Probiotykom przypisuje się szereg działań prozdrowotnych, takich jak: zapobieganie zasiedlaniu przewodu pokarmowego przez bakterie chorobotwórcze, korzystne modyfikowanie odpowiedzi odpornościowej organizmu, syntetyzowanie niektórych potrzebnych człowiekowi witamin czy łagodzenie objawów nietolerancji laktozy.
Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) probiotyki to produkty lub preparaty zawierające odpowiednią ilość ściśle zdefiniowanych żywych mikroorganizmów, które wywierają korzystny wpływ na mikroflorę określonego miejsca w ludzkim organizmie.
W praktyce rozróżniamy probiotyki naturalne (kapusta kiszona, ogórki kiszone, produkty mleczne poddane fermentacji, np. jogurt, kefir, maślanka) oraz dostępne w aptece – preparaty o działaniu leczniczym, zawierające żywe kultury bakterii lub drożdży.
Właściwości prozdrowotne
Probiotyk powinien być szczepem niepatogennym i nietoksynotwórczym, zachowującym żywotność i aktywność w przewodzie pokarmowym, odpornym na działanie kwasu żołądkowego, żółci i enzymów trzustkowych, zdolnym do adhezji do komórek nabłonkowych jelita gospodarza. Powinien łatwo się namnażać i kolonizować jelito, nie wykazywać działań niepożądanych oraz pozostawać stabilnym w obecności dodatków żywieniowych.
Probiotykom przypisuje się szereg właściwości prozdrowotnych, takich jak: zapobieganie zasiedlaniu przewodu pokarmowego przez bakterie chorobotwórcze, korzystne modyfikowanie odpowiedzi odpornościowej organizmu, syntetyzowanie niektórych potrzebnych człowiekowi witamin (K, B, PP) czy łagodzenie objawów nietolerancji laktozy.
Do drobnoustrojów o działaniu probiotycznym należą przede wszystkim bakterie produkujące kwas mlekowy z rodzajów Lactobacillus (np. L. acidophilus, L. casei, L. reuteri, L. rhamnosus) i Bifidobacterium (np. B. animalis). Inne drobnoustroje tradycyjnie zaliczane do probiotyków to drożdżaki Saccharomyces boulardii.
Wskazania do stosowania
Należy pamiętać, że właściwości probiotyków są w dużej mierze szczepozależne. Każdy ze szczepów wymaga badań w celu określenia jego właściwości probiotycznych oraz skuteczności w ściśle określonym przypadku klinicznym. Jednym ze wskazań do stosowania probiotyków jest zapobieganie biegunce poantybiotykowej. Każdy antybiotyk może być przyczyną biegunki, jednak największe ryzyko stwarzają te o szerokim zakresie działania przeciwbakteryjnego – aminopenicyliny, amoksycylina z kwasem klawulanowym, klindamycyna oraz niektóre cefalosporyny. Jednymi z najczęstszych powikłań antybiotykoterapii są bóle brzucha i ostre biegunki. Takie problemy mogą wynikać z bezpośredniego działania antybiotyku na przewód pokarmowy powodującego uszkodzenie błony śluzowej jelita i zaburzenia wchłaniania lub stymulację motoryki przewodu pokarmowego.
Jednak najczęstszą przyczyną są ilościowe i jakościowe zmiany w obrębie mikroflory jelitowej, spowodowane niszczeniem naturalnie bytujących bakterii i namnażaniem się innych patogennych drobnoustrojów takich jak Clostridium difficile czy Clostridium perfringens. Dlatego przyjmowanie żywych kultur bakterii przy stosowaniu antybiotyków zapobiega zaburzeniom równowagi mikroflory jelitowej. Stosowanie w odpowiedniej dawce probiotyku razem z antybiotykiem zmniejsza ryzyko wystąpienia biegunki o około 50 proc.
Drożdże probiotyczne (Saccharomyces boulardii) po podaniu doustnym rozchodzą się po całym przewodzie pokarmowym. Szybko blokują mnożenie się szkodliwych bakterii, dzięki czemu osłabiają infekcję. Drożdże probiotyczne doskonale sprawdzają się w przypadku biegunek poantybiotykowych, a także biegunek o innej etiologii. Mają udowodnioną skuteczność w leczeniu ostrej biegunki u dorosłych i dzieci, zapobieganiu biegunce podróżnych i zapobieganiu biegunkom występującym w przypadku żywienia dojelitowego.
Probiotyki dla dzieci
Układ odpornościowy człowieka, dzięki licznym i skomplikowanym mechanizmom obronnym, chroni organizm przed bakteriami, wirusami oraz innymi szkodliwymi dla zdrowia czynnikami. W przypadku niemowląt i dzieci układ odpornościowy nie jest w pełni rozwinięty, dojrzewa wraz z wiekiem dziecka – osiągając dojrzałość około 12. roku życia. Dopiero wówczas może sprawnie chronić młody organizm przed szkodliwymi czynnikami.
Probiotyki powinny być podawane w trakcie i po antybiotykoterapii, w biegunce infekcyjnej, w stanach obniżonej odporności, w przebiegu alergii. Preparaty przywracają równowagę mikroflory jelitowej – eliminując w ten sposób działania niepożądane terapii, takie jak biegunki, mdłości, wzdęcia czy bóle brzucha.
Biegunka u dzieci może być także objawem alergii na jakiś składnik diety lub nietolerancji pokarmowej, np. laktozy czy glutenu. Stosowanie probiotyku zalecane jest w obniżaniu ryzyka występowania reakcji alergicznych oraz pomocniczo w łagodzeniu ich objawów. Co ważne – stosowanie probiotyków u dzieci zmniejsza częstotliwość szpitalnych zakażeń dróg oddechowych i przewodu pokarmowego.
Preparaty probiotyczne dla dzieci mają postać kropli doustnych, saszetek bądź tabletek do ssania. Wszystkie formy pediatryczne są wygodne w stosowaniu, wzbogacone często o substancje zapachowe i smakowe. Owocowe smaki preparatów i ich przyjemny zapach sprawiają, że dzieci chętnie je przyjmują, zyskując dodatkowo sprzymierzeńca dla ich małych brzuszków.
Probiotyki a infekcje intymne
Zdrowy organizm zasiedlają miliony dobroczynnych bakterii kwasu mlekowego. Bakterie kwasu mlekowego pełnią niezwykle ważną rolę w pochwie, gdzie utrzymują prawidłowe pH, a dzięki temu zapobiegają rozwojowi niekorzystnych drobnoustrojów odpowiedzialnych za przykre dolegliwości.
Antybiotykoterapia, zaburzenia hormonalne, aktywność seksualna, a także sezonowe zaburzenia odporności wpływają na zakłucenie równowagi we florze bakteryjnej obejmującej układ moczowo-płciowy.
Bakterie zawarte w probiotykach rozkładają obecny w pochwie glikogen do kwasu mlekowego, powodując odpowiednią kwasowość (pH) pochwy. Kwaśny odczyn pochwy (pH 4,0-4,7) hamuje wzrost drobnoustrojów chorobotwórczych chroniąc kobietę przed namnażaniem się patogenów i rozwojem zakażeń bakteryjnych oraz grzybiczych pochwy.
Zaletą probiotyków stosowanych dopochwowo jest szybkie miejscowe działanie. Podanie probiotyku na niewielką powierzchnię nabłonka pochwy umożliwia szybką odbudowę prawidłowej mikroflory i przywrócenie odpowiedniego pH.
Probiotyki dopochwowe zaleca się stosować profilaktycznie, w stanach zapalnych narządów rodnych, po leczeniu lekami przeciwbakteryjnymi, przeciwrzęsistkowymi lub przeciwgrzybiczymi oraz przy występowaniu upławów.
Inne zastosowania probiotyków
Probiotyki – poprzez wpływ na limfocyty – mogą odgrywać również umiarkowaną rolę w leczeniu atopowego zapalenia skóry (AZS).
Udowodniono, że u osób z atopowym zapaleniem skóry bariera jelitowa ulega rozluźnieniu, co może prowadzić do zwiększonej przepuszczalności alergenów. Bakterie kwasu mlekowego mogą przyczyniać się do zwiększenia szczelności bariery jelitowej, stymulować wydzielanie śluzu, wpływać korzystnie na utrzymanie równowagi mikrobiologicznej i immunologicznej w organizmie.
Dzięki temu mogą korzystnie oddziaływać na przebieg atopowego zapalenia skóry u dorosłych i u dzieci. Korzystny efekt obserwowano u chorych z umiarkowanym lub ciężkim nasileniem objawów choroby. Bakterie probiotyczne wykazują aktywność antagonistyczną wobec mikroorganizmów chorobotwórczych, pomagają zapobiegać rozwojowi Staphylococcus aureus odpowiedzialnego za wywoływanie nadkażeń bakteryjnych u pacjentów z atopią.
