Probioza polega na zwiększeniu populacji pożytecznych drobnoustrojów, których zadaniem jest wielokierunkowe i korzystne oddziaływanie na organizm gospodarza. Jednym z obszarów, na który działają probiotyki, są okolice intymne.
Od początków XX wieku, kiedy to Ilja Miecznikow opisał po raz pierwszy zjawisko probiozy, probiotyki zyskują coraz większą popularność. Liczne badania pozwalają na poznanie mechanizmów działania oraz coraz szerszego spektrum przydatności klinicznej probiotyków. Wśród wskazań dla probiotyków znajduje się m.in. profilaktyka oraz lecznictwo w zakresie ginekologii i położnictwa.
Probiotyki – profilaktyka i wspomaganie leczenia
Dla środowiska pochwy bakteriami probiotycznymi są pałeczki kwasu mlekowego (Lactobacillus), które stanowią 96 proc. jej prawidłowej mikroflory. Bakterie te wytwarzają kwas mlekowy, odpowiedzialny za odpowiednio niskie pH w pochwie (3,6-4,5), oraz substancje warunkujące utrzymanie prawidłowego ekosystemu, tj. inhibitory proteaz, bakteriocyny (laktocydynę, acidolinę, laktobinę), nadtlenek wodoru. Probiotyki ginekologiczne działają też immunostymulująco. Udowodniono, że zapobiegają infekcjom układu moczowo-płciowego; stosowane zarówno doustnie, jak i dopochwowo, mogą być skuteczne w profilaktyce i wspomaganiu leczenia bakteriozy waginalnej, a także obniżają ryzyko nawracających zakażeń grzybiczych.
Probiotyki ginekologiczne stosowane są wtedy, gdy zachwianiu ulega równowaga mikroflory pochwy. Najczęstszą przyczyną jest antybiotykoterapia, a także podawanie preparatów przeciwgrzybiczych i przeciwrzęsitkowych. Leki z tych grup, wykazując działanie lecznicze, niszczą jednocześnie bakterie z rodzaju Lactobacillus. Wówczas pH pochwy rośnie, co sprzyja rozwojowi drobnoustrojów patogennych. Do innych czynników należą zaburzenia hormonalne (menstruacja, menopauza, wahania hormonów w ciąży, stosowanie antykoncepcji i hormonalnej terapii zastępczej), ogólny stan organizmu (cukrzyca, choroby tarczycy), wiek, niedokładna bądź zbyt częsta higiena osobista, niewłaściwa higiena życia płciowego, odżywianie (szczególnie spożywanie zbyt dużej ilości cukrów i węglowodanów), nieodpowiedni ubiór (używanie bielizny ze sztucznych włókien).
Profilaktyka jest wskazana również u kobiet, które często podróżują, narażone są na zmiany klimatu, wody, korzystają z publicznych toalet, sauny czy basenu. Probiotyki wskazane są także po zabiegach w obrębie pochwy, szyjki macicy i narządów rodnych. Szczególną uwagę należy zwrócić na okres ciąży, kiedy rozwój infekcji w obrębie pochwy może prowadzić do przedwczesnego pęknięcia pęcherza płodowego, infekcji wewnątrzmacicznej, przedwczesnego porodu i zakażenia w obrębie organizmu noworodka.
Probiotyki probiotykom nierówne
Preparaty probiotyczne stosowane w ginekologii i położnictwie, aby były skuteczne, powinny zawierać dokładnie określone szczepy bakterii, o udowodnionej zdolności do kolonizacji pochwy. Bakterie te powinny przylegać do nabłonka pochwy, redukować adhezję patogenów, być odporne na działanie soku żołądkowego i soli żółci (dotyczy to preparatów doustnych). Ponadto powinny wykazywać działanie antagonistyczne w stosunku do bakterii patogennych.
Ważne, aby preparaty te zawierały minimum dwa szczepy stwierdzone w fizjologicznym ekosystemie pochwy, charakterystycznym dla danej populacji. Polskie Towarzystwo Ginekologiczne potwierdza, że u Polek występują L. acidophilus (35 proc.), w tym L. gasseri, L. fermentum (30 proc.) i L. plantarum (30 proc.). L. delbrueckii i L. rhamnosus stanowią około 5 proc., natomiast stwierdzono bardzo małe ilości L. casei.
W zakres właściwej higieny intymnej wpisuje się więc także stosowanie preparatów probiotycznych. Rolą farmaceuty, świadczącego opiekę farmaceutyczną, jest indywidualne dobranie preparatu dla potrzeb danej pacjentki. Kryteria wyboru stanowią: ocena zaistniałego problemu (profilaktyka czy wspomaganie leczenia), droga podania preparatu, sposób przechowywania oraz skład preparatu.
Kapsułki, żele, tampony
Probiotyki ginekologiczne występują w postaci kapsułek dopochwowych, kapsułek doustnych, żeli oraz tamponów.
Kapsułki dopochwowe mają najmniej komfortową drogę podania, ale są niezastąpione w przypadkach pojawienia się dolegliwości. Charakteryzuje je szybkie działanie ze względu na podanie miejscowe. Zazwyczaj stosuje się jedną kapsułkę raz dziennie, głęboko do pochwy, najlepiej na noc. Przed aplikacją należy umyć okolice intymne oraz pamiętać o higienie rąk. Warto zastosować także wkładki higieniczne, gdyż preparaty mogą zabrudzić bieliznę. Probiotyków dopochwowych nie należy stosować łącznie z antybiotykoterapią, lecz po jej zakończeniu, zwykle przez około 7 dni. Nie używa się ich także w trakcie menstruacji. Podczas ich przyjmowania nie należy robić irygacji (to samo dotyczy preparatów doustnych). Preparaty dopochwowe zazwyczaj wymagają przechowywania w lodówce, choć przez krótki czas (określony przez producenta) mogą być trzymane w temperaturze do 25ºC. Niektóre z nich można przechowywać w temperaturze pokojowej.
Kapsułki doustne wywierają dodatkowe działanie osłonowe na układ pokarmowy, blokują migrację patogenów z odbytu, zapobiegając w ten sposób infekcjom. Probiotyki doustne są wygodne, można je przyjmować o każdej porze dnia – raz dziennie, w trakcie posiłku lub do 30 minut po nim, popijając wodą. Wskazane są w profilaktyce oraz leczeniu stanów przewlekłych oraz przy nawracających infekcjach. Stosując jednocześnie antybiotyki, leki przeciwgrzybicze i przeciwrzęsistkowe należy pamiętać o zachowaniu odpowiedniego odstępu czasu – probiotyk można przyjąć godzinę przed lub trzy godziny po leku. W celu uzyskania pożądanego efektu, wskazane jest dłuższe stosowanie preparatu, zwykle około 20 dni. Można przyjmować go w czasie miesiączki.
Żele probiotyczne stosuje się w profilaktyce. Wskazane są w łagodzeniu podrażnień, przy suchości pochwy i okolic intymnych, po depilacji. Warto korzystać z nich np. w czasie podróży, kiedy właściwa higiena osobista jest utrudniona. Stosuje się je zwykle raz dziennie, najlepiej na noc. W razie potrzeby aplikację można powtórzyć. Po umyciu okolic intymnych, żel nakłada się cienką warstwą na okolice krocza i zewnętrzne narządy płciowe, w kierunku odbytu.
Tampony są wyrobami medycznymi typu 2 w 1. Pozwalają nie tylko utrzymać właściwą higienę w czasie menstruacji, ale również kolonizują pochwę bakteriami probiotycznymi, wzmacniając jej naturalną mikroflorę. Wskazane są w profilaktyce. Należy pamiętać o zasadach dotyczących stosowania tamponów (częste zmiany, niestosowanie na noc).
Korzystne działanie probiotyków zostało potwierdzone w wielu badaniach klinicznych. Pomagajmy więc pacjentkom dbać o higienę intymną, proponując i dobierając im preparaty probiotyczne do ich indywidualnych potrzeb.
