fot. depositphotos

Gdy trudno zasnąć…

Problem z bezsennością to jedna z najczęstszych dolegliwości, z jaką pacjenci zgłaszają się w aptece.

Przyczyn bezsenności może być wiele: sztuczne światło, stres, kłopoty w życiu osobistym czy zawodowym.

Niezależnie od tego, co jest czynnikiem inicjującym problem, w konsekwencji zazwyczaj dochodzi do  zaburzenia funkcjonowania jednego z najmniejszych gruczołów dokrewnych organizmu, jakim jest szyszynka, która produkuje melatoninę.

Osoby cierpiące na bezsenność skarżą się na trudności w zasypianiu, utrzymaniu snu, zbyt wczesne budzenie się, a także sen złej jakości, nie dający wypoczynku. Zaburzenia snu mogą prowadzić do gorszego samopoczucia oraz zaburzać prawidłowe funkcjonowanie w ciągu dnia. Wyznacznikami bezsenności są: czas trwania objawów, ich częstość, a także ich wpływ na codzienne życie pacjenta. Badania nad lekami nasennymi pozwoliły zdefiniować trudności z zasypianiem jako wydłużenie okresu zasypiania do czasu ponad 45 minut. Trudność z utrzymaniem snu definiuje się, gdy łączny czas wybudzeń ze snu w ciągu nocy przekracza 30 minut. Za zbyt krótki sen (wyłączając osoby z małą potrzebą snu) uznaje się czas snu poniżej 6-6,5 godziny.

Objawy i przyczyny

Bezsenność najłatwiej jest sklasyfikować ze względu na czas trwania objawów. Reakcja na stres, zmiana trybu życia może wywołać bezsenność przygodną (trwającą kilka dni) bądź bezsenność krótkotrwałą (trwającą do 4 tygodni). O bezsenności przewlekłej mówi się, gdy trwa powyżej miesiąca i jest związana z zaburzeniami psychicznymi, przewlekłymi chorobami somatycznymi czy przewlekłymi stanami zapalnymi przebiegającymi z odczuwaniem bólu.

Przyczyną zaburzeń snu mogą być również problemy w funkcjonowaniu jednego z najmniejszych gruczołów dokrewnych. Kartezjusz nazywał szyszynkę gruczołem uspokojenia i siedliskiem duszy. O istnieniu szyszynki wiadomo już od czasów starożytnych, ale przez wiele lat uznawana była za narząd szczątkowy, bez przypisywania mu istotnego fizjologicznego znaczenia. Dopiero odkrycie melatoniny w 1958 r., czyli głównego hormonu wydzielanego przez szyszynkę, przyczyniło się do wzrostu zainteresowania tym gruczołem i jego rolą w układzie dokrewnym.

Hormon ciemności

Melatonina jest nazywana „hormonem ciemności”. Rytm jej wydzielania jest ściśle skorelowany z porą dnia i nocy. W ciemności jest ona syntetyzowana w największych ilościach, a czynnikiem hamującym ten proces jest światło. Melatonina odpowiada za zmiany rytmów biologicznych człowieka (m.in. fazy snu i czuwania, rozrodczość), przy czym działa również immunomodulacyjnie i antyoksydacyjnie. Poza szyszynką melatonina jest również syntetyzowana w siatkówce oka, układzie pokarmowym, szpiku kostnym i limfocytach, gdzie działa parakrynnie, pełniąc niepoznane dotychczas funkcje. Receptory dla melatoniny zlokalizowane są również w ośrodkowym układzie nerwowym, na błonach komórek ziarnistych pęcherzyka jajnikowego, gruczołu krokowego i plemnikach. U człowieka i większości ssaków ma miejsce charakterystyczny dobowy rytm wydzielania melatoniny. W ciągu dnia stężenie hormonu we krwi jest niskie, natomiast szczyt jego wydzielania następuje pomiędzy północą a godziną drugą w nocy.

Regulator faz snu i czuwania

Hormon stanowi ważny element systemu sygnalizacyjnego pory dnia i roku, gdyż jest regulatorem faz snu i czuwania, temperatury ciała oraz aktywności człowieka. Przeprowadzone badania wykazały, że szyszynka nie jest miejscem magazynowania melatoniny. U dorosłego człowieka wydzielane jest do krwi 12,3-28,8 mcg melatoniny na dobę, a okres biologicznego półtrwania hormonu wynosi 10-40 minut, co sprawia, że jest to hormon bardzo „ulotny”. Hormon obecny jest także w ślinie oraz moczu. Receptory dla melatoniny (MT1) zlokalizowane są w części gruczołowej przysadki mózgowej. Połączenie melatoniny ze swoistymi dla niej receptorami indukuje uwalnianie hormonów przedniej części przysadki mózgowej, a to na zasadzie sprzężenia zwrotnego wpływa na funkcję obwodowych gruczołów wydzielania wewnętrznego. Szyszynka i wydzielana przez nią melatonina regulują czynność osi podwzgórze-przysadka mózgowa na wielu poziomach. Wpływają na wydzielanie hormonu wzrostu GH, tyreotropiny TSH, hormonu luteinizującego LF czy hormonu folikulotropowego FSH.

Wydzielanie melatoniny jest również uzależnione od wieku. W ciągu pierwszych sześciu miesięcy życia stężenie melatoniny we krwi jest niskie, około 4.-7. r.ż. osiąga szczyt w porze nocnej, a następnie pomiędzy 15.-20. r.ż. odnotowuje się spadek stężenia o około 80%. Stężenia poziomu melatoniny we krwi utrzymują się na dosyć stabilnym do około 40. r.ż., drastyczny spadek następuje po 40. r.ż. osiągając minimum w podeszłym wieku.

W związku z tym szacuje się, że około 40-70% osób w podeszłym wieku cierpi na przewlekłe zaburzenia snu. Jest to związane z zachwianiem dobowego rytmu wydzielania melatoniny. Poza wiekiem są jeszcze inne czynniki, które mogą zablokować wydzielanie melatoniny: sztuczne światło i kortyzol, tzw. hormon stresu. Melatonina jest hormonem, który ułatwia zasypianie, zmniejsza liczbę przebudzeń w ciągu nocy, a także powoduje wcześniejsze ponowne zasypianie. Z kolei kortyzol mobilizuje do działania, koncentracji i walki, dlatego po stresującym dniu nie możemy spokojnie spać – kortyzol blokuje wydzielanie melatoniny.

Leczenie

Do aptek często trafiają starsi pacjenci uskarżający się na zaburzenia snu i oczekujący od farmaceutów porad, jak polepszyć jakość nocnego wypoczynku. Należy pamiętać, że problem ten może także dotyczyć osób wykonujących pracę zmianową. Na zaburzenia w regulacji wydzielania melatoniny narażeni są także podróżni przy zmianie stref czasowych, a także osoby niewidome.

W aptekach mamy do dyspozycji syntetyczne preparaty melatoniny zawierające hormon w trzech dawkach – 1 mg, 3 mg i 5 mg, zarejestrowane jako leki, a także szereg suplementów diety zawierających melatoninę przeważnie w dawce 1 mg. W zaburzeniach rytmu dobowego snu i czuwania związanych z np. pracą zmianową stosuje się dawkę melatoniny 1-5 mg na dobę, na godzinę przed snem. W zaburzeniach związanych ze zmianą stref czasowych stosuje się 2-3 mg melatoniny raz na dobę po zapadnięciu zmroku, rozpoczynając leczenie od pierwszego dnia podróży i kontynuuje się leczenie przez 2-3 dni po zakończeniu podróży.

Jeżeli problem dotyczy osób niewidomych należy przyjmować dawkę 0,5-5 mg raz na dobę o stałej porze, około godziny 21-22. Ważne jest także zasygnalizowanie pacjentowi, że działanie leku nie będzie natychmiastowe, a efekty jego działania mogą pojawić się nawet po upływie dwóch tygodni od momentu rozpoczęcia kuracji.

Problemy ze snem mogą być również związane z przyjmowanymi przez pacjentów lekami, które hamują sekrecję melatoniny. Należą do nich: kwas gammaaminomasłowy, benzodiazepiny, dopamina, glutaminiany czy antagoniści receptorów beta-1-adrenergicznych.

Higiena snu

Aby skutecznie walczyć z bezsennością należy pamiętać również o prawidłowej higienie snu. Należy zaniechać spożycia kofeiny i alkoholu w ciągu 6 godzin przed planowanym czasem snu. Ważne jest, aby unikać spożywania ciężkich posiłków oraz dużej ilości płynów w ciągu 3 godzin przed snem. Niewskazany jest także wieczorny wysiłek fizyczny oraz aktywność umysłowa do 3 godzin przed planowanym snem. Ważne jest zachowanie stałego czasu kładzenia się do łóżka i pobudek, a także umieszczenie zegara w taki sposób, aby nie potęgował on stresu związanego z niemożnością zaśnięcia. Zastosowanie kilku prostych metod może być skuteczną metodą na walkę z bezsennymi nocami.

Podobne wiadomości

Nie ma możliwości dodania komentarza