fot. fotolia

Rynek farmaceutyczny w skandynawii

Rolą państwa jest zagwarantowanie równego dostępu do leczenia, stąd wprowadzane zmiany w prawie, prowadzące do obniżania barier wejścia na rynek aptek dla nowych podmiotów gospodarczych. Jak Finlandia, Norwegia i Szwecja podchodzą do tych kwestii?

Sektor apteczny można podzielić na regulowany i liberalny. Podział ten wynika z podejścia, jakie rządy państw europejskich, prezentują w stosunku do poziomu dostępności do rynku aptek czy regulacji kwestii własnościowych.

Bariera wejścia na rynek

Rozważając kwestie dostępności do rynku, warto wprowadzić terminologię znaną z ekonomii, która często jest stosowana w zakresie budowania strategii konkurencyjności. Wiąże się ona z pojęciem tzw. bariery wejścia na rynek. Bariera ta określa stopień trudności, z jakim musi się zmierzyć nowy podmiot, który chce wejść na dany rynek. Im bariera wejścia jest niższa, tym stopień dostępu do rynku łatwiejszy. W dłuższej perspektywie taki bardzo łatwy stopień dostępu do rynku skutkuje tym, iż rynek osiąga duże nasycenie, a to z kolei przekłada się na tworzenie się rynkowej konkurencji doskonałej. Warto w tym miejscu podkreślić fakt, iż każdy rynek ma swoją maksymalną pojemność. Poziom pojemności określa granica opłacalności, jaka wynika z prowadzenia biznesu na danym rynku. Najczęściej jest nią relacja zysku z prowadzonego biznesu do wysokości oprocentowania długoterminowych obligacji skarbowych. Spadek zyskowności poniżej poziomu oprocentowania obligacji skarbowych świadczy dobitnie o przesyceniu danego rynku. W takim przypadku pojawia się pytanie o sens dalszego prowadzenia działalności biznesowej w danym sektorze.

Mając na uwadze powyższe, autor proponuje właścicielom polskich aptek porównać wymienione zmienne. Pozwoli to, w szybki sposób, określić opłacalność własnej działalności gospodarczej.

Z jednej strony kraje, których rynki apteczne podlegają zdecydowanej regulacji, mają wysokie bariery wejścia. W naturalny sposób przekłada się to na utrudniony dostęp do rynku. Z drugiej strony są rynki apteczne, które cechuje znaczna liberalizacja prawa farmaceutycznego, a więc i bariery wejścia muszą być niskie. Biorąc pod uwagę powyższe kryteria, Finlandię będą cechowały wysokie bariery wejścia, natomiast Norwegię i Szwecję – niskie.

Warto w tym miejscu zadać pytanie, co przyczynia się to tego, iż owe bariery w jednym państwie są wysokie, a w innym niskie. Wynika to po prostu z różnego podejścia do prowadzenia polityki zdrowotnej państwa.

Polityka państwa

Jedną z ważniejszych kwestii, jaka jest brana pod uwagę przy kształtowaniu polityki zdrowotnej państwa, jest dostępność do leków. Przypomnijmy więc, iż mowa tutaj o dostępie do: leków refundowanych i przepisywanych na receptę, a dostępnych w aptekach miejskich; leków refundowanych i przepisywanych na receptę, a dostępnych w aptekach wiejskich; leków refundowanych i przepisywanych na receptę, a dostępnych dzięki obecności na rynku innych podmiotów niż apteki; leków w samych aptekach, a więc o wielkości aptecznych stanów magazynowych.

Można uznać, iż jedną z kluczowych przesłanek, jaką kierują się niektóre rządy, zmieniając prawo farmaceutyczne, jest potrzeba zwiększenia możliwości leczenia i dostępności do leków. Wynika to z faktu, iż przy relatywnie małej ilości aptek, w stosunku do liczby mieszkańców, może istnieć ryzyko utrudnionego leczenia. Szczególnie, jeśli dotyczy to dostępności do leków dostępnych wyłącznie na receptę (POM, prescription only medicines).

Rolą państwa jest zagwarantowanie równego dostępu do leczenia, stąd wprowadzane zmiany w prawie prowadzące do obniżania barier wejścia na rynek aptek dla nowych podmiotów gospodarczych.

Zmiany w prawie farmaceutycznym

Sektor apteczny w Norwegii do 2001 roku podlegał ostrym regulacjom. Norweska Rada ds. Zdrowia odpowiadała za wydawanie pozwoleń na otwieranie nowych aptek, tworząc plany dla rynku na kolejnych pięć lat. Skutkowało to tym, iż liczba aptek w Norwegii, w stosunku do liczby mieszkańców, była jedną z najniższych w Europie. Wprowadzone zmiany w prawie farmaceutycznym, które weszły w życie z początkiem marca 2001 roku, miały za zadanie zmienić tę sytuację. Celem było oczywiście zwiększenie dostępności do leków i konkurencyjności w zakresie usług realizowanych przez farmaceutów. Dodatkowo zmiany miały prowadzić do tego, aby branża farmaceutyczna w ujęciu krajowym stała się bardziej wydajna, miedzy innymi poprzez zmianę sił negocjacyjnych i przetargowych na linii: producenci leków, hurtownie farmaceutyczne i apteki. Zakładano, iż doprowadzi to bezpośrednio do obniżenia cen leków.

Również w Szwecji główne zarzuty dotyczyły właśnie zbyt dużych odległości, jakie trzeba było pokonywać, aby dostać się do najbliższej apteki. Brak konkurencji między państwowymi aptekami skutkował również tym, iż godziny, w których były otwarte apteki, nie były dostosowane do potrzeb mieszkańców.

Punkty dostępu i możliwości zaopatrywania się w leki

Dane z 2010 roku, zaprezentowane w raporcie „Impact of pharmacy deregulation and regulation in European countries” pokazują, iż liczba aptek w Finlandii kształtowała się na poziomie 812. Liczba ta praktycznie się nie zmienia, a jeśli wzrasta, to maksymalnie o kilka aptek rocznie. Wynika to z faktu, iż fińskie prawo farmaceutyczne zakazuje tworzenia spółek czy integracji pionowej aptek z hurtowniami i producentami leków. Dopuszcza tworzenie sieci aptek przy czym, jedna apteka indywidualna nie może posiadać więcej niż trzy apteki podległe (branch pharmacies). Te wysokie bariery wejścia charakteryzują się również tym, iż właścicielami mogą być wyłącznie farmaceuci, którzy uzyskali licencje na prowadzenie apteki. Licencja jest przyznawana czasowo, na konkretną osobę i traci ważność, gdy jej posiadacz skończy 68 lat. W Finlandii pod kontrolą aptek działają również punkty apteczne (pharmacy service points). Oferują leki OTC i działają w miejscach, w których prowadzenie apteki wydaje się być nierentowne. Parę godzin w tygodniu dyżurują w nich farmaceuci, co pozwala na wydawanie pacjentom także leków POM. Z punktów aptecznych można je wydawać pacjentom, ale nie można ich przechowywać na stanie.

W odróżnieniu od Finlandii, leki dostępne na receptę (POM) można kupić w Norwegii nie tylko w aptekach ogólnodostępnych, ale również w 33 aptekach szpitalnych. Dodatkowo, aby ułatwić mieszkańcom dostęp do leków POM, wyznaczeni lekarze przejmują obowiązki, jakie spoczywają na aptekach, wydając leki swoim pacjentom. Liczba lekarzy z przyznaną licencją na wydawanie leków wynosi około dziesięciu. Apteki w Norwegii, które uzyskają zgodę Norweskiej Agencji Leków, mogą otworzyć punkt apteczny. Warunek uzyskania pozwolenia mówi o tym, iż w najbliższej okolicy, w której ma działać punkt apteczny, nie może znajdować się apteka. Punkty apteczne mogą zaopatrywać pacjentów we wszystkie leki dostępne bez recepty (OTC). Zlokalizowane są najczęściej w sklepach spożywczych, a ich liczba oscyluje w granicach 1100, przy czym szacuje się, iż połowa punktów należy do aptek. Dodatkowo, aby zwiększyć możliwości dostępu do leków OTC, w Norwegii działają mniejsze punkty, tzw. LUA (medicines outside pharmacies). Trzeba jednak wiedzieć, iż liczba 50 leków OTC, dostępnych w punktach LUA, jest ograniczona i ściśle regulowana przez Norweską Agencję Leków. Obecnie działa 8000 punktów LUA zlokalizowanych na stacjach benzynowych, w sklepach spożywczych czy w sklepach z ekologiczną żywnością. Leki OTC można nabyć również w kilku działających aptekach internetowych.

Z kolei w Szwecji do 2009 roku leki POM i OTC były dostępne w sprzedaży tylko w aptekach, które należały do państwa. Od 2002 roku, czyli kilka lat przed wejściem w życie ustawy o liberalizacji rynku aptek, celem zwiększenia dostępność do leków OTC, państwo dopuściło ich sprzedaż przez Internet. Internetowa dostępność do leków POM została wprowadzona w 2006 roku. Było to możliwe dzięki państwowemu portalowi internetowemu.

Tabela 1. pokazuje, jakie są możliwości i jak kształtuje się poziom dostępność do leków OTC i POM w analizowanych krajach.

Deregulacja rynków w Norwegii i Szwecji

Zmiany norweskiego prawa farmaceutycznego spowodowały, iż w bardzo krótkim czasie doszło do integracji poziomej i pionowej sektora aptecznego.

Wzrost siły przetargowej nowopowstałych, dużych sieci aptecznych należących do hurtowni czy sieci franczyzowych niezależnych farmaceutów zwiększył możliwości negocjacyjne warunków handlowych. W wyniku negocjacji, kosztem ustępstw ze strony producentów, ceny leków spadły.

Również w Szwecji obniżenie barier dostępu do rynku skutkuje zwiększeniem liczby aptek, wpływając tym samym na dostępność do leków. Apteki pojawiają się w regionach, w których wcześniej ich nie było. Co ciekawe, żadna z wcześniej działających aptek nie została zamknięta.

Jeszcze jedna ważna, wspólna cecha, która charakteryzuje rynki o obniżonych barierach wejścia na rynek, to fakt, iż wiele nowych aptek jest otwieranych nie w miejscach o małym zaludnieniu, co mogłoby jeszcze bardziej zwiększać dostęp do leczenia, lecz przeciwnie, w dobrych lokalizacjach, np. w centrach miast.

Znając charakterystykę rynków, warto zwrócić uwagę na Tabelę 2 porównującą liczby pacjentów, jakie przypadają na wszystkie jednostki wyspecjalizowane w wydawaniu leków na receptę w Skandynawii.

Istotne wydają się dwa szczegóły. Pierwszy z nich to wyraźny spadek liczby pacjentów przypadających na jednostkę upoważnioną do wydawania leków POM, tak w Norwegii jak i w Szwecji. Drugi dotyczy faktu, iż pomimo liberalizacji przepisów w Norwegii i Szwecji, liczba pacjentów, jaka przypada na aptekę, jest praktycznie taka sama jak w Finlandii, gdzie bariery wejścia na rynek są zdecydowanie wyższe.

Tabela 1. Punkty dostępu do leków w Finlandii, Norwegii i Szwecji, 2011
Państwo Punkty wydawania leków dostępnych na receptę (POM) Procentowy udział rynkowy punktów w wydawaniu leków POM Możliwości i punkty zaopatrywania się w leki OTC
Finlandia Apteki ogólnodostępne 76% Punkty apteczne, markety, apteki internetowe
Apteki sieciowe 24%
Norwegia Apteki ogólnodostępne 84% Punkty apteczne i słabiej zaopatrzone punkty medyczne (LUA)
Apteki sieciowe 11%
Lekarze wydający leki 1%
Apteki szpitalne 4%
Szwecja Apteki ogólnodostępne 99,9% Markety, stacje benzynowe, apteki internetowe
Apteki internetowe 1 apteka internetowa

Podobne wiadomości

Nie ma możliwości dodania komentarza