Zawód farmaceuty charakteryzuje się w Polsce wysokim wskaźnikiem feminizacji. Kobiety mają duży udział w pełnieniu funkcji kierowniczych. To z kolei może rodzić pytania
o warunki skutecznego przywództwa w odniesieniu do kobiet jako liderów oraz menadżerów na rynku aptek.
Celem rozważań jest analiza wyników badań traktujących o warunkach skutecznego przywództwa kobiet, odniesiona do sfery aptek. Problematyka jest bez wątpienia trudna i delikatna, z uwagi na stereotypy. Pozostawiamy je poza treścią naszych rozważań, skupiając uwagę na faktach oraz zaleceniach w zakresie zwiększenia skuteczności pracy kobiet na stanowiskach kierowniczych.
Wzorce i zwyczaje
Społeczne oraz ekonomiczne role kobiet i mężczyzn ukształtowały się na przestrzeni tysięcy lat ewolucji. To mężczyźni wracali z polowań z pożywieniem i ustalali warunki relacji we wspólnotach pierwotnych. To właśnie oni pełnili funkcje dowódców, dyrektorów, liderów. Chociaż XX i XXI w. przyniosły wiele zmian, to jednak nadal funkcje liderów są pełnione w większości przez mężczyzn. Prawdopodobnie nie ma podstaw, aby twierdzić, że kobiety nie mogą być równie skutecznymi liderami jak mężczyźni. Jednakże istniejące wzorce i zwyczaje powodują
, że kobietom trudniej przychodzi zdobycie oraz utrzymanie stanowisk przywódczych.
Nie ulega wątpliwości, że to mężczyźni pełnili w przyszłości większość funkcji przywódczych. Filharmonicy Wiedeńscy to zespół, który do niedawna był złożony wyłącznie z mężczyzn. Dopiero krytyka publiczności w ramach koncertów w USA zmusiła władze do wprowadzania kobiet do zespołu. Jak napisał jeden z autorów: „Mężczyzna nadaje się od razu na szefa, kobieta natomiast musi udowodnić swoją przydatność”. Faktem jest, że na całym świecie, kobiety pracując na takich samych stanowiskach jak mężczyźni, mając identyczne kwalifikacje, zarabiają średnio o 20 proc. mniej niż mężczyźni. Zmiany, które w tej sferze zachodzą, są bardzo powolne. Kobiety powinny sobie zatem zdawać sprawę z tego, że będą musiały włożyć więcej wysiłku w to, aby utrzymać się na stanowisku lidera i odnosić sukcesy w pracy zespołowej. Jest to bez wątpienia możliwe, chociaż wymaga analizy własnego potencjału oraz systematycznej pracy nad sobą.
Predyspozycje
Pełnienie funkcji kierowniczej przez kobietę (sieć aptek, hurtownia, dyrektor działu sprzedaży) wymaga zaakceptowania siebie w takiej roli. Nie każda kobieta odkryje w sobie predyspozycje do zarządzania innymi. Każdy człowiek przychodzi na świat z określonym zespołem cech (tzw. „wyposażenie fabryczne”) i to on sam decyduje, czy zechce zostać liderem. Akceptowanie siebie jako lidera jest podstawowym warunkiem skuteczności w pełnieniu tej funkcji.
Gdyby spojrzeć na Margaret Thatcher oraz Jacqueline Kennedy, to od razu można powiedzieć, że posiadanie pewnych cech wpływa na skuteczność pełnienia funkcji lidera. Nie jest rzeczą łatwą, aby być skutecznym w każdej sferze życia. „Żelazna Dama” radziła sobie na stanowisku premiera, jednak miała bardzo luźne relacje ze swoimi dziećmi. W lipcu 2016 roku, po referendum w sprawie Brexitu, Theresa May (od 13.07.2016 premier Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej) zdecydowała, że stanie na czele gabinetu i przeprowadzi Wielką Brytanię przez proces wyjścia z Unii Europejskiej (warto przy tym pamiętać, że sama głosowała za pozostaniem w Unii). Można wypowiadać własne poglądy na etapie dyskusji. Jednak, kiedy decyzje zostają podjęte, cała energia powinna być zużyta na zrealizowanie celu.
Mocne i słabe strony
Niezależnie od cech indywidualnych, istnieją różnice między mężczyznami i kobietami, z których należy sobie zdawać sprawę w rozważaniach na temat skuteczności przywództwa. Mężczyźni mają większą łatwość skupiania się na jednym celu. Kobiety natomiast mają umiejętność realizowania kilku zadań jednocześnie. Mogą one dostrzegać różne kwestie, których nie widzą mężczyźni. Kobiety są bardziej emocjonalne: łatwiej potrafią rozpoznać nastroje innych osób. Są także obdarzone większą intuicją. Trudniej im jednak podejmować decyzje. Mężczyźni z kolei, charakteryzują się większą pewnością siebie. Kobiety, znacznie częściej niż mężczyźni, uważają, że należy być miłą osobą. Ogranicza to asertywność kobiet. Mężczyźni łatwiej wyrażają swoje zdanie i zdecydowanie bronią własnych koncepcji.
W świetle powyższych uwag można sugerować, że uzupełnianie się cech kobiet i mężczyzn pozwala na osiąganie wyższej skuteczności w biznesie. Wymaga to uświadamiania sobie faktu, że współpraca mężczyzn i kobiet na szczeblu zarządzania przekłada się na wyższą skuteczność w budowaniu przewagi konkurencyjnej apteki. Przykładem mogą być przedsiębiorstwa funkcjonujące w branży modowej, które są prowadzone przez mężczyznę i kobietę. Na polskim rynku przykładem mogą być Laboratoria dr Ireny Eris. Autor zna także sieć kilkunastu aptek, które od wielu lat z sukcesem są prowadzone przez mężczyznę i kobietę. Zdawanie sobie sprawy z tych uwarunkowań, akceptacja wiedzy i ról, wpływa na osiąganie celów rynkowych. Istniejące stereotypy mogą być przeszkodą do budowania skutecznych zarządów, w których doskonale się uzupełniają cechy posiadane przez kobiety oraz mężczyzn.
Ważne pierwsze wrażenie
W procesie budowania pozycji kobiety jako lidera można wskazać na określone zachowania, które mogą być wsparciem dla skuteczności działania. Istotne znaczenie ma pierwsze wrażenie, jakie robi na zespole kobieta, obejmując stanowisko lidera. Okazuje się, że pierwsze wrażenie ma charakter w miarę trwały. Może się ono utrzymywać nawet kilka lat, budując zaangażowanie zespołu oraz jego motywację do właściwej pracy. Pierwszy kontakt jest zapamiętywany oraz wpływa na podświadome przekonania współpracowników. Osoby, które widziały film „Żelazna dama” o Margaret Thatcher pamiętają, że zmieniła ona fryzurę, kapelusz, garsonkę, torebkę, aby świadomie kształtować wpływ na innych, związany z regułą pierwszego wrażenia. Nawet ćwiczyła z logopedą, aby obniżyć brzmienie głosu. Niskie rejestry powodują, że wydawane polecenia są ściślej realizowane.
Warto więc przygotować się, aby zrobić odpowiednie wrażenie na pierwszym spotkaniu z zespołem. Za właściwe należy uznać założenie odpowiedniej garsonki, butów, zadbanie o fryzurę, makijaż, dodatki. Wyprostowana sylwetka oraz zdecydowane gesty, kontakt wzrokowy sugerują, że pojawiła się właściwa osoba na stanowisku lidera. Jeśli można na to wpłynąć, to warto także przygotować atrybuty przywództwa – odpowiedni pokój, biurko, fotel. Łatwiej pełnić funkcję lidera, jeśli kobieta, która ma je objąć, zostanie przedstawiona zespołowi przez kogoś, kto jest mu znany, jest dla niego autorytetem. Dla kobiet, które są introwertyczkami i zwykle mówią cicho, spokojnie, zaleca się ćwiczenie głośnego, zdecydowanego, emocjonalnego przemówienia w ramach pierwszego kontaktu z zespołem.
W trakcie pierwszego spotkania należy dokonać krótkiego wprowadzenia, przedstawienia swojej osoby, a następnie wysłuchania innych, bez zadawania osobistych czy zbyt szczegółowych pytań. Spotkanie na zasadzie rozmowy pozwala wzmocnić pozytywny efekt pierwszego wrażenia. Dobrze będzie zasygnalizować budowanie zespołu na zasadzie wyznawania oraz realizowania wspólnych wartości. To one cementują zespół i nadają sens jego pracy. Właściwe przygotowanie do pełnienia funkcji lidera wzmacnia pewność siebie, a ona jest istotna z punktu widzenia kultury pracy zespołu. Istotne jest także to, aby pierwsze, podejmowane decyzje były trafne. Kwestie trudne można pozostawić do rozstrzygania nieco później, kiedy pozycja kobiety jako lidera będzie bardziej ugruntowana.
Warto być ostrożnym w komunikowaniu własnych sukcesów. Otoczenie akceptuje mężczyzn, którzy mówią o swoich sukcesach, ale mniej przychylnie spogląda na kobiety mówiące o własnych osiągnięciach. Właściwym rozwiązaniem może być takie, kiedy przełożeni czy osoby wprowadzające, nawiążą do wcześniejszych sukcesów kobiety, która ma objąć funkcję lidera. Należy także pamiętać o tym, że zespół potrzebuje czasu, aby zaakceptować kobietę jako lidera. Ważne jest to, aby konsekwentnie realizować obraną strategię i zachować dystans do uwag czy wątpliwości. W przypadku, gdyby ktokolwiek próbował osłabiać pozycję kobiety jako lidera, działania powinny być stanowcze oraz zdecydowane. Zespół musi wiedzieć, że to lider ma głos decydujący, on ma ostatnie słowo. Nie może być miejsca w zespole dla kogoś, kto łamie ustalone zasady lub nie przestrzega wartości.
Pełniąc funkcję lidera, trzeba wymagać od siebie, rozwijać się, górować osobowością nad innymi. Pomocna może być współpraca z mentorem, a na pewno plan rozwoju osobistego. Wspomniana Theresa May o siódmej rano jest na siłowni i pracuje do wieczora. Kobieta w roli lidera powinna zdawać sobie sprawę z tego, że nie musi być przez wszystkich lubiana, jednak powinna postępować w taki sposób, aby była szanowana.
Labirynt władzy
W opracowaniach na temat roli kobiet w przywództwie, mówi się o pułapce szklanego sufitu. Jest ona osadzona w stereotypie, że wszyscy mają takie same szanse, jednak w przypadku możliwości awansu zawodowego, kobiety natrafiają na barierę szklanego sufitu. Jest w tym sporo racji, o czym wspominałem na początku. Jednak można się też odwołać do metafory labiryntu władzy. Otóż kobiety mają o wiele więcej obowiązków rodzinnych niż mężczyźni. Kobiety mają także mniej okazji do tworzenia sieci społecznych – rzadziej uczestniczą w polowaniach, wędkowaniu, oglądają mecze czy grają w golfa (dlatego dr Irena Eris zorganizowała golfa dla kobiet).
Są to miejsca, okazje, kiedy się rozmawia o awansach, o obsadzaniu stanowisk. Z tego powodu nazwano to labiryntem władzy. I wreszcie należy pamiętać, że mężczyźni są o wiele bardziej solidarni niż kobiety. Warto brać to pod uwagę, kiedy organizowane są wybory do władz organizacji skupiających farmaceutów oraz apteki. Jeśli pani magister miałaby wygrać wybory, potrzebne będzie jej wsparcie koleżanek. Jeśli nie zagłosują solidarnie, szefem może zostać mężczyzna.
Jak być dobrym liderem?
Na koniec tych rozważań warto podkreślić, w jaki sposób kobiety mogą wzmacniać swoje role kierownicze za pomocą właściwego udziału w zebraniach. Ważne jest, aby były dobrze przygotowane do problematyki zebrania. Powinny pojawić się w sali z wyprzedzeniem i zająć miejsca centralne, blisko prowadzącego. Osoba, która jest w centrum, jest lepiej postrzegana i wyżej oceniana. Z reguły kobiety przychodzą na zabrania w ostatniej chwili i wówczas zajmują peryferyjne miejsca. Ważne, aby w czasie zebrania, kobiety zabierały głos. Istotne jest, aby mówiły odpowiednio głośno i nie pozwoliły sobie przerywać. Powinny mówić zdecydowanie, używając odpowiednich argumentów. Należy odwoływać się do faktów zamiast do przeczuć czy opinii.
Mężczyźni mają dużą łatwość „przepakowania” argumentów zasłyszanych gdzie indziej. Kobiety nie mają takich zdolności, dlatego powinny przygotować konkretne argumenty. Powinny zdecydowanie wyrażać własne poglądy i ich bronić. Istotne jest zachowanie dystansu emocjonalnego do tego, co będzie się działo na zebraniu. Mężczyźni mogą się pokłócić na zebraniu, a zaraz po nim pójść na piwo. Potrafią rozdzielać kwestie zawodowe i osobiste. Kobiety mają skłonność przeżywania zaistniałego konfliktu nawet przez kilka dni. Panie powinny pracować nad wzmocnieniem pewności siebie, używaniem bardziej zdecydowanego języka, włączać się do dyskusji i panować nad emocjami (unikać wpadania w złość).
Zarówno mężczyźni, jak i kobiety, mogą być skutecznymi liderami. Istotne jest to, ile dana osoba włoży wysiłku w pracę, działania, aby krok po kroku stawać się dobrym liderem. To jest ważniejsze od zdolności, talentów, z którymi ludzie przychodzą na świat. Natomiast historia rozwoju homo sapiens doprowadziła do ugruntowania się stereotypu o przydatności mężczyzny do pełnienia funkcji lidera. Dlatego kobiety mają do pokonania więcej barier w procesie zajmowania wysokich stanowisk. Pokonując owe przeszkody, okazują się skutecznymi liderami, tworząc zgrane zespoły i osiągając zakładane cele.
