Przeziębienie to według badań epidemiologicznych najczęstsza przyczyna zgłaszania się pacjentów do lekarza pierwszego kontaktu. Wielu z nich najpierw kieruje się do apteki, szukając doraźnej pomocy w zwalczeniu objawów i szybszym powrocie do zdrowia.
Przeziębienie to potoczna nazwa dla całej grupy chorób nazywanych również infekcjami górnych dróg oddechowych. Są to schorzenia o etiologii wirusowej. Symptomy wywołuje ponad 200 różnych typów wirusów, a wśród nich najczęściej rhinowirusy i koronawirusy, jednak objawy przedmiotowe i podmiotowe są we wszystkich przypadkach bardzo podobne.
Mnogość wirusów powodujących objawy infekcji górnych dróg oddechowych wpływa na fakt, iż w ciągu życia można chorować wiele razy. Poza tym odporność na konkretny typ wirusa nie jest trwała, a więc po jakimś czasie zakażenie jest znów możliwe. Dorośli na przeziębienie zapadają średnio 2-4 razy roku. Dzieci, a szczególnie te uczęszczające do żłobków i przedszkoli, mogą zachorować nawet 12 razy w roku.
Przeziębienie zaliczane jest do chorób o łagodnym i samoograniczającym się przebiegu, jednak może również powodować pewne powikłania, do których należą nadkażenia bakteryjne i wtórne zapalenie oskrzeli, płuc czy zatok.
Objawy przeziębienia
Choroba rozwija się dość szybko – zwykle pierwsze symptomy pojawiają się w ciągu 2-3 dni i trwają 7-10 dni. Charakter objawów związany jest z wniknięciem wirusa do organizmu, a dokładnie do komórek budujących błony śluzowe górnych dróg oddechowych. Po zainfekowaniu komórki giną lub są zabijane przez elementy morfotyczne układu odpornościowego, a do ustroju wydzielane są substancje wywołujące stan zapalny.
To właśnie rozwój stanu zapalnego, który ma na celu zwalczenie wirusa, odpowiedzialny jest za pojawienie się wszystkich nieprzyjemnych symptomów związanych z zakażeniem. Dochodzi do obrzęku, przekrwienia oraz powstania wysięku zapalnego w obrębie błon śluzowych. W wyniku tych zmian pojawiają się objawy takie jak: zablokowanie i wydzielina z nosa, podrażnienie i ból gardła, kaszel, lekki stan podgorączkowy, ogólne złe samopoczucie, ból głowy.
Jak leczyć przeziębienie?
Ze względu na wirusową etiologię choroby, w przeziębieniu nie stosuje się leczenia przyczynowego, a jedynie objawowe. Jego odpowiedni dobór na podstawie wywiadu farmaceutycznego pozwoli pacjentowi zwalczyć dokuczliwe symptomy.
Zanim jednak polecimy pacjentowi jakieś leki, warto przypomnieć mu o najważniejszych zaleceniach profilaktycznych. Powinien on:
- dużo odpoczywać,
- spożywać duże ilości płynów,
- zapewnić sobie dostęp do czystego, wilgotnego powietrza,
- usuwać nadmiar wydzieliny z nosa,
- stosować lekkostrawną dietę.
Zalecenia te pozwalają na łagodne przejście przez chorobę i uniknięcie ewentualnych powikłań, jednak jeśli objawy są bardzo uciążliwe i utrudniają normalne funkcjonowanie, to można
zaproponować odpowiednie leczenie. Wśród preparatów działających objawowo mamy duży wybór leków syntetycznych, ale równie skuteczne i chętnie stosowane przez pacjentów są substancje pochodzenia naturalnego.
Pacjent powinien też zwrócić szczególną uwagę na higienę oraz starać się unikać kontaktu bezpośredniego z bliskimi i przebywania w dużych skupiskach ludzkich, dzięki czemu zminimalizuje ryzyko rozniesienia zakażenia.
Ból i gorączka
Na ból i gorączkę zaleca się obecnie podanie paracetamolu lub ibuprofenu. Należy jednak pamiętać, że ten drugi, pomimo silniejszego działania wynikającego z komponenty przeciwzapalnej, ma więcej przeciwwskazań do podania – jak na przykład choroby nerek, choroba wrzodowa żołądka czy nadciśnienie krwi. Warto również uczulić pacjenta na fakt, iż gorączka jest objawem pożądanym, pomagającym w zwalczeniu przyczyny choroby. Leki przeciwgorączkowe powinno się podawać przy pomiarze powyżej 38-38,5°C lub jeśli osoba chora zgłasza bardzo złe samopoczucie. Prawidłowe postępowanie przeciwgorączkowe jest niezwykle ważne u małych dzieci, osób w podeszłym wieku i chorujących na serce, ponieważ w grupach tych znacznie podwyższona temperatura ciała stanowi poważne zagrożenie.
W przypadku paracetamolu jednorazowo stosuje się 500-1000 mg u osoby dorosłej, a u dziecka 10-15 mg/kg mc. co 4-6 godzin. Ibuprofen podawany jest w dawkach jednorazowych 200-400 mg u dorosłych, i 5-10 mg/kg mc. w grupie pediatrycznej, co 6-8 godzin.
W przypadku niepowodzenia w zastosowaniu wymienionych substancji u osób dorosłych można również podać metamizol sodowy w dawce jednorazowej 500-1000 mg. Metodą wspomagającą walkę z gorączką może być również fizyczne oziębianie, np. poprzez zastosowanie chłodnych (nie zimnych) okładów na czoło i w okolicy przebiegu dużych tętnic na szyi czy w pachwinach.
Katar
W pierwszej fazie przeziębienia wydzielina jest zwykle wodnista, a pacjenci skarżą się na cieknący katar. Na tym etapie można im zaproponować leki symaptykomimetyczne, obkurczające drobne naczynia krwionośne. Do wyboru mamy środki doustne (pseudoefedryna, fenylefryna) oraz miejscowe (ksylometazolina, oksymetazolina, nafazolina). Pseudoefedryna nie jest wskazana w grupie pediatrycznej, natomiast preparaty w kroplach czy sprayu należy dobrać tak, aby stężenie substancji czynnej było odpowiednie do wieku pacjenta.
Leki miejscowe są bezpieczniejsze z uwagi na mniejsze ryzyko ogólnoustrojowych działań niepożądanych, jednak powinny być stosowane ostrożnie i nie dłużej niż 5-7 dni, ponieważ ich nadmierne użycie powoduje pojawienie się tak zwanego kataru z odbicia.
W drugiej fazie zapalenia katar zwykle staje się gęsty i trudny do usunięcia. Wtedy zastosowanie mogą znaleźć leki rozrzedzające wydzielinę.
Na każdym etapie infekcji pacjentowi warto zaproponować roztwory soli fizjologicznej lub wody morskiej (izo- i hipertoniczne). Preparaty te pomagają usunąć wydzielinę zapalną, a tym samym zmniejszają ryzyko pojawienia się nadkażenia bakteryjnego w obrębie zatok. Roztwory hipertoniczne dodatkowo obkurczają błonę śluzową, ułatwiając oddychanie. Jest to leczenie skuteczne, a zarazem bezpieczne w każdej grupie wiekowej. Postępowanie takie jest rekomendowane przez towarzystwa naukowe i zostało uwzględnione w EPOS (European Position Paper on Rhinosinusitis and Nasal Polyps Group – Europejskie wytyczne na temat zapalenia zatok przynosowych i polipów nosa) na rok 2012, jako pożądane leczenie uzupełniające, które wpływa pozytywnie na przebieg choroby. Wykazano, że częste płukanie nosa m.in. skraca czas antybiotykoterapii.
Dodatkową propozycją dla pacjenta mogą być produkty zawierające olejki eteryczne, np. olejek miętowy czy eukaliptusowy. Wspomagają one leczenie dzięki działaniu przeciwzapalnemu, przeciwbakteryjnemu, rozrzedzającemu zalegającą wydzielinę oraz ułatwiają oddychanie. Na skórę wokół nosa możemy natomiast zastosować maść majerankową.
Po kontakcie z osobą, która mogła nas zakazić, ale również kiedy wystąpią już pierwsze objawy kataru, można zastosować także preparaty mające za zadanie wyeliminować cząsteczki wirusa i zapobiec rozwojowi choroby, np. spray o pH kwaśnym zawierający polifenole, powlekające błonę śluzową tworzącą barierę mechaniczną dla czynników zakaźnych.
Kaszel
Podczas infekcji może pojawić się również kaszel. Jego przyczyny są różne – zwykle jest on efektem spływania wydzieliny po tylnej ścianie gardła lub pojawienia się stanu zapalnego i podrażnienia w jego obrębie.
Na początku choroby kaszel jest suchy i nieproduktywny. Pacjentowi można zaproponować wtedy leki przeciwkaszlowe, zawierające np. kodeinę, dekstrometorfan, butamirat. Należy jednak pamiętać o ich przeciwwskazaniach do stosowania oraz fakcie, że zgodnie z obecnymi standardami leczenie przeciwkaszlowe zalecane jest jedynie wtedy, kiedy objaw ten jest bardzo uciążliwy i zaburza np. spokojny sen, a także u osób po zabiegach w obrębie jamy brzusznej.
Substancje przeciwkaszlowe (m.in. butamirat) mogą być również podawane małym pacjentom, jeśli kaszel zaburza nie tylko ich sen, ale również prawidłowy odruch ssania, a tym samym może wpływać na proces karmienia. Jedną z substancji, które mogą być podawane dzieciom już od 2. roku życia, jest lewodropropizyna, charakteryzująca się obwodowym działaniem przeciwkaszlowym. Nie przenika ona do ośrodkowego układu nerwowego, dzięki czemu cechuje się dużym bezpieczeństwem stosowania.
W drugiej części choroby kaszel staje się mokry, produktywny. Wtedy należy wspomóc odrywanie się i usuwanie zapalnej wydzieliny poprzez podawanie leków rozrzedzających i/lub wykrztuśnych. Warto pamiętać, że podanie większości z nich może wzmagać odruch kaszlu, a tym samym nie jest zalecane na wieczór przed nocnym odpoczynkiem.
W grupie tej znajdują się zarówno substancje syntetyczne, jak na przykład ambroksol, bromheksyna czy acetylocysteina, ale również pochodzenia naturalnego – wyciąg z tymianku, bluszczu, pierwiosnka czy podbiału.
Leczenie wykrztuśne i rozrzedzające wydzielinę jest obecnie rekomendowane, ponieważ wspomaga powrót do zdrowia, ale również minimalizuje ryzyko powikłań ze strony dolnych partii dróg oddechowych. Ważne jest jednak, aby zwrócić pacjentowi uwagę na fakt, iż w tej fazie bardzo istotne jest odpowiednie nawodnienie, szczególnie jeśli stosowane będą leki rozrzedzające.
Dobrym wyborem jest również zaproponowanie pacjentowi syropu na bazie prawoślazu czy też porostu islandzkiego. Produkty te łagodzą podrażnieniazwiązane z kaszlem i mogą być stosowane w obu jego typach. Takie postępowanie może być również zasadne w łagodzeniu tak zwanego kaszlu poinfekcyjnego, który może się utrzymywać jeszcze kilka tygodni po wyzdrowieniu, a związany jest z nadwrażliwością błony śluzowej oskrzeli w wyniku jej uszkodzeń w czasie trwania infekcji. Jednak należy uczulić pacjenta, aby objaw ten nie był bagatelizowany, szczególnie jeśli się będzie utrzymywał, ponieważ może być on sygnałem innych schorzeń, do których należą m.in. refluks, alergia, przewlekłe zapalenie oskrzeli, astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc czy nawet przewlekłe zapalenie zatok. Konsultacja lekarska jest też bezwzględnie wskazana w przypadku pojawienia się krwioplucia, bólu w klatce piersiowej, świszczącego oddechu oraz duszności.
Ból gardła
W przypadku walki z bólem gardła do wyboru mamy wiele preparatów. Dlatego najważniejsze jest dokładne rozpoznanie problemu pacjenta.
Jeśli dokucza mu jedynie podrażnienie, uczucie przesuszenia, pieczenie, to najlepszym rozwiązaniem będą ziołowe substancje o właściwościach nawilżających, powlekających, łagodzących, ale również przeciwzapalnych czy przeciwbakteryjnych (tymianek, podbiał, prawoślaz, szałwia).
Aby zapobiec rozwojowi problemu, pacjent może stosować środki dezynfekujące śluzową. Większość z nich wykazuje aktywność przeciwbakteryjną, przeciwgrzybiczą i przeciwwirusową (np. amylometokrezol lub benzydamina).
Przy bardzo silnym bólu gardła i problemach z połykaniem zastosowanie na pewno znajdą leki zawierające substancje znieczulające (np. lidokaina) lub z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (np. flurbiprofen), które działają przeciwbólowo i przeciwzapalnie. Pacjentowi można również zaproponować zastosowanie leków w postaci roztworu, np. z zawartością diklofenaku, który szybko i skutecznie znosi ból i objawy stanu zapalnego.
Preparaty na ból gardła dostępne są w formie sprayów, płukanek i pastylek. Najlepszą formę warto dobrać w zależności od preferencji pacjenta. Jednak badania wskazują, że największą skutecznością charakteryzują się tabletki, ponieważ ich ssanie pozwala na najdłuższy kontakt miejsca chorobowo zmienionego z substancją czynną.
Naturalne preparaty wspierające odporność
Podczas przeziębienia pacjentowi można również zaproponować wspomaganie odporności. Wśród tak działających preparatów należy wymienić produkty z czosnkiem, pelargonią afrykańską, bzem czarnym, jeżówką czy aloesem. Bardzo ważna jest również suplementacja witaminy D, w odpowiedniej do wieku dawce. Jej suplementacja jest rekomendowana z uwagi na fakt, iż w naszej szerokości geograficznej, charakteryzującej się słabym nasłonecznieniem, utrudniona jest naturalna synteza skórna, a badania kliniczne wykazały, że większość populacji cierpi z powodu jej niedoborów. Ma to m.in. bezpośredni związek ze spadkiem odporności, dlatego w okresie od września do kwietnia powinno się przyjmować 1000-2000 j.m. (w zależności od masy ciała) witaminy D raz dziennie.
Z domowych sposobów pacjent może zastosować picie herbaty malinowej, z dzikiej róży, lipy. Pomocne jest także popijanie ciepłego mleka z masłem, miodem i czosnkiem lub płukanie gardła roztworem soli.
