Wybór preparatów aptecznych pielęgnujących skórę głowy i włosy jest tak duży, że pacjenci liczą na rzetelną poradę farmaceutyczną.
Pacjenci są zazwyczaj niezadowoleni ze stanu swoich włosów. Najczęstsze problemy, z jakimi zgłaszają się do apteki to: ich nadmierne wypadanie, łamliwość, przetłuszczanie się, różnego typu łysienie oraz łupież. Farmaceuta dysponuje całą gamą produktów, które mogą poprawić kondycję włosów. Są one przeznaczone zarówno do użytku wewnętrznego (kapsułki, tabletki), jak i zewnętrznego (szampony, toniki, odżywki, maseczki, balsamy, ampułki). Właściwy dobór preparatu powinien być poprzedzony krótkim wywiadem, który pozwoli ustalić przyczynę problemu.
Czynniki
Uważa się, że włosy są odzwierciedleniem fizjologicznego (a czasami patofizjologicznego) stanu organizmu. Na ich kondycję mogą mieć wpływ: różnego rodzaju zmiany hormonalne zachodzące w organizmie (u mężczyzn w okresie andropauzy i kobiet w okresie okołoporodowym oraz menopauzy), zaburzenia endokrynologiczne (cukrzyca, nadczynność lub niedoczynność tarczycy) czy choroby autoimmunologiczne, które mogą powodować np. łysienie plackowate (nagła utrata włosów). Leczenie tego ostatniego schorzenia jest bardzo trudne i długie; często wymaga zastosowania leków immunosupresyjnych. Na kondycję włosów mogą mieć również wpływ czynniki emocjonalne, błędy żywieniowe (niedobór żelaza lub cynku), a także leki, które mogą zaburzać cykl rozwojowy włosów i powodować ich przejściową utratę. Do tych ostatnich należą np. cytostatyki, których punktem uchwytu są szybko dzielące się komórki nowotworowe, ale także gwałtownie namnażające się w czasie wzrostu włosa zdrowe komórki. Leki te zazwyczaj nie uszkadzają macierzy i włosy mogą odrosnąć po zakończeniu kuracji. Wśród czynników zewnętrznych warunkujących kondycję włosów można wymienić wysoką temperaturę, która towarzyszy procesowi suszenia i modelowania, oraz nadmierną ekspozycję na promieniowanie UV.
Ważne aminokwasy
Włos składa się z dwóch części: łodygi i korzenia, który znajduje się w pochewkowatym zagłębieniu naskórka zwanym mieszkiem włosowym. Dolna, poszerzona część korzenia to cebulka, która zawiera komórki tworzące macierz. Aby wyrastające włosy były silne, sprężyste i lśniące, należy zadbać zarówno o skórę głowy, jak i o wzmocnienie korzenia włosa.
Dostępne w aptekach suplementy zawierają substancje, które stanowią dla włosów element budulcowy i odżywczy. Są bogate w składniki mineralne, aminokwasy i witaminy, które biorą udział w tworzeniu keratyny – zrogowaciałego białka zbudowanego ze związków siarki i azotu, które powstaje w komórkach macierzy. Jej jednostką strukturalną są aminokwasy (głównie cysteina) zawierające w cząsteczce grupę tiolową (-SH), która umożliwia tworzenie mostków siarczkowych. Uzasadniona jest zatem obecność w suplementach diety L-metioniny i L-cysteiny, które stanowią główne źródło siarki. Należy podkreślić, że metionina – w przeciwieństwie do cysteiny – jest aminokwasem egzogennym, więc musi być dostarczana do organizmu z pożywieniem, gdyż nie jest przez niego syntezowana.
Mikroelementy
Bardzo ważnym mikroelementem, który poprawia wygląd włosów, jest krzem. Analiza pierwiastkowa wykazała, że włosy zawierają 1-10 ppm tego pierwiastka. Uczestniczy on w biosyntezie kolagenu, buduje tkankę łączną oraz utrzymuje prawidłową elastyczność naskórka, błon śluzowych i włosów. Źródłem krzemu są przede wszystkim pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica) oraz skrzyp polny (Equisetum arvense). Wyciąg ze skrzypu polnego jest bogaty w sole mineralne, a poza tym działa ściągająco i przeciwzapalnie. Zawiera od 6-10 proc. związków krzemu, w tym około 20 proc. w postaci krzemionki rozpuszczalnej w wodzie, która dobrze się wchłania. Picie odwaru ze skrzypu działa wzmacniająco na włosy, paznokcie i skórę. Jego ziele ma szerokie zastosowanie w kosmetyce – odwary stosowane zewnętrznie polecane są do pielęgnacji włosów przetłuszczających się, ze skłonnością do łupieżu. Surowiec ten wzmacnia je, usztywnia i nadaje im połysk.
Kolejnym mikroelementem, który zawierają preparaty poprawiające wygląd włosów, jest cynk. Pierwiastek ten normalizuje wydzielanie sebum, wchodzi w skład enzymów tworzących barierę antyoksydacyjną organizmu, uczestniczy w procesach biosyntezy białek i kwasów nukleinowych oraz reguluje właściwości błon komórkowych.
Równie istotną rolę w pielęgnacji włosów odgrywają witamina H oraz kwas pantotenowy. Biotyna, czyli witamina H, dobrze rozpuszcza się w wodzie. Jest składnikiem enzymów – karboksylaz – które uczestniczą w reakcjach biochemicznych, np. glukoneogenezie, syntezie kwasów tłuszczowych czy cyklu kwasu cytrynowego. Witamina ta wzmacnia włosy i dodatkowo zapobiega ich siwieniu. Często pierwszym objawem jej niedoboru są przetłuszczające się włosy (biotyna hamuje aktywność gruczołów łojowych). Następnie może wystąpić nadmierne wypadanie oraz zahamowanie wzrostu włosów, łamliwość paznokci, stany zapalne skóry twarzy, trądzik łojotokowy. Z kolei kwas pantotenowy ulega przekształceniu do acetylokoenzymu A – podstawowego związku biorącego udział w metabolizmie tłuszczów, węglowodanów i białek. Wzmaga on proces pigmentacji włosów.
Różne problemy, różne formy
Prócz preparatów doustnych możemy zaproponować pacjentowi preparaty do użytku zewnętrznego, takie jak szampony, odżywki, toniki, maseczki czy ampułki. Bezpośrednia aplikacja na skórę głowy połączona z delikatnym masażem przyspiesza wchłanianie substancji aktywnych. Tego typu preparaty zawierają często skrzyp polny, pokrzywę, kłącze tataraku, wyciąg z czarnej rzodkwi czy z liści czerwonych winorośli. Substancje te usprawniają mikrokrążenie skóry głowy, odżywiają cebulki włosów i przyspieszają ich wzrost. Wyciąg z czarnej rzodkwi (Raphanus sativus var. niger) wzmacnia strukturę włosów, ponieważ jest bogatym źródłem związków siarki (rafanina). Dodatkowo ma silne właściwości dezynfekujące i przeciwłojotokowe.
Specjalną grupę preparatów stanowią te przeznaczone do pielęgnacji włosów osłabionych zmianami hormonalnymi. Testosteron to najważniejszy androgen, który występuje zarówno w organizmie mężczyzny, jak i kobiety. Aby związek ten mógł działać w komórkach docelowych, musi zostać przekształcony do dihydrotestosteronu przez enzym o nazwie 5-alfa-reduktaza. Występuje on u obu płci w mieszkach włosowych, gruczołach potowych i łojowych. Zmiany w mieszku włosowym zależą głównie od stężenia dihydrotestosteronu.
Łysienie androgenne u kobiet występuje rzadziej i jest mniej nasilone, ponieważ estrogeny działają ochronie na mieszki włosowe. U mężczyzn, pod wpływem zmian homronalnych, włosy stają się cieńsze, a linia czoła cofa się. Przy tego typu schorzeniach często poleca się preparaty w postaci roztworu zawierające minoksydyl w stężeniu 2% lub 5%. Płyny te należy stosować przez około 12 miesięcy i aplikować na suche włosy. Uzyskany efekt utrzymuje się do 30 miesięcy. Mechanizm działania minoksydylu polega na rozszerzeniu drobnych naczyń obwodowych. Mimo że stosuje się go miejscowo, może wywierać negatywny wpływ na serce i układ krążenia i wywoływać bóle w klatce piersiowej, przyśpieszone tętno czy zawroty głowy. W leczeniu łysienia androgennego u młodych mężczyzn dobre efekty uzyskuje się dzięki stosowaniu doustnej terapii finasterydem. Preparaty na jego bazie wydawane są jednak z przepisu lekarza. Finasteryd jest inhibitorem 5-alfa-reduktazy, a zalecana dawka wynosi 1 mg na dobę przez około rok stosowania. Istnieją bezwzględne przeciwwskazania do jego stosowania u kobiet w wieku rozrodczym, ponieważ uszkadza płód męski.
Substancją polecaną przy łysieniu androgennym jest również kofeina zawarta w szamponach, tonikach i odżywkach. Osłania ona cebulki włosów przed działaniem testosteronu oraz wydłuża fazę wzrostu włosów.
Innym problemem, który często dotyka pacjentów, jest łupież. W patogenezie tego schorzenia główną rolę odgrywają mikroskopijne grzyby z gatunku Pityrosporum ovale. Wchodzą one w skład fizjologicznej flory skóry głowy, jednak w pewnych sytuacjach zaczynają się nadmiernie namnażać. Proces ten przyspiesza dojrzewanie komórek skóry i ich złuszczanie. W leczeniu łupieżu zastosowanie znalazły środki przeciwgrzybiczne, takie jak: ketokonazol, sól cynkowa pirytionu, cyklopiroks, smoła pogazowa, siarczek selenu, climbazol. Siarczek selenu stosowany jest przy schorzeniach o umiarkowanym nasileniu. Selen może powodować przebarwienia włosów i nadaje szamponom nieprzyjemny zapach. Ketokonazol jest związkiem, który stosuje się przy stanach ostrych oraz profilaktycznie, by zmniejszyć ryzyko wystąpienia łupieżu. Związek ten w stężeniu 2% występuje najczęściej w szamponach, które zmniejszają świąd i eliminują objawy choroby.
Mechanizm działania ketokonazolu polega na blokowaniu demetylacji lanosterolu do ergosterolu w błonie komórkowej grzyba. W fazie nasilonych objawów, preparat stosuje się przez miesiąc co 3-4 dni. Następnie, aby zapobiec nawrotom łupieżu, aplikuje się go profilaktycznie raz na dwa tygodnie.
Od pewnego czasu na polskim rynku farmaceutycznym dostępne są również preparaty zawierające połączenia cyklopiroksu z olaminą oraz climbazolu z olaminą. Takie skojarzenie substancji daje szerokie spektrum działania przeciwgrzybiczego, przeciwbakteryjnego oraz przeciwświądowego. Cyklopiroks (pochodna pirydynonu) hamuje transport leucyny do komórki grzyba i uszkadza jego błonę komórkową. Substancje te występują w preparatach dodatkowo z kwasem glikolowym, który oczyszcza skórę głowy.
Pielęgnacja włosów może polegać na stosowaniu preparatów doustnych, które są źródłem witamin, mikroelemenów i aminokwasów, oraz różnych specyfików do użytku zewnętrznego w celu poprawy mikrokrążenia w skórze głowy. Należy przypominać pacjentom, że efekty działania tych substancji są widoczne dopiero po pewnym czasie regularnego stosowania.
