Łuszczyca jest problemem terapeutycznym, psychicznym i społecznym, gdyż chorzy często czują się dyskryminowani. Duże znaczenie ma współpraca z lekarzem dermatologiem, a także właściwa pielęgnacja skóry.
Łuszczyca jest przewlekłą, zapalną chorobą skóry, która przebiega z okresami zaostrzeń oraz remisji. Pierwsze objawy choroby pojawiają się zazwyczaj we wczesnym okresie dorosłego życia. U podłoża łuszczycy leżą nadmierne podziały komórek naskórka oraz zaburzenia złuszczania, które prowadzą do zmian skórnych pokrytych łuską.
Podłoże genetyczne
Łuszczyca jest zaliczana do schorzeń o podłożu genetycznym. Jeżeli oboje rodziców chorują na łuszczycę, to ryzyko ujawnienia się jej u dziecka wynosi 50 proc. Jeżeli choruje jedno z rodziców to prawdopodobieństwo wystąpienia łuszczycy u dziecka wynosi około 16 proc. W krajach europejskich częstość występowania łuszczycy w populacji ocenia się na 2-3 proc. Ten typ dermatozy jest problemem terapeutycznym, psychicznym i społecznym, gdyż chorzy często czują się dyskryminowani. Duże znaczenie ma współpraca z lekarzem dermatologiem, a także właściwa pielęgnacja skóry dotkniętej problemem łuszczycy.
Przyczyny
Do wystąpienia łuszczycy predestynują również zaburzenia w funkcjonowaniu układu immunologicznego, przebyte infekcje, stres, ciąża czy uszkodzenia bariery naskórka. Duże znaczenie w powstawaniu zmian łuszczycowych przypisuje się mechanizmom immunologicznym zależnym od limfocytów T. W efekcie aktywacji, namnażania i pobudzenia tych komórek dochodzi do uwalniania czynników prozapalnych. U podłoża łuszczycy leży również nadmierne namnażanie komórek naskórka i niepełne różnicowanie się komórek z zachowaniem resztkowych jąder w warstwie rogowej (parakeratoza). Zjawisko to polega na przyspieszeniu okresu przejścia keratynocytu z warstwy rozrodczej na powierzchnię skóry. W warunkach fizjologicznych w zdrowej skórze okres ten wynosi 26 dni – w przypadku łuszczycy zaledwie 4 dni. Keratynocyty w odpowiedzi na mechaniczne uszkodzenia nie przekształcają się prawidłowo i nie dochodzi do ich złuszczenia. Powstaje wówczas grudka pokryta warstwą łusek.
Do czynników mogących stymulować ujawnianie się zmian łuszczycowych należą także: infekcje bakteryjne górnych dróg oddechowych, zakażenia wirusowe, drożdżakowe, urazy (zadrapania, blizny, tatuaże, oparzenia), długotrwały ucisk powodowany przez odzież czy ozdoby (dłonie, stopy). Ryzyko wystąpienia łuszczycy zwiększa się także podczas stosowania NLPZ (butapirazol, ibuprofen) czy beta-blokerów (atenolol, bisoprolol, propranolol).
Objawy choroby
Objawami łuszczycy są wspomniane już wyżej czerwone grudki pokryte łuską, które mają tendencję do zlewania się i tworzenia większych ognisk tworzących blaszki łuszczycowe. Drobne grudki są typowe dla wczesnych zmian chorobowych. W zależności od przewagi poszczególnych wykwitów wyróżnia się łuszczycę grudkową i plackowatą (duże, zlane zmiany łuszczycowe). Zmiany łuszczycowe charakteryzuje nie tylko sucha skóra, ale przede wszystkim zmiany rumieniowo-złuszczające. Dotyczą one naczyń krwionośnych oraz głębszych warstw naskórka. Ciężką postacią łuszczycy jest łuszczyca ropna, w której oprócz grudek mogą pojawiać się krostki wypełnione ropą. W przypadku występowania łuszczycy paznokci charakterystyczne są punkcikowate wgłębienia, pofałdowanie płytki paznokciowej, bądź zmiany przypominające krople oleju pod płytką paznokciową. Często występuje również uniesienie wolnego brzegu płytki paznokciowej przez gromadzące się masy rogowe i onycholiza, która polega na oddzieleniu wolnego brzegu paznokcia od macierzy.
Typowa lokalizacja dla łuszczycy obejmuje owłosioną skórę głowy, kolana, łokcie oraz okolicę lędźwiowo-krzyżową. W większości przypadków obserwuje się symetryczny rozkład zmian skórnych. Niekiedy również zmiany łuszczycowe mogą pojawić się na twarzy.
Etapy leczenia
Leczenie łuszczycy o niewielkim bądź średnim stopniu nasilenia opiera się na zastosowaniu terapii do użytku zewnętrznego. W zależności od lokalizacji – do zmian na tułowiu stosuje się maści, na twarz i zmiany fałdów skórnych – krem, a na skórę owłosioną głowy szampon, lotion bądź balsam lub wszystkie trzy w terapii skojarzonej. Celem leczenia łuszczycy w pierwszej kolejności jest usunięcie nawarstwionych łusek, a dopiero później zastosowanie miejscowe preparatów leczniczych. Stosuje się maści z mocznikiem i kwasem salicylowym o działaniu złuszczającym. Jeżeli zmiany dotyczą owłosionej skóry głowy, stosuje się oliwkę z kwasem salicylowym, którą pozostawia się na głowie owiniętej ręcznikiem przez godzinę. Usuwanie łusek jest wówczas efektywniejsze i pozwala na uniknięcie możliwych podczas mycia urazów głowy. Należy pamiętać, że łusek nie wolno zdrapywać. Prowadzi to do wysiewu nowych zmian.
Gdy w miejscu szarych, błyszczących łusek pojawia się czerwona powierzchnia zmiany łuszczycowej, rozpoczyna się kolejny etap leczenia. Wykorzystuje się w tym celu preparaty hamujące nadmierną proliferację keratynocytów oraz działające przeciwzapalnie (cygnolina, dziegcie, kortykosteroidy, pochodne witaminy A, D3, połączenia pochodnej witaminy D3 i kortykosteroidu. Cygnolinę (dithranol) należy stosować w przypadku łuszczycy zwyczajnej, natomiast nie powinna być używana w przypadku zmian wysiękowych czy erytrodermicznych. Twarz i fałdy skórne nie powinny być traktowane preparatami z cygnoliną. Dithranol stosuje się w tzw. terapii minutowej. Wykorzystuje się w niej właściwość cygnoliny polegającą na jej zwiększonym wchłanianiu (około 30-50 razy) w ogniska łuszczycowe w porównaniu ze zdrową skórą. Maść o najmniejszym stężeniu nakłada się na zmiany skórne pozostawiając ją nie dłużej niż dwie godziny (przy czym minimalny czas ekspozycji wynosi około 10 minut). Pozostawienie maści na dłuższy czas może skutkować podrażnieniem skóry.
Według zaleceń lekarskich stężenie maści zwiększa się stopniowo, a terapia trwa około 20-30 dni. Po zmyciu maści z cygnoliną bardzo ważne jest odpowiednie natłuszczanie skóry. Przebarwienia powodowane na skórze przez cygnolinę znikają samoistnie po kilkunastu dniach.
Kortykosteroidy i kalcipotriol
Dziegcie dawniej stanowiły jeden z podstawowych środków wykorzystywanych w terapii łuszczycowej. Dziś stosowane są w przypadku złej tolerancji terapii cygnoliną. Są one obecnie kojarzone w leczeniu z kortykosteroidami i naświetlaniem promieniowaniem UV. Kortykosteroidy są lekami o działaniu przeciwzapalnym i przeciwświądowym. Długotrwałe stosowanie maści opartych na sterydach wiąże się jednak z szeregiem skutków ubocznych, do których zalicza się: zaniki skóry, przebarwienia, nadkażenia bakteryjne i wirusowe czy rozstępy. Stosowanie przewlekłe, na duże powierzchnie niesie ze sobą ryzyko zwiększonego wchłaniania do krwiobiegu, skutkującego działaniem ogólnym. Maści sterydowe nie powinny być aplikowane na skórę twarzy. Może wówczas dojść do pojawienia się grudek, krost i uszkodzenia drobnych naczyń krwionośnych. Preparaty sterydowe nie powinny być również stosowane w zgięciach stawowych, w obrębie fałdów skórnych i w okolicach narządów płciowych. W przypadku ich długotrwałego stosowania często obserwuje się zjawisko tachyfilaksji (wyczerpywania się odpowiedzi na zastosowane leczenie).
W miejscowej terapii łuszczycy wykorzystuje się także pochodną witaminy D3 – kalcipotriol. Normalizuje on proces rogowacenia naskórka i moduluje funkcje limfocytów. Siłę działania preparatów zawierających tę substancję czynną można zwiększyć poprzez zastosowanie opatrunków okluzyjnych. Można również zaaplikować kalcipotriol rano, a silnie działające kortykosteroidy wieczorem. W leczeniu łuszczycy wykorzystuje się preparaty sterydowe przez okres do 10 dni, a następnie w celu utrzymania poprawy przechodzi się do terapii kalcipotriolem.
Fototerapia
Jedną z metod leczenia łuszczycy jest fototerapia – naświetlanie promieniami UVA i UVB emitowanymi przez sztuczne źródło światła. Stosuje się również PUVA – naświetlanie UVA z równoczenym podawaniem ogólnym preparatów światłouczulających – psolarenów. Zażywa się je zazwyczaj 60-120 minut przez naświetlaniem, a lepszą biodostępność odnotowuje się przy równoczesnym podaniu wraz z posiłkiem.
Pielęgnacja skóry
Sucha i szorstka skóra wymaga także prawidłowej pielęgnacji. Dermokosmetyki powinny nawilżać skórę, a także normalizować procesy odnowy naskórka. W ich składzie wyróżnić można jasny ichtiol (zmniejszający świąd skóry), kwas salicylowy (zapewniający złuszczenie powierzchniowych warstw zrogowaciałego naskórka), a także chlorofil (przyspieszający regenerację i poprawiający odżywienie skóry). Substancją wykorzystywaną w dermokosmetykach służących walce z łuszczczycą jest także olej konopny. Normalizuje on proliferację keratynocytów, działa hamująco na wytwarzanie mediatorów stanu zapalnego, a także łagodzi świąd, zmniejsza zmiany rumieniowe i wygładza skórę.
Zmiany łuszczycowe mogą być zlokalizowane także na twarzy. Jest to miejsce newralgiczne i wymagające specjalistycznej pielęgnacji. Kremy do twarzy wspomagające kondycję skóry łuszczycowej intensywnie nawilżają suchą skórę, a także zmniejszają jej napięcie. Nie powinny zawierać one substancji zapachowych ani barwników, aby dodatkowo nie podrażniać zmian łuszczycowych. Składnikami wykorzystywanymi w kremach do twarzy są mocznik oraz mleczan sodu. Mocznik (używany przeważnie w stężeniu 5%) odpowiada za nawodnienie warstwy rogowej naskórka. Jest dobrze tolerowany przez osoby ze skórą skłonną do alergii i podrażnień. Ze względu na niestabilność mocznika w obecności wody jest on zwykle łączony z kwasem mlekowym bądź jego solami. Mleczan sodu jest substancją stabilizującą kwaśne pH skóry, ponadto cechuje go działanie nawilżające. W składzie kremów do twarzy stosowanych w przypadku łuszczycy można wyróżnić również niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe uzyskiwane z oleju wiesiołka i pestek winogron, które wzmacniają barierę ochroną skóry. Kremy powinny być stosowane jako baza pod makijaż, który w przypadku łuszczycy nie jest przeciwwskazany. Powinny zrezygnować z niego tylko te osoby, u których stwierdza się ostre zmiany zapalne. Makijaż powinien być wykonywany produktami hipoalergicznymi i bezzapachowymi. Zmiany łuszczycowe można zamaskować używając korektora, a następnie nakładając odpowiedni podkład.
