Choroba zwyrodnieniowa stawów to postępująca degeneracja poszczególnych elementów stawu. Najczęściej pacjenci skarżą się zmiany występujące w obrębie stawu kolanowego. Co można im doradzić w aptece?
Trzonem ludzkiego organizmu jest szkielet. Składa się z wielu elementów kostnych, między którymi występują fragmenty ruchome, czyli stawy. Stykające się ze sobą kości pokryte są chrząstką stawową. Jest ona podstawowym elementem stawów i decyduje o ich prawidłowym funkcjonowaniu. Zdrowa i w pełni sprawna chrząstka stawowa dorosłego człowieka nie jest unerwiona, nie posiada również naczyń limfatycznych i krwionośnych. Niezbędne składniki odżywcze przenikają na drodze dyfuzji głównie z płynu stawowego. Chrząstka stawowa nie jest zabezpieczona ochrzęstną, przez co nie ma możliwości samodzielnej regeneracji.
Przyczyny choroby
Przyczyny choroby zwyrodnieniowej stawów są różnorodne. Mogą one ulegać przedwczesnemu zużyciu w wyniku urazów mechanicznych, związanych z narażeniem zawodowym bądź nieracjonalnym i zbyt intensywnym uprawianiem sportów. Do degradacji chrząstki stawowej mogą przyczynić się również źle leczone kontuzje, wady budowy bądź wady postawy, obecność ciał obcych w stawie oraz stany patologiczne ścięgien i więzadeł. Poważnym problemem są także schorzenia metaboliczne (np. otyłość), choroby endokrynologiczne (np. akromegalia) oraz wady genetyczne (np. wrodzone dysplazje stawów). Degradacja chrząstki stawowej następuje w wyniku działania enzymów elastaz. Są one wydzielane przez leukocyty, które uczestniczą w procesie zapalnym stawów i tkanek okołostawowych. Przewlekłe zapalenie stymuluje angiogenezę. Na granicy chrząstki i kości oraz w samej chrząstce zaczynają powstawać naczynia krwionośne. Ponadto dochodzi również do wnikania cienkich włókien nerwowych, co sprawia, że patologicznie zmieniona tkanka chrzęstna zaczyna boleć.
Silne dolegliwości bólowe w obrębie stawów są powodem, dla którego pacjenci coraz częściej zgłaszają się do lekarza. Leczenie niejednokrotnie rozpoczyna się od podania leków objawowych, głównie z grupy NLPZ, w celu uśmierzenia bólu i zahamowania stanu zapalnego. Coraz popularniejsze staje się korzystanie z metod naprawczych. W tym celu można przeprowadzić zabieg operacyjny bądź zastosować odpowiednią farmakoterapię. Ze względu na wysokie ryzyko związane z zabiegami chirurgicznymi, zwłaszcza u osób starszych, częściej stosuje się substancje regenerujące, takie jak glukozamina, chondroityna, kwas hialuronowy.
Glukozamina
Glukozamina jest podstawowym składnikiem chrząstki stawowej i wykazuje kluczową rolę w procesie regeneracji chrząstki. Jej działanie w organizmie jest wielokierunkowe. Jest ona wykorzystywana przez chondrocyty (komórki tkanki chrzęstnej), które wbudowują jej cząsteczki w strukturę glikozaminoglikanów, czyli składników substancji międzykomórkowej chrząstki. Ponadto glukozamina zmniejsza aktywność niektórych enzymów biorących udział w procesach degradacji chrząstki. Co więcej, posiada także zdolność hamowania aktywności prozapalnej cytokin, redukując tym samym stan zapalny. Liczne badania wskazują również na przeciwbólowe działanie siarczanu glukozaminy, która wypada korzystniej nawet w porównaniu z lekami z grupy NLPZ. W konsekwencji wymienionych mechanizmów, glukozamina korzystnie wpływa na regenerację i procesy naprawcze tkanki chrzęstnej oraz zapobiega jej dalszej degradacji.
Związek ten jest dostępny na rynku w trzech postaciach: jako siarczan, chlorowodorek oraz N-acetyloglukozamina. Najlepiej przyswajalną formą jest siarczan glukozaminy, który po podaniu doustnym wchłania się aż w 90 proc. Tylko dla tego związku została potwierdzona skuteczność działania. Zarówno chlorowodorek glukozaminy, jak i N-acetyloglukozamina nie mają równoważnego działania w porównaniu z formą siarczanową. Warunkiem skuteczności jest systematyczne i długotrwałe, minimum sześciomiesięczne, zażywanie siarczanu glukozaminy w dawce 1500 mg/dobę, a w przypadku osiągnięcia silniejszego efektu analgetycznego można stosować dawki 2000 mg/dobę.
Chondroityna
Kolejnym elementarnym związkiem poprawiającym czynność chrząstki stawowej jest chondroityna. Jest to mukopolisacharyd otrzymywany z chrząstek zwierzęcych. Jego hydrokoloidowe i żelujące właściwości warunkują znacznie większą odporność chrząstek na ucisk i przeciążenia. W postaci siarczanu chondroityny występuje w macierzy zewnątrzkomórkowej, gdzie bierze udział w syntezie proteoglikanów. Nawodnienie proteoglikanów powoduje, że chrząstki stają się bardziej elastyczne. Obecność siarczanu chondroityny zapewnia także odpowiednią lepkość mazi stawowej, ponadto hamuje aktywność enzymów odpowiedzialnych za degradację chrząstki w procesie zapalnym. Co więcej, wykazuje działanie przeciwbólowe, porównywalne z działaniem NLPZ. Siarczan chondroityny ma także właściwości chondroprotekcyjne. Hamuje proces degradacji chrząstek w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów, a także niweluje negatywne zmiany zachodzące w warstwie podchrzęstnej kości.
Najlepszą i najefektywniejszą procedurą jest jednoczesne stosowanie siarczanu glukozaminy (1500 mg/dobę) wraz z siarczanem chondroityny (800 mg/dobę). Takie zestawienie pozwala skuteczniej zminimalizować stopień degradacji chrząstki stawowej oraz umożliwia jej stabilizację. Leki te określane są mianem leków objawowych działających powoli, z tego względu, iż dopiero ich długoterminowe, minimum sześciomiesięczne, stosowanie przyczynia się do zmniejszenia bólu stawów i do ich większej ruchomości. Narodowy Instytut Zdrowia Stanów Zjednoczonych przeprowadził wszechstronne badania w celu ustalenia skuteczności takiego połączenia. Z eksperymentów wynika, że zestawienie tych dwóch związków jest efektywniejsze w leczeniu bólu kolan, niż stosowanie każdego z nich osobno. Ich łączne stosowanie przynosi najlepsze wyniki również w przypadku redukcji powstawania nowych uszkodzeń tkanki chrzęstnej. Ponadto, ze względu na ich wysoki profil bezpieczeństwa i niewielkie działania niepożądane, są coraz częściej polecane i wykorzystywane w lecznictwie. Co więcej, mogą powodować zmniejszenie dawek leków przeciwbólowych (głównie z grupy NLPZ), które są obarczone znacznie większymi działaniami niepożądanymi.
Inne składniki
Poza dwoma głównymi składnikami stosowanymi w terapii dysfunkcji chrząstki stawowej, stosuje się również: kwas hialuronowy, L-cysteinę, kolagen, witaminę C oraz szereg pierwiastków m.in. miedź, mangan, selen, cynk. Korzystne efekty wspomagające leczenie wykazuje również wyciąg z imbiru, wyciąg z chrząstki rekina oraz amid kwasu nikotynowego, czyli witamina B3. Kwas hialuronowy jest odpowiedzialny za utrzymanie homeostazy wodnej, utrzymuje właściwą lepkość, elastyczność i sprężystość mazi stawowej. L-cysteina jest aminokwasem zawierającym w swej strukturze siarkę. Jest dodawana do preparatów na stawy ze względu na uczestnictwo w syntezie kolagenu. Kolagen typu II występuje w chrząstce stawowej, stanowiąc ich główny składnik białkowy. Jego naturalna synteza jest stymulowana poprzez witaminę C. Miedź jest kofaktorem oksydazy lizynowej, czyli enzymu odpowiedzialnego za początkowe etapy tworzenia połączeń między kolagenem, a elastyną. Mangan bierze udział w aktywacji enzymów istotnych dla syntezy proteoglikanów. Selen, podobnie jak cynk, uczestniczy w procesach antyoksydacyjnych.
Celem leczenia chorej chrząstki stawowej jest złagodzenie i usunięcie dolegliwości bólowych, poprawa ruchomości stawów oraz wzrost jakości życia pacjentów. Farmakoterapia coraz częściej opiera się na stosowaniu leków naprawczych i regeneracyjnych. Najskuteczniejsze okazuje się łączne stosowanie siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny. Wspomagająco można suplementować również witaminy i minerały, niezbędne do prawidłowej pracy enzymów i procesów antyoksydacyjnych.
Bibliografia:
1. P. Rutter, Opieka Farmaceutyczna. Objawy, rozpoznanie i leczenie, Elsevier Urban & Partner 2009.
2. P. Juni, Alternatywne metody leczenia w osteoartrozie: Fakty i dowody na temat zastosowania glukozaminy i chondroityny, Międzynarodowe Towarzystwo Badania Bólu.
3. P. Kuczyński, J. Woszczyło, E. Czabak-Garbacz, Leczenie chorej chrząstki stawowej, „Lek w Polsce”, 2015.
4. E. Studzińska-Sroka, W. Bylka, Glukozamina – pomoc w leczeniu osteoartrozy, „Postępy Fitoterapii”, 2011.
5. https://www.mp.pl/reumatologia/przeglad-badan/66818,czy-stosowanie-siarczanu-chondroityny-zmniejsza-natezenie-bolu-u-chorych-na-chorobe-zwyrodnieniowa-stawow-reki
6. https://www.mp.pl/reumatologia/przeglad-badan/43650,u-osob-chorych-na-chorobe-zwyrodnieniowa-stawow-stosowanie-glukozaminy-jest-bezpieczne-i-korzystne
7. http://www.mp.pl/artykuly/466,siarczan-glukozaminy-w-leczeniu-choroby-zwyrodnieniowej-stawu-kolanowego
8. https://www.mp.pl/bol/wytyczne/75358,choroba-zwyrodnieniowa-stawow-leczenie
9. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.16.13.
10. A. Zubrzycka-Sienkiewicz: Choroba zwyrodnieniowa stawów. Farmakoterapia. Część I. „Lek w Polsce”, 2010, 23-34.
