Objawy alergii bywają niezwykle dokuczliwe, często towarzyszą chorym przez długie lata, a nawet przez całe życie. Rolą farmaceuty jest umiejętne dobranie preparatów, które pozwolą na złagodzenie uciążliwych dolegliwości.
Opieka farmaceutyczna w zakresie chorób alergicznych powinna również prowadzić do podnoszenia świadomości pacjenta, ponieważ zaniedbanie terapii może prowadzić do pogłębiania i rozszerzania się alergii oraz powikłań, takich jak na przykład rozwój astmy oskrzelowej. Według danych, na różnego pochodzenia choroby alergiczne, cierpi obecnie około 40% Polaków, a wartość rynku leków przeciwalergicznych w ciągu ostatnich 10 lat wzrosła prawie o 8%.
Reakcja na alergen
Mechanizm reakcji alergicznej to złożona, nadmierna odpowiedź układu immunologicznego w kontakcie z alergenem, którego kreującym zapalenie, istotnym mediatorem jest histamina. W reakcji na alergen zostaje ona uwolniona z ziarnistości i odpowiada za rozszerzanie się oraz rozwój procesu zapalnego. Histamina wywołuje wzrost przepuszczalności naczyń krwionośnych, przekrwienie błon śluzowych, powstawanie wysięków i obrzęków. W jelitach może prowadzić do skurczu mięśni gładkich i wzmożonego wydzielania soków trawiennych, a podrażniona błona śluzowa jelita cienkiego reaguje stanem zapalnym i biegunką. Działając miejscowo silnie kurczy mięśnie gładkie oskrzeli i tchawicy poprzez wpływ na swoiste receptory. Odpowiednio do rodzaju alergenu i lokalizacji szerzącego się stanu zapalnego może powodować pokrzywkę skórną, katar alergiczny, alergiczne zapalenie spojówek, duszności, czy wspomniane biegunki. Histamina, oprócz udziału w reakcji alergicznej odgrywa znaczącą rolę w utrzymaniu homeostazy organizmu, regulując mikrokrążenie, wspomaga pracę żołądka poprzez stymulację wydzielania kwasu solnego oraz bierze udział w termoregulacji. Pod wpływem działania niektórych czynników takich jak urazy, alergeny (np. pyłki roślin, jady owadów, składniki pokarmu) dochodzi do masowego uwalniania histaminy z ziarnistości komórek tucznych, czego konsekwencją jest ogólnoustrojowa odpowiedź, prowadząca w skrajnych przypadkach do wstrząsu anafilaktycznego.
Leczenie
Terapia chorób alergicznych jest procesem złożonym, który zależy od rodzaju i nasilenia objawów. Najczęściej w leczeniu stanów alergicznych stosuje się substancje blokujące receptory dla histaminy, tzw. leki przeciwhistaminowe, I i II generacji. Leki I generacji cechuje brak wybiórczości receptorowej, bowiem poza blokowaniem receptorów histaminowych H1, przenikają do ośrodkowego układu nerwowego, wykazując także działanie cholinergiczne, dopaminergiczne i serotoninergiczne. Dość często skutkuje to wywoływaniem licznych działań niepożądanych, głównie znużenia, senności, otępienia, bólów i zawrotów głowy oraz obniżonej koncentracji. Stąd stosowanie antyhistaminików I generacji jest ograniczone u osób obsługujących i prowadzących pojazdy oraz urządzenia mechaniczne. Natomiast II generacja leków działa głównie na receptory H1, praktycznie nie wykazując działania pozareceptorowego. Dzięki temu leki nie wykazują efektu sedatywnego i ograniczającego sprawność psychofizyczną. Cechuje je wysoki profil bezpieczeństwa, a w odróżnieniu od leków I generacji nie powodują efektów kardiotoksycznych i arytmogennych. Do leków II generacji należą: cetyryzyna, lewocetyryzyna, loratadyna, desloratadyna, feksofenadyna, azelastyna, ebastyna.
Leki przeciwhistaminowe II generacji
Skuteczność leków przeciwhistaminowych II generacji w niwelowaniu objawów jest podobna, jednak jeśli chodzi o hamowanie reakcji alergicznej występują dość znaczne różnice osobnicze, dlatego leki te dobiera się indywidualnie do pacjenta. Wszystkie leki przeciwhistaminowe II generacji bardzo dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego, a ich metabolizm zachodzi przede wszystkim w wątrobie z wytworzeniem czynnych metabolitów, wyjątek stanowi cetyryzyna. Jest ona wydalana głównie przez nerki w postaci niezmienionej, dlatego wskazana jest zwłaszcza u osób ze zmianami czynnościowymi lub uszkodzeniem wątroby.
Szerokie zastosowanie wśród leków II generacji znajduje loratadyna, która łagodzi objawy alergiczne takie jak kichanie, wyciek z nosa, obrzęk i świąd błon śluzowych, czy przewlekła pokrzywka idiopatyczna. Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego, dzięki czemu dość szybko osiąga stężenie maksymalne w osoczu. Loratadyna metabolizowana jest przez enzymy wątrobowe do czynnego metabolitu, co przedłuża jej działanie. Wykazuje długotrwałe efekty blokowania receptorów histaminowych, przez co może być dawkowana raz dziennie, co stanowi duże udogodnienie dla pacjentów.
Flawonoidy i preparaty do stosowania miejscowego
Wśród naturalnych substancji wykazujących właściwości przeciwalergiczne wskazać można niektóre flawonoidy, które dodatkowo mogą oddziaływać na nasz układ odpornościowy. Mechanizm ich działania polega na hamowaniu proliferacji limfocytów, syntezy immunoglobulin klas E, G, M, A oraz hamowaniu uwalniania cytokin. Mogą również hamować aktywność enzymów lizosomalnych, biorących udział w procesach zapalnych i alergicznych. Do flawonoidów o takim działaniu należą kwercetyna, rutyna, luteolina i nieco słabsza bajkaleina, które obniżają syntezę mediatorów stanu zapalnego oraz hamują uwalnianie histaminy z mastocytów pobudzonych przez IgE. Kwercetyna dodatkowo hamuje syntezę histaminy, poprzez blokowanie dekarboksylazy histydyny, katalizującej przejście histydyny do histaminy. Flawonoidy mogą również hamować kaskadę przemian kwasu arachidonowgo, przez co zmniejszać syntezę leukotrienów, co w rezultacie wywołuje efekt przeciwzapalny. Działanie przeciwzapalne wykazuje zespół flawonolignanów z owocu ostropestu plamistego (Sylibi mariani frustus) oraz wspomniana wcześniej kwercetyna, obecna między innymi w zielu rdestu ptasiego (Polygoni avicularis herba) czy skrzypu polnego (Equiseti herba).
Oprócz preparatów przeciwalergicznych stosowanych doustnie dostępne są również preparaty przeznaczone do stosowania miejscowego. Znaleźć można krople do nosa i oczu, czy też preparaty przeznaczone bezpośrednio na skórę. Ich zaletą są szybciej zauważalne efekty w miejscu podania oraz uniknięcie działania ogólnoustrojowego, tym samym ograniczenie ewentualnych działań niepożądanych.