fot. fotolia

Straszymy nowotwory – dieta antyrakowa

Wiele naturalnych substancji zawartych w pożywieniu wykazuje działanie przeciwnowotworowe. Właściwe odżywianie ma ogromne znaczenie w zapobieganiu chorobom, a także w ich leczeniu. Jak odstraszyć nowotwory?

Nowotwory złośliwe stanowią drugą przyczynę zgonów, po chorobach układu krążenia. Według Krajowego Rejestru Nowotworów, w Polsce na nowotwory umiera rocznie około 130 tys. osób. W ostatnich 20 latach na raka zmarło ponad 410 tys. Polaków poniżej 60. roku życia.

Według Światowej Organizacji Zdrowia, około 40 proc. nowotworów jest związanych z czynnikami żywieniowymi, włączając w to spożywanie alkoholu oraz substancji dodatkowych dodawanych do żywności. Okazuje się więc, że czynniki żywieniowe są częstszą przyczyną nowotworów niż palenie papierosów (30 proc.)! Pozostałe czynniki ryzyka to: predyspozycje genetyczne, zakażenia wirusowe (przenoszone na przykład drogą płciową), zanieczyszczenie środowiska, narażenie zawodowe.

Nowotwory – prewencja wymaga edukacji zdrowotnej

Nie tylko jakość, ale również ilość spożywanej żywności ma wpływ na pojawienie się nowotworu: udowodniono związek pomiędzy nadwagą i otyłością a ryzykiem powstawania nowotworów endometrium, przełyku, krtani, żołądka, jelit, trzustki, piersi, płuc, nerki, wątroby, pęcherza moczowego, prostaty. Szczególnie niekorzystna jest otyłość wisceralna, której przyczyną jest spożywanie nadmiernej ilości żywności wysokokalorycznej, przetworzonej, a także siedzący tryb życia. Istotny jest również skład i odpowiednie proporcje kwasów tłuszczowych. Nie znaleziono natomiast bezpośredniego związku pomiędzy spożyciem żywności wysokobiałkowej a ryzykiem raka; dodatnią korelację wykazano jedynie pomiędzy spożyciem czerwonego mięsa. Również nadmiar żelaza jest uważany za czynnik prooksydacyjny, który może predysponować do rozwoju raka.

Skoro dieta i styl życia uważane są za najbardziej istotne czynniki zewnętrzne związane z rozwojem nowotworów, to nasuwa się wniosek, że wielu przypadków raka można by uniknąć dzięki odpowiedniej edukacji zdrowotnej. Pomocne w tym aspekcie mogą być takie nauki, jak nutrigenetykanutrigenomika, gdyż – jak wykazują badania – przeciwnowotworowe działanie wielu substancji występujących w żywności może być związane z genotypem. Do mechanizmów przeciwnowotworowego działania składników żywności należą przede wszystkim: ochrona DNA przed tworzeniem kancerogennych adduktów poprzez modyfikację cyklu komórkowego (m.in. hamowanie aktywności kinaz białkowych zależnych od cyklin, które uczestniczą w przekazywaniu sygnału do proliferacji, hamowanie aktywności jądrowego czynnika transkrypcyjnego NF-kβ, indukcja białka p21) i pobudzanie apoptozy w stadium guza, jak również hamowanie angiogenezy, działanie na chemomediatory stanu zapalnego (inhibicja COX-2, iNOS) oraz wpływ na układ immunologiczny.

Dieta śródziemnomorska

Za najbardziej korzystną w profilaktyce nowotworów uważana jest dieta śródziemnomorska, charakteryzująca się m.in. dużym spożyciem ryb, warzyw, owoców oraz pełnoziarnistych produktów zbożowych, w których występuje szereg substancji o działaniu przeciwnowotworowym (m.in. witaminy, polifenole, składniki mineralne, jak selen i cynk, fitoestrogeny, lignany, terpenoidy, tioglikozydy, oligosacharydy, czyli prebiotyki, błonnik pokarmowy).

W siedmiu kohortowych badaniach wykazano m.in. pozytywny wpływ spożycia ryb na zmniejszenie ryzyka raka jelita grubego. Mechanizmy przeciwnowotworowego działania składników ryb to przede wszystkim wpływ na ekspresję genów, hamowanie proliferacji i pobudzanie apoptozy komórek nowotworowych. WNKT n-3 z ryb mogą zmniejszać syntezę eikozanoidów pochodzących z WNKT n-6 i w ten sposób chronić tkanki przed zapaleniem (hamowanie aktywności COX-2).

Wykazano pozytywny wpływ spożycia błonnika pokarmowego na zmniejszenie ryzyka raka jelita grubego (osiem metaanaliz), ale były też fakty negatywne, na przykład nie stwierdzono związku pomiędzy spożywaniem błonnika a wystąpieniem raka jelita grubego lub gruczolaka w okresie 16-letniej obserwacji; zwiększone spożycie błonnika powodowało nawet większe ryzyko raka jelita grubego u kobiet. W innych badaniach suplementacja wysokobłonnikowym preparatem przez 36 miesięcy nie zmniejszała nawracających gruczolaków jelita grubego w porównaniu do grupy otrzymującej preparat niskobłonnikowy.

Mechanizm działania błonnika nie jest wyraźnie wyjaśniony, jego składniki mogą m.in. pobudzać apoptozę i powodować zatrzymanie cyklu komórkowego, promować różnicowanie komórek. Korzystne jest również działanie prebiotyczne na mikroflorę. Dodatkowo spożycie błonnika powiązane jest ze spożywaniem kwasu foliowego, który również został zgłoszony jako czynnik zmniejszający ryzyko raka jelita. Siedem kohortowych badań potwierdziło korzystny wpływ kwasu foliowego i innych folianów na zmniejszenie ryzyka raka jelita grubego. Jednak wysokie dawki kwasu foliowego po powstaniu mikroskopijnych ognisk nowotworowych powodowały rozwój raka jelita grubego.

Sulforafan i betaina

W warzywach krzyżowych, przede wszystkim w brokułach, występuje sulforafan, który ma właściwości przeciwnowotworowe: unieszkodliwia kancerogeny na drodze enzymatycznej, indukuje enzym detoksykujący – reduktazę chinonową. Okazało się jednak, że jego właściwości przeciwnowotworowe są zależne od genotypu – połowa populacji nie ma genu GSTM1 i w związku z tym sulforafan po blisko dwóch godzinach jest wydalany z moczem. Inną substancją o działaniu przeciwnowotworowym, antyangiogennym i przeciwzapalnym, potwierdzonym w warunkach in vitro i in vivo jest betaina: początkowo wykryta w burakach cukrowych, występuje również w soku z buraków, pszenicy, skorupiakach i szpinaku.

Likopen

Likopen to jeden z karotenoidów rozpuszczalnych w tłuszczach. Największe jego ilości zawierają przetwory pomidorowe. Ma on wysoką aktywność antyoksydacyjną, w organizmie gromadzi się głównie w wątrobie, pęcherzykach nasiennych i tkance prostaty. Jego właściwości przeciwnowotworowe potwierdzono zarówno w badaniach na hodowlach komórkowych, jak i na zwierzętach, wykazano również korzystny synergizm pomiędzy selenem, witaminą E i likopenem – podane we wczesnej fazie powodowały hamowanie wzrostu raka prostaty oraz zmniejszenie ilości przerzutów do wątroby.

Okazało się, że nie tylko likopen, ale także inne składniki pomidorów wykazują właściwości przeciwnowotworowe: u szczurów karmionych zarówno czerwonymi, jak i żółtymi pomidorami (niezawierającymi likopenu) – była pobudzana koneksyna 43 (białko regulujące wzrost komórek raka prostaty PC3AR). Prawdopodobnie działanie to ma wykryta w pomidorach pochodna węglowodanów ketozamina FruHis – połączenie D-izomeru fruktozy i L-izomeru histydyny (FruHis: D-Fructose L-histidine).
Przeprowadzono również badania kliniczne, w których zastosowano suplementację diety likopenem. W dwóch niezależnych badaniach dotyczących pacjentów z rakiem prostaty wykazano bardzo podobne efekty: 70 proc. mężczyzn miało obniżone nachylenie wzrostu PSA, a u 21 proc. zaobserwowano spadek jego poziomu. Jednak w innych badaniach tylko u 2 proc. mężczyzn wystąpiła odpowiedź PSA, a w kolejnych zwiększone spożycie likopenu podwyższało ryzyko raka odbytu u mężczyzn.

Resweratrol

Resweratrol jest naturalnym polifenolem (pochodną stilbenu), należącym do grupy fitoaleksyn, czyli substancji wytwarzanych przez niektóre rośliny w odpowiedzi na stres środowiskowy i zakażenia wywołane przez patogeny. Najwięcej resweratrolu zawierają winogrona (szczególnie skórka), ale również rośliny z rodzaju Vaccinium, jak borówka czy żurawina, a także orzeszki ziemne. Jego właściwości przeciwnowotworowe są związane m.in. z działaniem przeciwzapalnym (inhibicja COX-2, iNOS), antyangiogennym, jak również zdolnością do eliminacji uszkodzonych białek strukturalnych i czynnościowych poprzez autofagię. Efekt przeciwnowotworowy resweratrolu wykazano m.in. w badaniach in vitro i in vivo w przypadku raka piersi i prostaty; nie tylko czysty resweratrol, ale również podawanie ekstraktu z żurawiny okazało się skuteczne w indukowaniu apoptozy. W badaniach klinicznych działanie przeciwnowotworowe resweratrolu również zostało wykazane, m.in. w raku jelita grubego, prostaty (badania I/II fazy). W fazie I prowadzone są również badania u pacjentów z chłoniakiem.

Polifenole

Jagody Acai (Euterpe oleracea) zawierają polifenole, szczególnie bogate w antocyjany. Wyizolowane z owoców frakcje polifenolowe wykazywały w badaniach in vitro działanie antyproliferacyjne oraz proapoptotyczne w komórkach białaczki ludzkiej, natomiast u myszy – hamowanie rozwoju chemicznie indukowanego raka prostaty. Owoce granatu zawierają prawie trzy razy więcej przeciwutleniaczy niż zielona herbata czy czerwone wino (m.in. kwasy fenolowe, katechiny, antocyjany, elagotaniny oraz WNKT n-5 – kwas punikowy o właściwościach przeciwzapalnych). Punikalagina oraz kwas elagowy wyizolowane z granatu zostały zatwierdzone przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) jako składniki mające korzystne właściwości zdrowotne. Polisacharyd wyizolowany ze skórki Punica granatum (PSP001) wykazuje działanie przeciwnowotworowe, antyoksydacyjne i przeciwzapalne, ekstrakt z owoców natomiast hamuje wzrost ludzkich komórek raka trzustki. Przeciwnowotworowy efekt polifenoli z granatu w przypadku raka stercza został potwierdzony zarówno w warunkach in vitro, in vivo, jak i w badaniach klinicznych.

Izoflawony

W izoflawonach sojowych – genisteinie, daidzeinie, glicytynie – głównie glikozydy stanowią o aktywności przeciwnowotworowej (indukcja białka p21 i wyzwalanie apoptozy), przy czym wykazano, że genisteina ma silniejsze działanie na komórki raka prostaty niż daidzeina. Suplementacja diety genisteiną zmniejszała częstość słabo zróżnicowanych gruczolaków prostaty i zwiększała przeżywalność u myszy. Wyniki badań klinicznych wskazują jednak na rozbieżności: wykazano hamowanie wzrostu komórek raka prostaty, ale brak działania w zaawansowanej chorobie. W wielu badaniach nie potwierdzono korzystnego wpływu izoflawonów, a w przypadku wysokich dawek stwierdzano uboczne skutki estrogenowe. Uważa się, że w przypadku izoflawonów sojowych czynniki związane z nutrigenomiką mogą odgrywać ważną rolę u osób, które mogłyby korzystać z suplementacji fitoestrogenami.

Sezamina, olej arganowy, amigdalina

Sezamina występująca w ziarnach sezamu i oleju sezamowym jest lignanem rozpuszczalnym w tłuszczach, należącym do grupy fitoestrogenów. Jej aktywność przeciwnowotworową wykazano na komórkach: białaczki, szpiczaka mnogiego, raka okrężnicy, prostaty, piersi, trzustki, płuc, jak również w badaniach na zwierzętach w przypadku raka piersi, przy czym stwierdzono korzystny synergizm podawania sezaminy i γ-tokotrienolu.

Olej arganowy, o delikatnym, orzechowym posmaku, jest pozyskiwany z nasion drzewa arganowego, które rośnie w południowej części Maroka. Może być używany do celów spożywczych. Ma korzystną proporcję kwasów tłuszczowych n-3 i n-6, oraz wysoką zawartość tokoferolu. Zawiera szereg innych substancji, które wykazują działanie przeciwzapalne. Jego właściwości przeciwnowotworowe wykazano m.in. na mysich komórkach raka piersi i okrężnicy. Antynowotworowe działanie ma również amigdalina, występująca w migdałach, pestkach moreli, brzoskwiń. Stwierdzono, że indukuje apoptozę w ludzkich komórkach raka prostaty, jelita grubego. Ostatnio podobny mechanizm wykazano również w komórkach raka szyjki macicy.

Dobroczynna moc przypraw

Korzystne jest również działanie niektórych przypraw, np. czosnku, kapsaicyny występującej w ostrej papryce (hamuje wzrost raka płuca, pęcherza moczowego i czerniaka – badania na zwierzętach z 2012 r.) czy kurkuminy (badania in vitro na komórkach raka prostaty i jajnika oraz in vivo w przypadku raka prostaty, gdzie dodatkowo stwierdzono korzystny synergizm podawania kurkuminy i resweratrolu).

Mimo niskiej biodostępności kurkumina jest w stanie osiągnąć odpowiednie stężenie w przewodzie pokarmowym – w II fazie badań klinicznych potwierdzono jej skuteczność w nowotworach jelita grubego i odbytu. Metaanaliza badań in vitro oraz in vivo z lat 1996-2010 potwierdziła również przeciwnowotworowy efekt rozmarynu w przypadku raka jelita grubego, piersi, żołądka, wątroby, białaczki i czerniaka.

Właściwości grzybów

Wykazano także przeciwnowotworowe działanie związków wyizolowanych z różnych gatunków grzybów. Grzyby Reishi (Ganoderma lucidum) mają wysoką aktywność przeciwutleniającą. W badaniach in vitro stwierdzono hamujące działanie ekstraktów m.in. na komórki raka piersi i szyjki macicy. Nie wykazano natomiast cytotoksyczności na zdrowe komórki wątroby. W badaniach in vivo natomiast ekstrakt z grzybów Reishi hamował raka jelita grubego u myszy. Dokonano przeglądu ponad 270 patentów i publikacji – badania in vitro i in vivo, na podstawie których stwierdzono, że związki wyizolowane z G. lucidum (polisacharydy, triterpenoidy, białka – głównie proteoglikany, glikopeptydy) wykazują działanie immunomodulujące i przeciwnowotworowe. Główne mechanizmy tego działania to aktywacja/ modulacja odpowiedzi immunologicznej, bezpośrednia cytotoksyczność na komórki nowotworowe, hamowanie angiogenezy, a także proliferacji komórek nowotworowych.

Stwierdzono, że niezbędne jest przeprowadzenie szeroko zakrojonych badań klinicznych, które mogłyby potwierdzić skuteczność stosowania u ludzi. Inni badacze dokonali przeglądu istniejących randomizowanych badań klinicznych i stwierdzili, że brakuje wystarczających dowodów uzasadniających podanie G. lucidum jako leku pierwszego rzutu. Można go stosować jako alternatywny dodatek do tradycyjnego leczenia stymulujący odporność. W większości badań był dobrze tolerowany, rzadko zgłaszano działania niepożądane, nie wykazywał efektów toksycznych. Z kolei polisacharydy wyizolowane z grzybów Shitake (Lentinus edodes) wykazywały działanie przeciwnowotworowe na komórkach raka płaskonabłonkowego krtani oraz raka piersi.

Chemioprewencja

Nowe kierunki badań nad substancjami przeciwnowotworowymi w żywności dotyczą m.in. oceny skuteczności suplementów diety, w których znajdują się wyżej wymienione substancje. Wyprodukowano m.in. preparat zawierający pięć składników: resweratrol, Ganoderma lucidum, sulforafan, likopen oraz mleczko pszczele. W badaniach in vitro wykazano jego przeciwnowotworowe działanie na komórkach raka prostaty, piersi oraz jelita. Do potwierdzenia skuteczności takich preparatów u ludzi jest jeszcze daleka droga. Należy jednak zwrócić uwagę na możliwe interakcje pomiędzy tymi składnikami, jak również interakcje z lekami oraz składnikami diety.
W świetle dostępnych badań można stwierdzić, że choć nie wszystkie składniki przeciwnowotworowe występujące w żywności mają potwierdzone działanie kliniczne, a wyniki badań są czasem rozbieżne, to warto, aby w rozsądnych ilościach znalazły się w prawidłowo zbilansowanej diecie. Chemioprewencja jest z pewnością korzystniejsza niż chemioterapia w zaawansowanej postaci choroby.

Podobne wiadomości

Nie ma możliwości dodania komentarza