fot. depositphotos

Alergiczne zapalenie spojówek

Świąd oczu, zaczerwienienie i łzawienie – lada moment pacjenci z takimi objawami będą szukali pomocy w aptece. Czy możemy być lepiej przygotowani do zaproponowania im fachowej porady?

Alergia narządu wzorku najczęściej obejmuje spojówkę, ale może też dotyczyć rogówki, skóry powiek, czy twardówki. Spojówka jest najbardziej „wierzchnią” błoną pokrywającą gałkę oczną oraz wewnętrzną część powiek. Zawiera gruczoły śluzowe i gruczoły łzowe, wytwarzające film łzowy. Co ciekawe, spojówka nie tylko pełni rolę ochronną i nawilżającą, ale także immunologiczną. Wszystko to ze względu na obecność limfocytów CD4+ i CD8+, komórek Langerhansa, mastocytów i makrofagów oraz produkcji immunoglobulin klas IgA, IgG i śladowych ilości (w fizjologicznych warunkach) IgE.

Stanom alergicznym w obrębie oczu sprzyja brak bariery mechanicznej ograniczającej kontakt z alergenem. Liczne mastocyty (komórki tuczne) obecne na spojówce odpowiadają za gotowość do odpowiedzi immunologicznej. Degranulacja komórek tucznych prowadzi do uwolnienia mediatorów zapalnych m.in. histaminy, co prowadzi do pojawienia się świądu, rozszerzenia naczyń i zwiększenia ich przepuszczalności. Z kolei zaburzenie stabilności filmu łzowego upośledza sprawne usuwanie alergenów. Obecność w spojówce naczyń krwionośnych i limfatycznych sprawia, że oko może reagować obrzękiem i zaczerwienieniem.

Niejedno ma imię

Do chorób alergicznych oczu należą m.in. ostre, sezonowe i przewlekłe alergiczne zapalenie spojówek, wiosenne zapalenie rogówki i spojówek, czy atopowe zapalenie rogówki i spojówek. Do schorzeń z pogranicza alergiczno-niealergicznych należą kontaktowe zapalenie skóry powiek i spojówki oraz olbrzymiobrodawkowe zapalenie spojówek.

Alergiczne zapalenie spojówek jest chorobą atopową, czyli zależną od IgE. Reakcja alergiczna pojawia się w wyniku kontaktu z alergenem i charakteryzuje się świądem, przekrwieniem, łzawieniem oraz obrzękiem spojówek i powiek. W zależności od długości trwania objawów wyróżniamy: ostre alergiczne zapalenie spojówek (np. przy kontakcie z dużą ilością alergenu, mija samoistnie po 24-48 godz.), sezonowe (najczęstsza postać alergii narządu wzroku, alergenem są najczęściej pyłki roślin) lub całoroczne (objawy są mniej nasilone, ale utrzymują się stale, alergenami są zazwyczaj sierść zwierząt, pleśń i roztocze). Schorzeniu towarzyszy podwyższone stężenie IgE w surowicy i bardzo często współistnieją z nim również inne choroby alergiczne (np. alergiczny nieżyt nosa, AZS).

Kontaktowe zapalenie skóry powiek i spojówki jest najczęściej reakcją typu opóźnionego na kosmetyki, środki do pielęgnacji soczewek, leki okulistyczne, środki konserwujące i inne substancje chemiczne. Reakcja występuje zazwyczaj po 24-72 godz. od kontaktu z substancją i charakteryzuje się obrzękiem, łzawieniem, zaczerwienieniem, wypryskiem i lichenizacją. Z kolei olbrzymiobrodawkowe zapalenie spojówek powstaje najczęściej w wyniku kontaktu z soczewkami kontaktowymi, po założeniu szwów po operacji okulistycznych czy protez ocznych. Pojawiają się charakterystyczne brodawki w obrębie górnej części spojówki oraz przezroczysta wydzielina widoczna zaraz po przebudzeniu.

Pozostałe schorzenia alergiczne pojawiają się rzadziej, ale są też bardziej niebezpieczne. Wiosenne zapalenie spojówek i rogówki to choroba dotykająca głównie dzieci i młodzież, może zagrażać utratą wzroku. Objawia się silnym świądem, gęstą wydzieliną, zburzeniami widzenia, światłowstrętem, a także obecnością dużych brodawek na powiece lub siatkówce. Z kolei atopowe zapalenie spojówek i rogówki często kończy się uszkodzeniem wzroku, a nawet ślepotą. Charakteryzuje się zmianami skóry powiek podobnymi jak w przebiegu AZS (suchą, pękającą skórą), brodawkami, światłowstrętem, pieczeniem, śluzowo-ropną wydzieliną.

Diagnostyka

W aptece można przeprowadzić postępowanie umożliwiające wstępną ocenę występowania alergii narządu wzroku. Wywiad powinien zawierać następujące zagadnienia:

  • obecność innych chorób alergicznych u chorego lub w najbliższej rodzinie (np. kataru siennego, alergii skórnej),
  • sezonowość i nawrotowość objawów,
  • świąd oczu (najważniejszy objaw, pozwalający często odróżnić alergię od zapalenia bakteryjnego lub wirusowego),
  • przekrwienie spojówek,
  • śluzowa wydzielina,
  • brodawki na górnej części spojówki,
  • obustronne występowanie objawów (zapalenie bakteryjne lub wirusowe jest zazwyczaj jednostronne),
  • ból, światłowstręt, zmniejszenie ostrości widzenia (objawy nakazujące szybką diagnostykę okulistyczną).

Potwierdzeniem choroby alergicznej powinny być testy skórne, które w przypadku sezonowego alergicznego zapalenia spojówek dają wynik dodatni w 96% przypadków. Innymi badaniami diagnostycznymi są oznaczenie stężenia IgE w surowicy i w łzach, testy płatkowe, prowokacji dospojówkowej, czy oznaczanie eozynofilii w wymazach spojówkowych.

Pewną trudność stanowi odróżnienie objawów alergicznych od objawów zespołu suchego oka. Najważniejszym kryterium różnicującym jest świąd, bez którego nie ma alergii. W przypadku zespołu suchego oka zamiast świądu może pojawić się pieczenie, drapanie, uczucie piasku pod powiekami. Wydzielina śluzowa jest gęstsza, a wydzielanie łez jest zredukowane lub paradoksalnie zwiększone, zwłaszcza rano w kontakcie z zimnym powietrzem. Należy przy tym zaznaczyć, że sama alergia może być powikłaniem lub prowadzić do zaburzeń filmu łzowego i powstania zespołu suchego oka, przez co te dwa schorzenia mogą istnieć równocześnie.

Postępowanie niefarmakologiczne

Leczenie chorób alergicznych oczu dzieli się na farmakologiczne i niefarmakologiczne. Zastosowanie prostych wskazówek pozwala na zmniejszenie zużycia leków aż o 40%, należą do nich:

  • unikanie tarcia oka (mechaniczna degranulacja komórek tucznych, przenoszenie alergenów),
  • stosowanie zimnych okładów (zmniejszenie świądu),
  • stosowanie preparatów sztucznych łez (najlepiej bez konserwantów) lub płukanie oczu roztworem soli fizjologicznej (wypłukanie alergenów),
  • unikanie kontaktu z alergenami lub czynnikami drażniącymi (ograniczenie spacerów w okresie pylenia roślin, noszenie okularów i ich częste czyszczenie, zamykanie okien, rezygnacja z uczulających kosmetyków),
  • zaprzestanie stosowania szkieł kontaktowych na dwa tyg. lub dłużej (w przypadku podejrzenia, że objawy są spowodowane soczewkami),
  • prawidłowe stosowanie kropli (nie w pobliżu kanalika łzowego, tylko na środek worka spojówkowego, następnie należy zamknąć oko i masując palcem po powiece rozprowadzić kroplę leku).

Leczenie

W terapii chorób alergicznych oczu można wymienić następujące grupy leków: przeciwhistaminowe, stabilizujące komórki tuczne, GKS, NLPZ i immunosupersyjne. Należy jednocześnie zwrócić uwagę, że leki zwężające naczynia krwionośne, tzw. alfa-mimetyki (tetryzolina, nafazolina) nie są obecnie rekomendowane w leczeniu objawów alergii, gdyż mogą prowadzić do wysychania spojówki, uszkodzenia rogówki i efektu z odbicia. Błędem lekarskim jest z kolei podanie miejscowe antybiotyków, które mogą wywołać reakcję toksyczną.

Dospojówkowe leki przeciwhistaminowe (OTC: azelastyna, ketotifen; Rx: emedastyna, epinastyna i olopatadyna) powinny być stosowane jako leki pierwszego rzutu, ponieważ zmniejszają one objawy skuteczniej niż doustne leki przeciwhistaminowe. Histamina postaje w narządzie wzroku w wyniku degranulacji mastocytów i jej stężenie w alergicznym zapaleniu spojówek wzrasta z 5-15 ng/ml nawet do poziomu 100 ng/ml. Liczne receptory histaminowe (szczególnie H1) rozlokowane w narządzie wzorku, biorą udział w większości reakcji alergicznych. Stąd zablokowanie receptora H1 i zahamowanie uwolnienia histaminy z komórek tucznych, powinno przynieść ulgę w objawach alergii. Wśród dostępnych na polskim rynku leków, olopatadyna jest obecnie uznawana przez ekspertów za najskuteczniejszą, ze względu na dodatkowy, korzystny wpływ na komórki tuczne.

W przypadku występowania równocześnie innych chorób alergicznych, można stosować również doustne leki przeciwhistaminowe II generacji (cetyryzyna, loratadyna, desloratadyna, feksofenadyna, lewocetyryzyna, bilastyna, rupatadyna). Leki I generacji nie są wskazane ze względu na możliwą destabilizację filmu łzowego. Leczenie doustne należy wdrożyć 10-14 dni od przewidywanego rozpoczęcia okresu pylenia.

Wśród leków stabilizujących mastocyty i eozynofile najbardziej popularny jest kromoglikan sodowy. Jego 2% roztwór jest uznawany za niezwykle bezpieczny, ale jego skuteczność bywa porównywana do soli fizjologicznej. Dostępny na receptę 4% rozwór kromoglikanu jest według części klinicystów lepszy, ale do najskuteczniejszych leków z tej grupy zdecydowanie należy lodoksamid (również w kategorii Rx).

Pod ścisłą kontrolą okulistów, w przypadku ciężkich objawów alergii oczu, mogą być stosowane miejscowe GKS (fluorometolon, fludrokortyzon, loteprednol, czy deksametazon). Niestety, mogą one prowadzić do nadkażeń bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych, zwiększenia ciśnienia śródgałkowego, a nawet zaćmy czy jaskry. W rzadkich sytuacjach okuliści mogą również zalecić stosowanie NLPZ w postaci kropli do oczu, które pomogą zmniejszyć nadreaktywność spojówek (diklofenak, ketorolak) lub nawet leków immunosupresyjnych (cyklosporynę).

BIBLIOGRAFIA

1.    Bogacka E. Stanowisko grupy ekspertów PTA i PTO w sprawie diagnostyki i leczenia alergicznych chorób narządu wzroku. 2008: (www2.pta.med.pl)
2.    Bogacka E.,Groblewska A. Conjunctivitis – allergy or dry eye syndrome? Post Dermatol Alergol 2009; XXVI, 5: 372–374
3.    Obtułowicz K. Alergiczne zapalenie spojówek. Przegląd alergologiczny 2004;1:18-21.
4.    Podsumowanie założeń dla zalecanych algorytmów postępowania w praktyce klinicznej. American Academy of Ophthalmology. The Eye M.D. Association. 2012.
5.    Zasady postępowania w alergicznym nieżycie nosa. Wytyczne Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce. 2012.

Podobne wiadomości

Nie ma możliwości dodania komentarza