Opryszczka jest powszechna i bardzo zaraźliwa, ale nie jest groźna, z wyjątkiem sytuacji, gdy dotyczy noworodków i kobiet w ciąży.
Opryszczka wargowa (Herpes labialis) to wirusowa choroba zakaźna wywoływana przez Herpes simplex typu 1. Jest niezwykle uciążliwa, ponieważ mimo leczenia nie ma możliwości całkowitej eliminacji wirusa z organizmu człowieka, a nawroty choroby mogą być częste.
Wyróżnia się dwa typy Herpes simplex: HSV1 – wywołujący zmiany na twarzy (wargi, błona śluzowa jamy ustnej, oko) i HSV2 – odpowiedzialny za zmiany w obrębie narządów płciowych. Oba typy charakteryzuje krótko trwający cykl replikacyjny, zdolność do szybkiego rozprzestrzeniania się, znaczna cytotoksyczność oraz zdolność do latencji w zwojach czuciowych.
Opryszczka – zakażenie i objawy
Zakażenie wirusem opryszczki następuje przez bezpośredni kontakt lub używanie tych samych przyborów toaletowych i kuchennych. Sprzyja temu obecność wirusa nie tylko w płynie surowiczym wykwitów opryszczkowych, ale też i w ślinie. Infekcja pierwotna najczęściej przebiega bezobjawowo. Cząstki wirusa przedostają się do zakończeń obwodowych neuronów czuciowych, znajdujących się między komórkami nabłonka. Są transportowane do zwojów czuciowych nerwu trójdzielnego i nerwów krzyżowych. W komórkach nerwowych wirus może replikować, powodując ich niszczenie. Niekiedy infekcji pierwotnej towarzyszą objawy, takie jak: obrzęk czerwieni wargowej, bolesność, grudki, pęcherze oraz zapalenie błony śluzowej jamy ustnej. Może wystąpić gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, osłabienie, brak apetytu i mdłości. W wyjątkowych przypadkach (np. u pacjentów z obniżoną odpornością) pojawiają się zmiany skórne na całym ciele, zapalenie rogówki, spojówki, zakażenie wielonarządowe, zakażenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych. Zwykle po 2–3 tygodniach infekcja zostaje ograniczona. Jednak wirus w formie letalnej nadal pozostaje w organizmie człowieka.
Infekcja pierwotna jest szczególnie niebezpieczna u kobiet w ciąży. Zakażenie we wczesnej fazie może prowadzić do poronienia lub przedwczesnego porodu. Infekcja w trzecim trymestrze może spowodować, że dziecko urodzi się z poważnymi uszkodzeniami narządów wewnętrznych, zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych, zapaleniem płuc i objawami neurologicznymi. Na początku ciąży warto sprawdzić poziom przeciwciał, by w przypadku infekcji pierwotnej szybko wdrożyć odpowiednie leczenie.
Nawroty choroby
Utajony HSV1 w sprzyjających warunkach może ulegać reaktywacji. Wówczas ponownie namnaża się w zwojach czuciowych i wzdłuż aksonu jest transportowany do powierzchni skóry, gdzie wywołuje infekcję wtórną, zwykle łagodniejszą w przebiegu od pierwotnej.
Do czynników sprzyjających nawrotom choroby należą: osłabienie odporności organizmu, ekspozycja na promieniowanie UV, zmiana klimatu, zmęczenie, stres, niedożywienie, menstruacja, zabiegi dentystyczne, kosmetyczne oraz dermatologiczne.
W typowym przebiegu Herpes labialis wyróżnia się fazy: prodromalną (kłucie, swędzenie, pieczenie), powstawania pęcherzyków i nadżerek (pękają pęcherze, tworzą się bolesne ranki), gojenia (powstaje strup, którego nie należy zrywać).
Opryszczka leczona acyklowirem
Leczenie opryszczki wargowej ma na celu skrócenie infekcji oraz zmniejszenie częstości nawrotów choroby. Przy pojedynczych zmianach na ustach zwykle wystarcza leczenie miejscowe. Gdy zmian jest dużo, gdy pojawiają się w okolicach oczu, gdy nawroty są częste lub gdy pacjent ma obniżoną odporność albo gdy infekcja pierwotna dotyczy kobiety w ciąży lub dzieci (w szczególności noworodków), wówczas konieczna jest wizyta u lekarza i zastosowanie terapii doustnej lub niekiedy także dożylnej.
Lekiem z wyboru jest acyklowir. Jest to pochodna deoksyguanozyny ze zmodyfikowaną resztą cukrową – zamiast cyklicznej deoksyrybozy wprowadzono niecykliczny łańcuch boczny. W zakażonych komórkach ulega fosforylacji do formy aktywnej. Hamuje inkorporację trifosforanu deoksyguanozyny do wirusowego DNA, wbudowuje się do replikującego się łańcucha DNA i hamuje w ten sposób namnażanie wirusów. Nie wpływa przy tym na DNA komórek gospodarza. Najskuteczniej działa zastosowany przy objawach prodromalnych – może zapobiec powstawaniu wykwitów. Przy istniejących już pęcherzach skraca czas infekcji. Doustnie podaje się zwykle tabletki 200 mg pięć razy na dobę przez 5–10 dni. Profilaktycznie – 400 mg dwa razy dziennie przez kilka miesięcy. We wlewie dożylnym podaje się 5 mg/kg mc co 8 godzin. Kremy o zawartości 5-proc. acyklowiru stosuje się pięć razy dziennie przez 5–10 dni. Dostępne jest również połączenie acyklowiru z hydrokortyzonem w postaci kremu, mające dodatkowo zmniejszać stan zapalny.
W przypadku nieskuteczności acyklowiru doustnie podaje się pranobeks inozyny, zwykle dwie tabletki 3–4 razy na dobę.
Leczenie miejscowe
Miejscowo można zastosować preparaty z dokozanolem, tromantadyną, denotivirem plastry hydrokoloidowe, preparaty zawierające tlenek cynku, olejek melisowy czy olejek z drzewa herbacianego.
Dokozanol wzmacnia barierę ochronną zdrowych komórek, chroniąc je przed wniknięciem wirusa. Leczenie należy rozpocząć w fazie prodromalnej (późniejsze nie będzie skuteczne). Preparat należy nakładać 5 razy dziennie przez maksymalnie 10 dni.
Tromantadyna jest lekiem przeciwwirusowym, pochodną amantadyny, o działaniu wirusostatycznym. Działa we wczesnej fazie replikacji wirusa, zapobiega jego wnikaniu i opłaszczaniu. Stosuje się ją 3 razy na dobę.
Denotivir hamuje replikację wirusów, skraca czas trwania infekcji, a zastosowany w fazie prodromalnej może zapobiec rozwojowi choroby. Maść należy nakładać na zmienione miejsce kilka razy dziennie przez 5 dni.
Plastry na opryszczkę traktują zmianę na wardze jak ranę. Zapewniając wilgotne środowisko, zapobiegają tworzeniu się strupa i przyspieszają gojenie. Zmniejszają przy tym ból, opuchliznę i zaczerwienienie. Chronią przed rozprzestrzenianiem się wirusa. Plaster zakrywa zmianę, można nakładać na niego podkład lub pomadkę. Należy go zmieniać zwykle co 8 godzin.
Zmianę opryszczkową można posmarować wysuszającą maścią lub pastą cynkową oraz preparatami z olejkiem z drzewa herbacianego lub melisowym, o działaniu antyseptycznym.
Podczas infekcji należy przestrzegać zasad higieny (myć ręce przed i po nałożeniu leku, dezynfekować ręce, używać osobnego ręcznika, sztućców), żeby nie zakazić innych okolic ciała (np. oczu) oraz ograniczyć możliwość zakażenia innych osób.
