filtry przeciwsłoneczne
fot. fotolia

Ochrona przeciwsłoneczna

Odpowiednie przygotowanie skóry na słońce pozwoli na uniknięcie poparzeń słonecznych i związanych z tym przykrych konsekwencji zdrowotnych i estetycznych.

Opalenizna i oparzenia słoneczne powstają w wyniku działania promieni ultrafioletowych w widmie słonecznym. Widmo UV dzieli się na trzy pasma: UVA (320-400 nm), UVB (290-329 nm), UVC (200-290 nm). Promieniowanie UVC nie dociera do powierzchni ziemi, gdyż jest skutecznie filtrowane przez warstwę ozonową.

Szkodliwe promieniowanie

Promieniowanie UVA stanowi około 90 proc. promieniowania słonecznego. Odpowiedzialne jest za opaleniznę, starzenie się skóry, a także reakcje fototoksyczne i fotoalergiczne – działa na fibroblasty, komórki śródbłonka naczyń oraz komórki nacieku zapalnego.

Promieniowanie UVB to około 5 proc. spektrum. Promieniowanie to wykazuje silne właściwości rumieniotwórcze, powoduje oparzenia słoneczne, fotodermatozy, ma działanie karcynogenne – oddziałuje na keranocyty, melanocyty i komórki Langerhansa.

Przez wiele lat uważano, że promieniowanie UVB odpowiada za główną przyczynę powstawania wszystkich zmian posłonecznych. Obecnie wiadomo, że za znaczną część z nich odpowiedzialne jest promieniowanie UVA. Wysokie dawki tego promieniowania wzmacniają odczyny rumieniowe wywołane przez UVB, potęgują działanie immunosupresyjne, a także przyczyniają się do powstania raka skóry.

Już niewielkie codzienne dawki UVA powodują pogrubienie warstwy rogowej i całego naskórka oraz degenerację włókien kolagenu i elastyny. Ryzyko niekorzystnego działania promieniowania UVA zwiększa się u osób, które często i długo opalają się na słońcu lub w solariach.

Po ekspozycji na światło ultrafioletowe wzrasta produkcja melaniny przez melanocyty, powodując widoczne przyciemnienie skóry – opaleniznę. Melanina nie jest substancją jednorodną – występuje w formie żółto-pomarańczowej feomelaniny i brązowo-czarnej eumelaniny. Feomelanina jest fotolabilna i potencjalnie fototoksyczna.

Eumelanina natomiast wykazuje właściwości fotoprotekcyjne – rozprasza promieniowanie, ograniczna penetrację naskórka oraz ma zdolność wymiatania wolnych rodników. Melanina pochłania więc zarówno promieniowanie UVA jaki i UVB – w ten sposób chroni skórę przed uszkodzeniem. Oprócz produkcji melaniny dochodzi do hiperplazji naskórka, czego efektem jest zgrubienie skóry. Pobudzenie melanogenezy i zmiany w naskórku odgrywają zasadniczą rolę w ochronie skóry przed oparzeniem słonecznym.

Fazy opalenizny

Zmiana zabarwienia skóry pod wpływem promieniowania słonecznego przebiega dwufazowo. Pierwsza faza to tzw. opalenizna natychmiastowa (IPD, immediate pigment darkening). Dochodzi do niej pod wpływem działania dużych dawek promieniowania UVA, jest to opalenizna o odcieniu brunatno-szarym, zanikająca w ciągu kilku minut lub kilku godzin. Mechanizm jej powstawania związany jest z odwracalną reakcją fotochemiczną – utlenieniem melaniny i jej prekursorów, co prowadzi do zwiększenia liczby wypustek melanosomów w naskórku.

Drugi rodzaj to tzw. trwała opalenizna (PPD, persistent pigment darkening), którą częściowo można uzyskać za pomocą UVA, jednak podstawowym wywołującym ją zakresem UV jest promieniowanie UVB, rozwija się ona w ciągu 48 godzin od ekspozycji na słońce. W następstwie działania UVB dochodzi do fotochemicznej syntezy polimerów melaniny, pobudzenia melanogenezy (pigmentacji) i zwiększenia liczby melanosomów oraz ich transportu w obrębie całego naskórka.

Fototypy

Wrażliwość skóry na słońce i konsekwencje wynikające z jej ekspozycji na promieniowanie zależą od jej podstawowego zabarwienia, które jest uwarunkowane genetycznie. Jest ono jaśniejsze u kobiet niż u mężczyzn, jednak mężczyźni mają większą tendencję do oparzeń – wynika to bezpośrednio z ochronnego wpływu estrogenów na warstwę rogową powłoki skórnej.

Podatność na opalanie i możliwość wystąpienia poparzenia słonecznego stanowią podstawę klasyfikacji tzw. fototypów. Wyróżniamy cztery podstawowe fototypy:

  • I (celtycki) – rude włosy, bardzo jasna skóra – bardzo wrażliwa na działanie słońca, duży potencjał powstawania rumieni skórnych,
  • II (północnoeuropejski) – włosy blond, jasna skóra – szybko czerwienieje i łatwo ulega poparzeniu, możliwość uzyskania jedynie lekkiej opalenizny,
  • III (środkowoeuropejski) – włosy ciemny blond do brązowych, ciemna karnacja – duża odporność skóry na poparzenia, nieduża dawka słońca wywołuje mocną opaleniznę,
  • IV (południowoeuropejski) – włosy ciemne i czarne, skóra jasnobrązowa lub oliwkowa – nigdy nie ulega poparzeniu, ale promienie UV nasilają starzenie się skóry.

Skutki promieniowania

Biologiczne skutki promieniowania słonecznego dzieli się na: wczesne i późne. Wczesne oznaczają reakcję rumieniową skóry i oparzenie słoneczne. Oparzenie słoneczne jest odpowiedzią zapalną na nadmierną ekspozycję na światło ultrafioletowe, w ramach której następuje wzrost produkcji mediatorów stanu zapalnego, co powoduje rozszerzenie i zwiększoną przepuszczalność naczyń włosowatych. Prowadzi to bezpośrednio do pojawienia się obrzęku i rumienia na skórze. Reakcje wczesne są indukowane przez promieniowanie UVB, które w całości jest pochłaniane przez naskórek.

Późne skutki są to zaburzenia pigmentacji, przedwczesne starzenie skóry (photoageing). Większość zmian skórnych powstających z wiekiem jest zależna od przewlekłych ekspozycji na promienie UVA. Zalicza się do nich: zarówno płytkie, jak i głębokie zmarszczki, nierówną pigmentację – ciemne piegi i plamy barwnikowe, przerost gruczołów łojowych, teleangiektazje (rozszerzenia naczyniowe, tzw. pajączki).

W skórze uszkodzonej światłem słonecznym naczynia krwionośne są rozszerzone i kręte, często powstają na niej wybroczyny. Skóra ma mniejsze zdolności do gojenia ran, charakteryzuje się większą kruchością i wrażliwością. Reakcje późne dotyczą białek i kwasów nukleiowych – dochodzi do sieciowania się kolagenu i zmian w budowie elastyny, czego efektem jest słoneczne starzenie się skóry. Dalszą konsekwencją przewlekłych zmian posłonecznych jest rozwój zmian przednowotworowych oraz niebarwnikowych nowotworów skóry.

Tabela. Zestawienie substancji mogących wywołać nadmierne reakcje skórne.
antybiotyki i chemioterapeutyki azitromycyna, doksycyklina, sulfametoksazol, sulfatiazol, sulfacetamid
leki przeciwgrzybicze itrakonazol, ketokonazol
leki przeciwcukrzycowe metformina, glipizyd
leki moczopędne furosemid, hydrochlorotiazyd
leki przeciwbólowe i przeciwzapalne ibuprofen, ketoprofen, indometacyna, diklofenak, piroksykam
leki hipotensyjne i antyarytmiczne kaptopryl, atenolol, diltiazem, amiodaron
leki psychotropowe i neuroleptyczne perazyna, chloropromazyna, haloperidol
leki przeciwdepresyjne amitryptylina, doksepina, preparaty dziurawca
leki przeciwtrądzikowe izotreonina

Ochrona przed słońcem

Bardzo istotna jest zatem odpowiednia ochrona skóry przed uszkodzeniami wywołanymi promieniami UV. Zaleca się stosowanie preparatów/dermokosmetyków o właściwym poziomie ochrony przed promieniowaniem słonecznym oraz zawierających fotostabilne i wodoodporne filtry, które zapewniają skuteczną ochronę przed słońcem. Potrzeba ta dotyczy nie tylko osób chętnie opalających się, szczególnie narażonych na niebezpieczne skutki promieniowania UVB, ale również osób korzystających ze źródeł promieni UVA wykorzystywanych w kosmetyce i w leczeniu różnego typu dermatoz.

Czynnik ochrony przeciwsłonecznej (SPF, sun protective factor) określa skuteczność produktu w blokowaniu promieniowania UVB. Liczba umieszczona za tym oznaczeniem oznajmia, ile razy dłużej może trwać ekspozycja skóry na słońce po aplikacji preparatu z filtrem w porównaniu z czasem ekspozycji bez ochrony przeciwsłonecznej.

Zasadniczo filtry można podzielić na organiczne, zwane również chemicznymi i filtry mineralne, zwane fizycznymi. Filtry chemiczne (organiczne) stanowią ochronę przed promieniowaniem UVA i UVB, chociaż są bardziej skuteczne przeciwko promieniowaniu UVB. Substancje te wnikają do powierzchniowych warstw naskórka, pochłaniają część promieni świetlnych i przekształcają energię promieniowania ultrafioletowego na energię cieplną. Większość dostępnych na rynku produktów zawiera: tiazynę (Tinosorb S®), benzofenony, fenylobenzotriazole (Tinosorb M®, Mexoryl XL®), benzylidenokamfory (Eusolex®), dibenzoilometanu (Parsol®).

Filtry fizyczne (mineralne) są nieprzezroczystymi substancjami pochodzenia mineralnego, które nie wnikają w głąb naskórka i odbijają światło słoneczne, tworząc barierę ochronną przed promieniowaniem UVA i UVB. Przykładem filtrów fizycznych są: tlenek cynku, tlenek tytanu, tlenek żelaza. Pomimo, że pigmenty te są niezbyt wygodne w stosowaniu – matowe zostawiają biały podkład na powierzchni skóry – charakteryzują się fotostabilnością i dobrą tolerancją, rzadko powodują uczulenia.

Do preparatów ochronnych, oprócz filtrów, dodawane są również związki, których zadaniem jest wychwytywanie wolnych rodników. Substancje te chronią przed skutkami promieniowania UVA i stanowią dopełnienie do produktów zawierających tylko filtr UVB lub preparatów o niższym stopniu ochrony przeciwsłonecznej. Do substancji tych należą: beta-karoten, flawonoidy, witamina C i E. Podobne działanie wykazują pyknofenole (sosna kanadyjska, aronia), katechiny (akacja, liście herbaty), olej sezamowy i rokitnikowy.

Trzeba przypominać pacjentom w aptece również o tym, że niektóre substancje lecznicze uwrażliwiają skórę na szkodliwe działanie promieniowania ultrafioletowego. Po zażyciu niektórych leków i ekspozycji skóry na słońce może dojść do powstania odczynów fotoalergicznych i fototoksycznych. Dlatego też w trakcie trwania niektórych farmakoterapii szczególnie ważna staje się skuteczna i wzmocniona ochrona przeciwsłoneczna.

Podobne wiadomości

Nie ma możliwości dodania komentarza