zmagazynowanej w nich histaminy. Jest ona mediatorem procesów zapalnych, powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych i zwiększenie przepuszczalności błon komórkowych, co może objawiać się świądem, kaszlem, zaczerwienieniem skóry, wysiękiem z nosa i obrzękiem.

Alergiczny nieżyt nosa

Dolegliwościami, z którymi bardzo często spotykamy się w praktyce aptecznej, są alergiczny nieżyt nosa oraz alergiczne zapalenie spojówek. Alergiczny nieżyt nosa (ANN, katar sienny) jest uznawany za najczęstszą chorobę alergiczną świata, która występuje u około 10-25 proc. populacji ludzkiej. W jego patogenezie istotną rolę odgrywają zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Wywoływany jest najczęściej przez pyłki traw, zbóż, drzew, pleśnie, roztocze i sierść zwierząt. Często współistnieje z innymi chorobami alergicznymi (atopowe zapalenie skóry, astma, alergie pokarmowe), a także z chorobami górnych dróg oddechowych (zapalenie nosa i zatok przynosowych, przerost migdałka gardłowego, zapalenie krtani, wysiękowe zapalenie ucha środkowego).

Katar sienny objawia się najczęściej wyciękiem z nosa, świądem, napadowym kichaniem i niedrożnością przewodów nosowych, trwającymi co najmniej godzinę dziennie przez co najmniej dwa kolejne dni. Nieco inne objawy występują u dzieci: sine cienie pod oczami, poprzeczna bruzda na nosie, oddychanie ustami, zniekształcenia ortodontyczne.

Gdy charakterystyczne objawy występują w określonych porach roku (w sezonie pylenia roślin wiatropylnych lub w okresie, gdy stwierdza się w powietrzu znaczne stężenia zarodników grzybów pleśniowych), mamy do czynienia z sezonowym alergicznym nieżytem nosa. Natomiast gdy przyczyną dolegliwości są alergeny obecne w otoczeniu chorego przez cały rok w takim stężeniu, które wystarcza do wywołania objawów alergicznych, wówczas mówimy o całorocznym ANN. Wyróżniamy także formę epizodyczną, gdy krótkotrwała ekspozycja na specyficzny alergen powoduje wystąpienie objawów alergicznych.

W praktyce klinicznej stosowany jest podział ANN z uwzględnieniem czasu trwania objawów. Jeżeli objawy choroby trwają krócej niż cztery dni w tygodniu lub mniej niż miesiąc w roku – mówimy o okresowym ANN. W przypadku gdy objawy utrzymują się dłużej niż cztery dni w tygodniu i co najmniej przez miesiąc w ciągu roku – mamy do czynienia z przewlekłym alergicznym nieżytem nosa. Każda z tych postaci może mieć przebieg łagodny, umiarkowany lub ciężki, co wpływa na codzienną aktywność życiową, a także konieczność podjęcia przez pacjenta terapii.

Niestety, objawy chorobowe nieżytu nosa – zwłaszcza w początkowym okresie jego trwania – są bagatelizowane lub błędnie interpretowane przez pacjentów. Często mylone są z infekcją wirusową lub zapaleniem zatok. W każdym przypadku kataru trwającego ponad dwa tygodnie należy rozważyć alergiczną przyczynę tych dolegliwości. Aby rozpoznać ANN, należy bacznie przyjrzeć się powtarzalności objawów po kontakcie z podejrzanym alergenem w określonych sytuacjach i zalecić pacjentowi wizytę u laryngologa.

Leczenie objawowe ANN

W przypadku alergików dużą rolę odgrywa dbałość o higienę jam nosowych. Możemy zalecić użycie izotonicznych roztworów soli morskiej lub soli fizjologicznej. W przypadku niedrożności nosa polecamy roztwory hipertoniczne udrożniające przewody nosowe i ułatwiające oddychanie.

Podstawą w leczeniu alergicznego nieżytu nosa jest podawanie leków, które powodują doraźne ustępowanie dolegliwości. Donosowo stosuje się leki obkurczające błonę śluzową nosa: ksylometazolinę, oksymetazolinę, nafazolinę, fenylefrynę. Należy jednak pamiętać, że przy dłuższym stosowaniu powodują one tzw. efekt odbicia – zjawisko ponownego obrzęku (polekowe zapalenie błony śluzowej nosa). Wywołane jest ono zmniejszaniem liczby receptorów adrenergicznych podczas długiego ich pobudzania, dlatego leki nie powinny być stosowane dłużej niż siedem dni. Doustnymi lekami obkurczającymi naczynia krwionośne, które występują jako samodzielne preparaty, a także jako składniki preparatów złożonych, są sympatykomimetyki – pseudoefedryna i fenylefryna. Usuwają one nadmierne przekrwienie w obrębie błony śluzowej nosa i hamują wyciek wodnistej wydzieliny. Są jednak przeciwwskazane u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym, jaskrą, nadczynnością tarczycy oraz mogą wywoływać kołatanie serca, pobudzenie, suchość błon śluzowych, bóle głowy czy zatrzymanie moczu, dlatego należy je polecać z ostrożnością.

W terapii ANN wykorzystywane są także doustne leki przeciwhistaminowe, wśród których obecnie najczęściej stosuje się leki II generacji (cetyryzyna, lewocetyryzyna, loratadyna, feksofenadyna) – nie wywołują one sedacji, mogą być stosowane raz dzienne i nie występuje tutaj zjawisko tachyfilaksji (wyczerpywania się odpowiedzi receptorów). Są one preferowane z uwagi na wyższy wskaźnik skuteczności i bezpieczeństwa niż leki I generacji (chlorfeniramina, difenhydramina, klemastyna, hydroksyzyna).

Miejscowo stosowane są natomiast kromony (kromoglikan disodowy, nedokromil). Efekt ich działania jest długotrwały, a skutki uboczne są znikome. U pacjentów z ANN skuteczny jest również bromek ipratropium podawany donosowo. Jest to lek antycholinergiczny blokujący wyciek wodnistej wydzieliny z nosa.

Poza wymienionymi grupami leków w ciężkich postaciach nieżytu nosa, z przepisu lekarza, donosowo stosowane są leki przeciwhistaminowe (azelastyna, olopatadyna, lewokabastyna), glikokortykosteroidy (beklometazon, budesonid, flutikazon, mometazon), glikokortykosteroidy doustne (betametazon, deksametazon, hydrokortyzon, metyloprednizolon, prednizolon, prednizon), leki antyleukotrienowe (montelukast, zafirlukast).

Alergiczne zapalenie spojówek

W około 60-90 proc. przypadków z ANN współistnieją objawy alergicznego zapalenia spojówek (AZS). Spojówka jest błoną wyściełającą wewnętrzną powierzchnię powiek i zewnętrzną część gałki ocznej. Dostępność spojówki dla czynników zewnętrznych (m.in. alergenów) oraz duża ilość mastocytów (10 tys. komórek na mm3) stwarzają dogodne warunki do zainicjowania reakcji alergicznej. Jej przebieg nie różni się od reakcji w śluzówce nosa, jednak dodatkowy wpływ na nią mają temperatura, nasłonecznienie, ruch powietrza czy wilgotność.

Reakcja alergiczna w obrębie spojówki często bywa mylona z przewlekłą infekcją lub zespołem suchego oka. Podobnie jak w ANN, wyróżnia się sezonowe i całoroczne alergiczne zapalenie spojówek. Wyróżnia się również postać ostrą charakteryzującą się szybko narastającymi objawami alergicznymi na skutek kontaktu z dużą dawką alergenu i ustępującymi po usunięciu go z worka spojówkowego (płukanie 0,9% NaCl, miejscowe podanie leku naczyniokurczącego). Innymi typami AZS są także: wiosenne, atopowe, olbrzymiokomórkowe i kontaktowe zapalenie spojówek. Na skutek kontaktu z alergenami obserwuje się świąd oczu, nasilone łzawienie, światłowstręt, obecność śluzowej wydzieliny w worku spojówkowym, obrzęk, przekrwienie spojówek oraz obrzęk powiek.

Podstawą ustalenia diagnozy jest prawidłowo zebrany wywiad i stwierdzenie objawów alergicznych. Wyjątkowo lekarze zalecają wymaz lub uzyskanie zeskrobin ze spojówki. W przypadku potwierdzenia alergicznego zapalenia spojówek, obserwuje się zwiększoną liczbę eozynofilów, dodatkowo można wykonać testy skórne i prowokacyjny test dospojówkowy.

W profilaktyce zapalenia spojówek bardzo ważna jest codzienna pielęgnacja oczu i powiek. Do przemywania oczu stosuje się roztwór soli fizjologicznej oraz sztuczne łzy, które odbudowują film łzowy. Zimne okłady mogą złagodzić dyskomfort związany ze stanem zapalnym i obrzękiem. Należy także zwrócić uwagę pacjentów na to, aby powstrzymywali się od pocierania oczu, które jest czynnikiem wywołującym dodatkowe podrażnienia.

Leczenie AZS

W leczeniu alergicznego zapalenia spojówek stosuje się miejscowo leki naczyniokurczące: fenylefrynę, tetryzolinę, nafazolinę oraz leki złożone, zawierające dodatkowo lek przeciwhistaminowy: nafazolinę i antazolinę, nafazolinę i difenhydraminę, tetryzolinę i antazolinę. Wykorzystywane są także leki naczyniokurczące w połączeniu z substancjami o działaniu przeciwzapalnym: nafazolina i siarczan cynku, nafazolina i błękit metylenowy. Zmniejszają one przekrwienie w obrębie gałki ocznej, przynosząc ulgę i łagodząc uczucie pieczenia. Miejscowo można również polecać stosowanie stabilizatorów komórek tucznych – preparaty zawierające nedokromil i kromoglikan disodowy oraz leki przeciwhistaminowe I generacji (antazolina, difenhydramina), II generacji (emedastyna, olopatadyna) oraz dospojówkowo podawane glikokortykosteroidy (z przepisu lekarza). Doustnie stosowane są preparaty przeciwhistaminowe II generacji i kortykosteroidy, które wykorzystywane są także w terapii alergicznego nieżytu nosa.

Dolegliwości alergiczne stały się problemem zataczającym coraz szersze kręgi na świecie. Pielęgnacja oczu i nosa, a także fachowa pomoc farmaceutów, jest kluczowym elementem pomagającym w zwalczaniu tych uporczywych dolegliwości.

Podobne wiadomości

Nie ma możliwości dodania komentarza