kaszel
fot. depositphotos

Kaszel suchy czy mokry?

Kaszel to uciążliwy objaw wielu chorób. Jest jednak niezbędny do oczyszczenia i przywrócenia prawidłowego funkcjonowania dróg oddechowych. Dobór odpowiedniego leku musi być uzależniony od fazy kaszlu oraz jego etiologii.

Kaszel to naturalny odruch organizmu umożliwiający oczyszczenie dróg oddechowych z nadmiaru wydzieliny oraz zanieczyszczeń. Odruch kaszlu powstaje na drodze pobudzenia receptorów zlokalizowanych w gardle, krtani, tchawicy i oskrzelach. Impuls nerwowy dociera do ośrodka kaszlu w rdzeniu kręgowym. Stamtąd sygnał wędruje do mięśni przepony, ściany klatki piersiowej oraz brzucha. Poprzez skurcz mięśni dochodzi do gwałtownego otwarcia głośni i wyzwolenia kaszlu.

Przyczyny i rodzaje kaszlu

Ze względu na czas trwania kaszlu można wyróżnić kaszel ostry – trwa do 3 tygodni, oraz przewlekły – trwa dłużej niż 8 tygodni. Między 3. a 8. tygodniem istnieje tzw. szara strefa, której przyczyną są najczęściej przebyte infekcje wirusowe.

Ostry kaszel zazwyczaj jest spowodowany infekcją wirusową górnych dróg oddechowych (URTI – upper respiratory tract infection). Jest najczęstszą przyczyną konsultacji pacjentów z lekarzem pierwszego kontaktu. Dzieci do 4. roku życia mają czterokrotnie większe prawdopodobieństwo wystąpienia URTI niż dorośli. Zachorowalność na ostre zakażenie górnych dróg oddechowych zależy także od pory roku, głównie pojawia się zimą.

Ze względu na charakter kaszlu rozróżnia się kaszel mokry oraz suchy. Kaszel mokry, inaczej produktywny, charakteryzuje się odkrztuszaniem plwociny. Celem leczenia mokrego kaszlu jest rozrzedzenie wydzieliny i oczyszczenie dróg oddechowych. Konieczne jest uwodnienie zalegającego śluzu oraz zwiększenie efektywności kaszlu. W tym celu stosuje się leki wykrztuśne i sekretolityczne. Pod względem mechanizmu działania leki wykrztuśne można podzielić na leki bezpośrednio działające na gruczoły oskrzelowe, o działaniu odruchowym oraz zmieniające odczyn wydzieliny oskrzelowej.

Leki o działaniu odruchowym

Leki te drażnią błonę śluzową żołądka, wywołując wzrost sekretolizy, czyli wydzielania wodnistego śluzu w oskrzelach. Nie należy ich stosować u osób z chorobą wrzodową, ze względu na uszkodzenia błony śluzowej i możliwość wystąpienia bólu. Do tej grupy należą m.in. kwas benzoesowy, korzeń wymiotnicy (zawierający alkaloid emetynę) oraz surowce saponinowe (korzeń mydlnicy, korzeń pierwiosnki, korzeń lukrecji). Wyciągi roślinne w postaci nalewek, ze względu na zawartość alkoholu, nie powinny być podawane dzieciom.

Leki wykrztuśne

Działają bezpośrednio na gruczoły oskrzelowe. Mogą być przez nie od razu wydalane (po podaniu per os), bądź mogą drażnić błonę śluzową oskrzeli. Oba te mechanizmy prowadzą do zwiększonej produkcji wodnistego śluzu. Przedstawicielami tej grupy są jodek potasu i gwajafenazyna, możliwe do stosowania od 6. roku życia. Podobny mechanizm charakteryzuje olejki eteryczne, które najskuteczniej działają w postaci inhalacji. Można tu wyróżnić m.in. olejek eukaliptusowy, sosnowy, tymiankowy. W postaci syropów nie wykazują działania wykrztuśnego.

Leki wykrztuśne zmieniające pH wydzieliny oskrzelowej również powodują jej uwodnienie, jednak nie mają dużego znaczenia farmakologicznego i są stosowane głównie jako leki wspomagające. Są to m.in. chlorek amonu oraz wodorowęglan sodu, które rozrzedzają śluz i zmniejszają jego lepkość.

Leki sekretolityczne

Wpływają na skład śluzu oskrzelowego, powodując jego upłynnienie. W tej grupie wyróżniamy leki mukolityczne, enzymy proteolityczne oraz detergenty. W powszechnym leczeniu stosuje się głównie pierwszą grupę leków. Leki mukolityczne zmniejszają zawartość mukoprotein w śluzie, czyli związków warunkujących jego wysoką lepkość. Najważniejszym przedstawicielem tej grupy jest acetylocysteina oraz jej pochodne. Rozrywa ona mostki disiarczkowe w peptydach śluzu, wpływając na jego skład i konsystencję. Zarejestrowana jest dla pacjentów powyżej 3. roku życia. Najpopularniejszymi związkami mukolitycznymi są bromheksyna oraz jej czynny metabolit – ambroksol. Oba można bezpiecznie stosować u dzieci powyżej 1. roku życia.

Podczas stosowania leków wykrztuśnych i sekretolitycznych niezbędna jest odpowiednia podaż płynów. Powoduje to skuteczniejsze rozrzedzenie wydzieliny i łatwiejsze oczyszczenie dróg oddechowych. Wspomagająco można również stosować nawadnianie drogą wziewną. Przydatne okazują się nawilżające inhalacje 0,9% NaCl oraz stosowanie nawilżaczy powietrza. W celu „wyciągnięcia” wydzieliny z oskrzeli można zastosować również inhalacje roztworami hipertonicznymi (3-7%). Woda na drodze osmozy przechodzi do światła dróg oddechowych i upłynnia śluz. Oklepywanie pacjenta ułatwia oderwanie wydzieliny od ścian dróg oddechowych i wspomaga ich oczyszczenie.

Leki o działaniu ośrodkowym

Kaszel suchy wymaga zastosowania leków hamujących odruch kaszlowy. Grupę tę można podzielić na leki o działaniu ośrodkowym oraz obwodowym. Pierwsza grupa charakteryzuje się dużą skutecznością działania, jednak ich stosowanie niesie za sobą ryzyko wystąpienia silnych działań niepożądanych. Popularnym związkiem opioidowym hamującym ośrodek oddechowy jest kodeina. Poza znoszeniem odruchu kaszlu, działa również uspokajająco i przeciwbólowo. Jednak jej stosowanie może spowodować uzależnienie oraz wystąpienie niepożądanych efektów ubocznych takich jak zaparcia, nudności, zawroty głowy. Z tego względu jest stosowana dopiero od 12. roku życia.

Lekiem o działaniu ośrodkowym jest również dekstrometorfan. Nie wywołuje uzależnienia, mimo to siła działania przeciwkaszlowego jest zbliżona do kodeiny. Może być podawany dzieciom powyżej 6. roku życia. Butamirat, nienarkotyczny lek działający ośrodkowo, wykazuje równie silne działanie przeciwkaszlowe. W postaci kropli może być stosowany już powyżej 2. miesiąca życia. Leki działające ośrodkowo mają niską skuteczność u dzieci. Ponadto są obarczone większym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych, dlatego ich stosowanie powinno być ograniczone u małych pacjentów.

Leki o działaniu obwodowym

Zadaniem tych leków jest hamowanie punktów kaszlowych. Przykładem leku o takim działaniu jest lewodropropizyna, która powoduje rozkurcz oskrzeli i redukcję odruchu kaszlowego. Może być stosowana od 2. roku życia. Jest szczególnie polecana dzieciom, z uwagi na wysokie bezpieczeństwo terapii. Stosowane są również śluzy roślinne, które działają przeciwzapalnie, ochronnie i powlekająco na błony śluzowe dróg oddechowych. Mają niewiele działań niepożądanych, jednak ich działanie jest dosyć słabe. Są stosowane głównie jako preparaty wspomagające terapię. Wśród najważniejszych surowców śluzowych można wyróżnić korzeń prawoślazu, liść podbiału, kwiat dziewanny, nasiona lnu. Wchodzą w skład mieszanek ziołowych. Ze względu na brak jednoznacznie udowodnionego działania tych preparatów, należy ograniczyć ich stosowanie u dzieci.

Leki antyhistaminowe

Czasami w trakcie terapii suchego kaszlu są stosowane leki antyhistaminowe. Podejrzewa się, że w leczeniu tego schorzenia ich głównym mechanizmem nie jest blokowanie działania histaminy, ale wysuszanie błon śluzowych w wyniku działania antycholinergicznego. Według najnowszych zaleceń nie jest wskazane zażywanie leków z tej grupy, zwłaszcza starszych generacji. Ich skuteczność jest porównywalna z placebo.

W przypadku terapii kaszlu u dzieci pomocne mogą okazać się również metody niefarmakologiczne. Wcieranie przed snem olejków eterycznych w klatkę piersiową znacząco zmniejsza ilość epizodów kaszlu w trakcie snu. Prostą, aczkolwiek skuteczną metodą łagodzenia kaszlu jest również podawanie miodu. W przypadku kaszlu najlepszy może okazać się miód lipowy. Kwiat lipy wykazuje działanie przeciwbakteryjne oraz przeciwgorączkowe. Ponadto łagodzi podrażnienia, zmniejsza ilość napadów nocnego kaszlu oraz ułatwia zasypianie. Nie należy go jednak stosować u niemowląt, ze względu na ryzyko wystąpienia botulizmu niemowlęcego. Jest przeznaczony dla dzieci powyżej 1. roku życia.

U dzieci poniżej 2. roku życia należy ograniczyć podawanie preparatów OTC z uwagi na niedostateczną wiedzę na temat działania tych leków w tej grupie wiekowej oraz ze względu na zwiększone prawdopodobieństwo wystąpienia działań niepożądanych.

Bibliografia:

1. Rutter Paul, Opieka farmaceutyczna. Objawy, rozpoznanie i leczenie. s. 2 – 11
2. Szczeklik A., Choroby wewnętrzne, Kraków 2015, s. 465 – 466
3. Rygalski M., Zawisza E.: Leczenie kaszlu infekcyjnego, Lek w Polsce 2015, 8(231), s. 46 – 50
4. Rygalski M., Zawisza E.: Postępowanie terapeutyczne w przeziębieniu, Lek w Polsce 2015
5. http://www.mp.pl/interna/chapter/B16.I.1.16
6. Doniec Z., Mastelarz-Migas A., Krenke K., Mazurek H., Bieńkowski P.: Rekomendacje postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w kaszlu u dzieci dla lekarzy POZ
7. Grabowski M., Barg W.: Leczenie przewlekłego kaszlu, Medycyna po Dyplomie 2011(20); 5(182): 104-110
8. ChPL ACC 200
9. ChPL Thiocodin
10. ChPL Accodin
11. ChPL Flegamina
12. ChPL Mucosolvan
13. ChPL Levopront

Podobne wiadomości

Nie ma możliwości dodania komentarza