Przeziębienie to najczęstsza przypadłość, z jaką pacjenci zgłaszają się do aptek. Mimo iż z reguły jest ono niegroźne i samowyleczalne, to jednak znaczna uciążliwość objawów zazwyczaj wymaga wdrożenia farmakoterapii.
Popularne przeziębienie to nic innego jak infekcja wirusowa, wywoływana przez rhinowirusy lub rzadziej adenowirusy. Manifestuje się ono ogólnym osłabieniem, podwyższoną temperaturą ciała, katarem, bólem gardła, chrypką oraz bólem głowy i kości.
Dolegliwości pojawiają się zazwyczaj po około 1-3 dniach od zainfekowania i ustępują samoistnie w ciągu tygodnia. Ich charakter i nasilenie związane są zarówno z czynnikiem wywołującym, jak i wiekiem oraz ogólnym stanem zdrowia pacjenta. Do zakażenia dochodzi przede wszystkim poprzez kontakt bezpośredni – wirus obecny na dłoniach przenoszony jest na błonę śluzową nosa. Następnie łączy się on ze specyficznymi receptorami, powoduje uszkodzenia i wzrost przepuszczalności komórek rzęskowych, uwolnienie mediatorów stanu zapalnego (bradykininy, histaminy i tachykininy) oraz znaczne przekrwienie i obrzęk błony śluzowej nosa. Katar wirusowy uzewnętrznia się przede wszystkim wyciekiem wodnisto-śluzowej wydzieliny, w odróżnieniu od kataru bakteryjnego, przebiegającego z obecnością wydzieliny śluzowo-ropnej. Wydzielina ta, spływając po tylnej ścianie gardła, przenosi wirusy dalej, wywołując kaszel oraz ból gardła.
Przeziębienie a inne jednostki chorobowe
Istnieje kilka schorzeń, które mogą być mylone z przeziębieniem. Należy je wykluczyć w trakcie wywiadu z pacjentem. Najczęściej jest to znacznie groźniejsza grypa. Charakteryzuje się ona zdecydowanie cięższym przebiegiem, z nagłym początkiem objawów, obejmujących m.in. dreszcze, wysoką gorączkę, bóle mięśniowe, bezsenność, ogólne rozbicie, suchy kaszel (kaszel towarzyszący przeziębieniu jest zazwyczaj mokry) i utratę apetytu.
Zdarza się niekiedy, że za przeziębienie brane są także objawy alergicznego nieżytu nosa (zwłaszcza w okresie wiosenno-letnim) lub chorych zatok (w tym wypadku czynnikiem różnicującym może być ból głowy potęgowany przez katar i kaszel oraz nasilający się przy pochylaniu).
U dzieci szczególną uwagę należy zwrócić również na to, czy ból nie pochodzi z ucha. W tej grupie wiekowej częste są powikłania przeziębienia związane z przedostaniem się wirusa do ucha środkowego przez trąbkę Eustachiusza. Infekcja ta, powikłana później infekcją bakteryjną, może spowodować pojawienie się ropnej wydzieliny i wymaga konsultacji lekarskiej.
Farmakoterapia
Farmakoterapia przeziębienia obejmuje przede wszystkim podawanie pojedynczych lub złożonych preparatów znoszących objawy oraz stymulujących układ immunologiczny. W ich skład wchodzą przede wszystkim substancje przeciwgorączkowe i przeciwbólowe (paracetamol, ibuprofen, kwas acetylosalicylowy, naproksen), zmniejszające wysięk z nosa (fenylefryna lub pseudoefedryna) oraz przeciwkaszlowe (dekstrometorfan, kodeina).
Leki przeciwgorączkowe
Podstawowymi lekami stosowanymi w stanach przeziębienia i grypy są leki przeciwgorączkowe, przede wszystkim kwas acetylosalicylowy, paracetamol oraz ibuprofen. Wśród nich najstarszy i wciąż popularny jest kwas acetylosalicylowy, który w dawkach 375-500 mg działa silnie przeciwzapalnie, przeciwbólowo, przeciwgorączkowo i napotnie. Jego stosowanie obciążone jest jednak ryzykiem powstania uszkodzeń przewodu pokarmowego, co w połączeniu z działaniem nefro- i ototoksycznym, częstymi przypadkami astmy aspirynowej i wywoływaniem zespołu Rey’a u dzieci poniżej 12. roku życia sprawiło, że stracił on swoją dominującą pozycję na rynku. W populacji pediatrycznej został on całkowicie zastąpiony przez paracetamol i ibuprofen, podawane w postaci zawiesin lub czopków, w dobowych dawkach 11 mg/kg m.c. (paracetamol) i 20-30 mg/kg m.c. (ibuprofen). U dorosłych leki te podaje się doustnie w dawkach 500-1000 mg (paracetamol) i 200-400 mg (ibuprofen). Są one równie skuteczne, a przy tym zdecydowanie bezpieczniejsze od kwasu acetylosalicylowego.
Leki przeciwkaszlowe
W zwalczaniu mokrego kaszlu towarzyszącego przeziębieniu stosuje się głównie leki mukolityczne, które rozrzedzają wydzielinę zalegającą w drogach oddechowych i ułatwiają jej usuwanie. Popularne są zarówno syropy, jak i tabletki zawierające acetylocysteinę, bromheksynę i ambroksol. Tradycyjnie wykorzystuje się również surowce wykrztuśne, np. korzeń lukrecji, pierwiosnka, korzeń mydlnicy lekarskiej czy żywokostu oraz niektóre olejki eteryczne, np. sosnowy, tymiankowy, eukaliptusowy i miętowy. Ich działanie związane jest z podrażnianiem zakończeń czuciowych błony śluzowej dróg oddechowych i żołądka.
Odruch suchego kaszlu hamuje się natomiast za pomocą leków blokujących ośrodek kaszlu w centralnym układzie nerwowym, takich jak dekstrometorfan, kodeina czy butamirat. Powinny być one stosowane jedynie doraźnie, przez około 2-3 dni, i odstawione natychmiast po ustąpieniu objawów. Jeśli kaszel utrzymuje się mimo leczenia, konieczna jest konsultacja lekarska. Wskazane jest również osłanianie błony śluzowej gardła i żołądka śluzami roślinnymi zawartymi m.in. w nasionach babki lancetowatej, liściach podbiału, liściach i kwiatach malwy, korzeniach prawoślazu i kwiatach dziewanny. Tego typu preparaty są bezpieczne nawet u dzieci, ale siła ich działania z reguły nie wystarcza do zwalczenia objawów bez jednoczesnego wykorzystania leków o działaniu ośrodkowym.
Leczenie nieżytu nosa
Najpopularniejszymi środkami zwalczającymi katar w stanach przeziębienia i grypy są leki obkurczające naczynia krwionośne, podawane doustnie (tabletki) lub miejscowo (krople, aerozole, żele do nosa). Doustnie zaleca się przede wszystkim leki o wybiórczym działaniu α1-adrenergicznym – najczęściej fenylefrynę (w mieszankach przeciwprzeziębieniowych w dawkach od 5 do 20 mg 3-4 razy na dobę) i pseudoefedrynę (pojedynczo lub w mieszankach w dawkach 60 mg 4 razy dziennie u dorosłych; połowę tej dawki u dzieci w wieku 6-12 lat lub 11,25 mg w syropie u dzieci powyżej 1. roku życia). Leków tych nie wolno jednak stosować u chorych leczonych blokerami receptorów α1. Nasilają one również działanie innych sympatykomimetyków, natomiast ich efekt terapeutyczny wzmaga się przy jednoczesnym stosowaniu trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych oraz β-sympatykolityków. Pseudoefedryna i fenylefryna mogą również osłabiać działanie metyldopy i rezerpiny, a u chorych leczonych digoksyną – zwiększać częstość występowania zaburzeń rytmu serca.
Zdecydowanie bezpieczniejszą drogą podania sympatykomimetyków jest stosowanie miejscowe ksylometazoliny, nafazoliny lub oksymetazoliny, które można podawać dzieciom powyżej 2. roku życia, kobietom w ciąży po 1. trymestrze, a także pacjentom z cukrzycą, chorobami serca, nadciśnieniem i nadczynnością tarczycy. Ze względu na minimalną absorpcję, leków tych należy jednak unikać u pacjentów leczonych MAOI. Dodatkowym ograniczeniem jest czas stosowania, nie dłuższy niż 5-7 dni, bowiem długotrwale utrzymujący się stan obkurczenia naczyń krwionośnych może prowadzić do uszkodzenia nabłonka rzęskowego i polekowego nieżytu nosa. Problem ten częściowo rozwiązuje dodawanie do preparatów miejscowych substancji o działaniu nawilżającym, np. dekspantenolu.
Przeziębienia to też ból gardła
Leczenie bólu gardła w przebiegu przeziębienia opiera się przede wszystkim na miejscowym stosowaniu substancji odkażających (chlorheksydyna, chlorchinaldol, chlorek cetylpirydyny, chlorek benzalkoniowy, amylometakrezol), przeciwzapalnych (flurbiprofen) i znieczulających (lidokaina, benzokaina) w postaci pastylek do ssania, aerozoli i płynów do płukania gardła. Dobre efekty dają również płukanki z naparów z szałwii lub rumianku.
Ból gardła towarzyszący przeziębieniu powinien ustąpić po kilku dniach. Jeśli jednak utrzymuje się dłużej i towarzyszą mu ropne wykwity bądź powiększone węzły chłonne oraz uporczywa chrypka, konieczna jest wizyta u lekarza.
Przeziębienie a leki immunostymulujące
Mechanizm działania leków immunomodulujących polega m.in. na pobudzaniu wytwarzania przeciwciał, zwiększaniu liczby fagocytów i nasilaniu działania cytotoksycznego. W stanach osłabienia odporności stosuje się substancje czynne zawarte w aloesie i jeżówce purpurowej, związki syntetyczne (lewamizol, inozyna, pranobeks), doustne szczepionki oraz witaminę C. Ta ostatnia podawana jest w dawkach 500-1000 mg, często w skojarzeniu z rutozydem, który hamuje jej oksydację, a ponadto uszczelnia i wzmacnia ściany naczyń włosowatych.
Preparaty złożone
Zastosowanie leków złożonych jest bardzo wygodne, ponieważ umożliwia zwalczanie kilku objawów jednocześnie. Preparaty wieloskładnikowe zwiększają również bezpieczeństwo farmakoterapii, zawierają bowiem substancje niewchodzące ze sobą w interakcje, w odpowiednich dawkach i proporcjach. Najczęściej łączy się ze sobą trzy składniki: przeciwgorączkowy (paracetamol lub ibuprofen) z przeciwkaszlowym (zwykle dekstrometorfan) i hamującym wysięk z nosa (pseudoefedryna lub fenylefryna). Niekiedy dodaje się do nich również witaminę C i rutozyd.
Domowe sposoby
Wciąż popularne są tradycyjne sposoby walki z objawami przeziębienia i grypy. To przede wszystkim picie dużej ilości płynów z dodatkiem soku z cytryny, malin, czarnej porzeczki oraz spożywanie miodu i czosnku. Działanie przeciwgorączkowe i napotne wykazują również herbatki z dzikiego bzu czarnego i kwiatu lipy. W leczeniu kataru pomocne są inhalacje z dodatkiem olejku eukaliptusowego, sosnowego, rozmarynowego, miętowego, jałowcowego, goździkowego lub terpentynowego, a także popularne sztyfty mentolowe.
Niezależnie od wybranej metody leczenia, chory powinien również pamiętać o zapewnieniu sobie odpowiedniej ilości snu i odpoczynku podczas terapii.
