Głos jest nam niezbędny. Pozwala na komunikację w społeczeństwie, wyrażanie myśli, emocji. Dla wielu osób jest narzędziem pracy. Często zapominamy, że o głos należy dbać. Bo głos może chorować…
W okresie jesienno-zimowym pacjenci bardzo często proszą w aptece o „coś na gardło”. Zwykle odruchowo proponujemy tabletki do ssania, spreje czy płukanki o działaniu odkażającym, miejscowo znieczulającym czy przeciwbólowym i przeciwzapalnym. Okazuje się jednak, że w wielu przypadkach takie leczenie nie jest skuteczne, bo etiologia choroby nie jest ani wirusowa ani tym bardziej bakteryjna. Gdy zapytamy pacjenta, co dzieje się z gardłem, wielokrotnie słyszymy, że gardło piecze, drapie, jest wysuszone, pojawia się chrypka, uczucie ciała obcego, męczliwość głosu, ale bez dodatkowych objawów, mogących świadczyć o infekcji. W wywiadzie farmaceutycznym stwierdzamy pracę głosem, często w pomieszczeniach o niewłaściwej temperaturze i wilgotności powietrza, palenie papierosów, zbyt małe nawodnienie organizmu. Powyższe objawy mogą świadczyć o zaburzeniach głosu, czyli o dysfonii.
Czym jest dysfonia?
Aby powstał głos konieczne jest współdziałanie trzech struktur: układu oddechowego, dostarczającego strumień powietrza, krtani, w której znajduje się głośnia wytwarzająca ton podstawowy oraz rezonatorów, czyli gardła, jamy ustnej, jam nosa, zatok przynosowych, dzięki którym ton krtaniowy uzyskuje indywidualną barwę głosu. Prawidłowy głos jest dźwięczny, czysty, o odpowiedniej wysokości i natężeniu dostosowanym do sytuacji. Zmiany natężenia i wysokości następują płynnie. W wyniku schorzeń krtani (w szczególności fałdów głosowych), patologii pozakrtaniowych oraz nieprawidłowego procesu fonacji dochodzi do powstania zaburzeń głosu. Do najczęściej spotykanych dysfonii należą:
- dysfonia czynnościowa – wywołana zaburzeniami funkcjonowania mięśni zewnętrznych i wewnętrznych krtani; może być skutkiem nieprawidłowej techniki wytwarzania głosu,
- przeciążeniem głosu pracą, często w złych warunkach higienicznych
- dysfonia spastyczna – pojawia się najczęściej u pacjentów po 50. roku życia, w wyniku skurczów mięśniowych w obrębie układu oddechowego; objawia się cichym, napiętym, czasem skrzeczącym głosem, tworzonym z trudnością, fonacja jest przerywana, załamuje się, pacjenci często pochrząkują
- dysfonia porażenna – pojawia się na skutek porażenia nerwów, także jatrogennego, np. w wyniku operacji tarczycy
- dysfonia ze zmianami organicznymi – najczęściej wtórna w stosunku do dysfonii czynnościowej; występują guzki głosowe lub polipy fałdu głosowego
Problemy z głosem zwykle zaczynają się od suchości błon śluzowych i chrypki. Kolejnym etapem jest dysfonia o lekkim, średnim i dużym stopniu nasilenia. Zaburzenia mogą prowadzić do całkowitej utraty głosu, czyli do afonii.
Czynniki predysponujące do powstania zaburzeń głosu to:
- wiek pacjenta – w starszym wieku zmienia się szkielet kostny twarzy, następuje utrata zębów, atrofia języka, zanikają mięśnie w krtani, fałdy głosowe stają się cieńsze i sztywniejsze, tracą swoją elastyczność
- płeć żeńska – badania dowodzą, że kobiety częściej cierpią na dysfonie, częściej mają zmiany patologiczne w krtani; wynika to z mniejszej ilości kwasu hialuronowego w fałdach głosowych, mniejszego rozmiaru krtani i krótszych fałdów głosowych
- osobowość pacjenta – konfliktowość, nadpobudliwość czy wysoki poziom stresu mają niekorzystny wpływ na narząd głosu; badania dowodzą, że przenoszenie napięcia spowodowanego stresem z mięśni karku i kręgosłupa na mięśnie szyi i gardła powoduje uczucie zaciskania w gardle, spłycenie oddechu, utrudnia emisję głosu, a obniżone wydzielanie śliny, spowodowane stresem, powoduje suchość
- stan narządu słuchu – pogorszenie słuchu ma zawsze negatywny wpływ na głos
- choroby współistniejące – takie jak astma, alergia, nawracające infekcje górnych dróg oddechowych, zapalenie zatok, migdałków podniebiennych, problemy kardiologiczne, anemia, atrofia błony śluzowej jamy ustnej, gardła i krtani, refluks, choroby tarczycy
- przyjmowane leki – antyhistaminiki, sterydy wziewne, diuretyki, leki przeciwdepresyjne; mogą powodować wysuszenie błony śluzowej, powstanie chrypki
- zmiany strukturalne w narządzie głosu – dysplazje krtaniowe w postaci asymetrii w ustawieniu chrząstek nalewkowatych, szerokości, długości i poziomie fałdów głosowych
- nadmierne obciążenie narządu głosu – dotyczy to szczególnie osób pracujących głosem (około 1/3 zawodów)
- niekorzystne warunki otoczenia – suche, przegrzane, niewietrzone, zapylone pomieszczenia, przeciągi, duże różnice temperatur, praca z substancjami drażniącymi, złe warunki akustyczne,
- brak odpowiedniego sprzętu nagłaśniającego, hałas
- nawyki – palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, spożywanie ostrych potraw, dużej ilości kawy i herbaty, zbyt niskie nawodnienie organizmu
- nieprawidłowa higiena głosu
Pacjent z zaburzeniami głosu w aptece
Ze względu na wieloczynnikową etiologię chorób narządu głosu, konieczne jest indywidualne podejście do każdego pacjenta. Podstawą opieki farmaceutycznej jest przeprowadzenie rzetelnego wywiadu, ocena konieczności konsultacji lekarskiej oraz zaproponowanie leczenia w zależności od objawów. Zawsze należy ustalić kogo dotyczy dolegliwość, jakie dokładnie są objawy, czy pacjent pracuje głosem, czy są choroby współistniejące, czy i jakie leki przyjmuje pacjent, czy jakieś objawy szczególnie niepokoją. Jeżeli dolegliwości ograniczają się jedynie do suchości i podrażnienia błony śluzowej gardła celowe będzie zaproponowanie preparatów o działaniu nawilżającym i regenerującym śluzówkę. Jeśli jednak pacjent ma chrypkę, zmęczenie głosowe, nawykowo odchrząkuje, a dodatkowo pracuje głosem, należy skierować go do specjalisty laryngologa lub foniatry. W wielu przypadkach konieczna jest jak najszybsza rehabilitacja głosu, obejmująca edukację o higienie pracy głosem, zmiana nawyków głosowych i trening emisji głosu. W skrajnych przypadkach stosuje się leczenie chirurgiczne.
Co na suchość w gardle?
Podstawą większości preparatów jest porost islandzki (Cetraria islandia, tarczownica islandzka, płucnica lekarska), w ilości 80-100 mg wyciągu wodnego. Tradycja jego stosowania sięga okresu renesansu, kiedy to przygotowywano „mleko porostowe” i ordynowano w chorobach płuc, nerek, owrzodzeniach, trudno gojących się ranach, zapaleniach śluzówki gardła. Plecha, będąca surowcem, zawiera kwasy porostowe o działaniu przeciwdrobnoustrojowym, polisacharydy i związki śluzowe, osłaniające, powlekające, nawilżające, a także karotenoidy, sole mineralne, witaminy B1 i B12. Tabletki do ssania, spreje i syropy z porostem islandzkim izolują śluzówkę przed czynnikami drażniącymi, regenerują, zmniejszają podrażnienie. Warto zaproponować pacjentowi połączenia porostów z kwasem hialuronowym, który jest jedną z silniej działających substancji nawilżających. Połączenie oliwy z oliwek z witaminami A i E w sprejach do gardła zapewni odpowiednie nawilżenie oraz regenerację podrażnionej błony śluzowej. Podobne działanie ma również olej z rokitnika w połączeniu z działającym dezynfekująco olejem z nagietka albo w zestawieniu z olejkiem z mirry, ze słodkiej pomarańczy, gorzkich migdałów i tymianku. Połączenie gliceryny z alantoiną, pantenolem i olejkiem z drzewa herbacianego zapewni silne nawilżenie i regenerację śluzówki oraz działanie przeciwzapalne i przeciwdrobnoustrojowe. Cennym składnikiem preparatów na suchość i chrypkę jest także sok z aloesu, wyciąg z prawoślazu, szałwii, z glonów morskich. Istotne by preparaty stosować systematycznie.
Profilaktyka jest niezbędna
O głos trzeba dbać. Dotyczy to nie tylko naszych pacjentów, ale też nas – farmaceutów. Wszak my również pracujemy głosem. Na kondycję głosu wpływa nasz styl życia – dbanie o kondycję fizyczną zapewni właściwe funkcjonowanie układu oddechowego, opanowanie umiejętności radzenia sobie ze stresem – pozwoli na rozluźnienie także mięśni aparatu głosowego, zdrowe odżywianie uchroni przed refluksem, zapewni właściwe nawodnienie organizmu. Niezwykle istotne, by nauczyć się prawidłowych technik emisji głosu: przyjmowania swobodnej postawy ciała, bez napinania mięśni szyi i narządu artykulacyjnego, oddychania torem żebrowo-przeponowym z wykorzystaniem podparcia przeponowego, unikania mówienia podniesionym głosem, na resztkach powietrza, ciągłego pokasływania i chrząkania. Czasem wskazane jest ćwiczenie głosu (pod okiem specjalisty), by pracować głosem bez obciążania krtani. Dodatkowo należy zadbać o środowisko pracy – nawilżać powietrze, wietrzyć, używać odpowiedniego nagłośnienia, starać się mówić cicho i do tego przyzwyczajać osoby, z którymi pracujemy (np. uczniów w szkole). Ograniczyć palenie papierosów. Pamiętajmy też o właściwym nawilżeniu gardła i odpoczynku głosowym. A jeśli pojawią się pierwsze objawy, zasięgnijmy porady specjalisty. I takiego postępowania uczmy też naszych pacjentów.
Bibliografia
1. „Zaburzenia głosu o podłożu zawodowym. Jak leczyć i zapobiegać?” – broszura opracowana w Instytucie Audiologii i Foniatrii Instytutu Medycyny Pracy im. prof. dra Jerzego Nofera: http://www.zus.pl/files/dpir/Broszura_Zaburzenia_glosu_Jak_leczyc_i_zapobiegac.pdf
2. „Choroby narządu głosu. Informator dla nauczycieli” https://www.pip.gov.pl/pl/f/v/97499/13%20ul%20choroby%20narz%20glosu.pdf
3. Skrzypczak W., Kowalska B.: „Zmiany w krtani w przebiegu choroby refleksowej”; Ann. Acad. Med. Gedan. 2011, 41, 115–123
4. „Rehabilitacja zawodowych zaburzeń głosu. Poradnik dla nauczycieli”; red. Śliwińskiej-Kowalskiej M. i Niebudek-Bogusz E., http://www.fuw.edu.pl/~radek/emisjaglosu.pdf
5. Maniecka-Aleksandrowicz B., Domeracka-Kołłodziej A.: „Dysfonia i chrypka”; Magazyn Otolaryngologiczny 2004, tom III, zeszyt 1.
6. Krajewska J. „Właściwości lecznicze porostu islandzkiego”; Lek w Polsce, vol. 25, nr 01’15 (284)
7. Sielska-Badurek E., Niemczyk K.: „ Postępowanie diagnostyczne w zaburzeniach głosu” Polski Przegląd Otolaryngologiczny, t. 4, nr 2 (2015), s. 12-18
8. Jałowska M: „Ocena realizacji postępowania profilaktycznego i diagnostyczno-leczniczego u nauczycieli w ramach programu „Chroń swój głos” w materiale Wielkopolskiego Centrum Medycyny Pracy w latach 2007-2011, praca doktorska, Wydział Lekarski UM w Poznaniu 2012
