Klimakterium nie jest chorobą, ale kolejnym etapem w życiu kobiety. Co poradzić pacjentce, która nie chce (lub nie może) przyjmować hormonalnej terapii zastępczej, aby złagodzić nieprzyjemne dolegliwości przekwitania, takie jak uderzenia gorąca czy nadmierne pocenie się?
Przekwitanie (klimakterium) to naturalny proces fizjologiczny, który zachodzi u kobiet najczęściej między 45. a 50. rokiem życia. Ustaje wtedy czynność jajników, stopniowo zanika pełna wydolność płciowa oraz pojawiają się dolegliwości somatyczne, hormonalne i psychiczne, które niekiedy mogą być bardzo dokuczliwe. Zaburzenia w wytwarzaniu hormonów płciowych objawiają się nieregularnymi miesiączkami, aż do ich zaniku, czyli menopauzy. Główną przyczyną dolegliwości towarzyszących temu procesowi jest zmniejszenie ilości estrogenów, które poprzedza spadek poziomu progesteronu. Do typowych objawów związanych z niedoborem estrogenów należą: nieregularne miesiączkowanie, uderzenia krwi do głowy połączone z uczuciem gorąca, nadmierne pocenie się, przyspieszenie czynności serca oraz oddechu, bóle i zawroty głowy, chwiejność emocjonalna, drażliwość, depresja i osłabienie pamięci. Pojawiają się także zmiany ogólnoustrojowe, tj.: wzrost ciśnienia tętniczego krwi, bóle stawowe, postępująca osteoporoza. W łagodzeniu przykrych symptomów pomocne są preparaty oparte na składnikach pochodzenia naturalnego. Najczęściej zawierają one wyciągi z soi, pluskwicy groniastej, niepokalanka pieprzowego i koniczyny łąkowej.
Soja zwyczajna (łac. Glycine max, syn. Soja hispida), soja owłosiona, soja uprawna oprócz fitoestrogenów zawiera również białka z kompletem egzogennych aminokwasów, nienasycone kwasy tłuszczowe, fosfor, wapń, żelazo, błonnik, flawonoidy, saponiny, cholinę, sitosterole, witaminy z grupy B, witaminę A, PP, E oraz lecytynę. Nasiona soi i olej sojowy działają przeciwmiażdżycowo, przeciwnowotworowo, przeciwzakrzepowo, przeciwzapalnie, regulują poziom cukru we krwi, zapobiegają powstawaniu kamieni żółciowych i nerkowych, przeciwdziałają zaparciom.
Nasiona soi zawierają białka (ok. 40 proc.), tłuszcze (18-20 proc.), cukry (30-32 proc.), lecytynę (2-3 proc.), izoflawony (daidzeina, genisteina, glyciteina), fitosterole (sitosterol, stigmasterol), cholinę i saponiny. Izoflawony i fitosterole mają strukturę estrogenopodobną, dlatego wywierają wpływ estrogenny. Saponiny wywierają działanie przeciwzakrzepowe. Składniki te obniżają również stężenie cholesterolu we krwi, wywierając wpływ przeciwmiażdżycowy. Istnieją doniesienia o właściwościach przeciwnowotworowych wyciągów sojowych. Zawartość izoflawonów sojowych w preparatach handlowych waha się w granicach 12-80 mg. Zalecane dawki izoflawonów sojowych wynoszą 50-100 mg dziennie przez okres kilkunastu miesięcy, z przerwami co 3 miesiące. Preparaty zawierające wyciągi z nasion soi zalecane są w II fazie przekwitania, kiedy spada poziom estrogenów w organizmie.
Pluskwica groniasta (łac. Cumicifuga racemosa) to wiecznie zielona bylina z rodziny jaskrowatych występująca w Ameryce Północnej. Surowiec leczniczy stanowi kłącze pluskwicy wraz z korzeniami, pozyskiwane ze stanowisk naturalnych i upraw. Zawiera ono glikozydy trójterpenowe typu cykloartenolu (akteina, deoksydina, cymicyfugozyd), izoflawony (formononetyna) i fenylopropanoidy o właściwościach przeciwzapalnych i przeciwutleniających. Wyciąg z pluskwicy zawiera substancje czynne zwiększające wydzielanie estrogenów w organizmie.
Izoflawony i triterpeny pluskiwcy zmniejszają uwalnianie lutropiny (LH), hamując owulację i wytwarzanie ciałka żółtego oraz produkcję i uwalnianie progesteronu. Izoflawony wywierają wpływ estrogenny (oddziałują na receptory ER-beta).
Wyciąg z pluskwicy zmniejsza wyraźnie uderzenia gorąca, nadmierną nerwowość i chwiejność emocjonalną. Wykazuje ponadto działanie moczopędne, działa łagodząco przy infekcjach narządów rodnych, zmniejsza suchość i świąd sromu. Pluskwica zalecana jest ponadto przy zaburzeniach miesiączkowania (bolesne miesiączkowanie, zatrzymanie miesiączki, zbyt obfite krwawienia) oraz w celu złagodzenia objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego. Ze względu na działanie sedatywne jest także skuteczna w leczeniu zaburzeń neurowegetatywnych i psychicznych związanych z okresem menopauzy.
Preparaty z pluskwicy powinny być zalecane pacjentkom w II fazie klimakterium (postmenopauza), kiedy to następuje zwiększone uwalnianie lutropiny i przez to zwiększone uwalnianie progesteronu oraz androgenów.
Niepokalanek pieprzowy (łac. Vitex agnus-castus) zawiera glikozydy irydoidowe (agnozyd, eurostozyd, aukubina), flawonoidy (kastycyna, witeksyna, orientyna, kemferol), alkaloidy (witycyna), olejek eteryczny (sabinen, 1,8-cyneol, alfa-pinen, beta-pinen, linalol, mircen, kariofilen), seskwiterpeny, beta-sitosterol oraz kwasy organiczne.
Wykazuje działanie moczopędne, napotne, przeciwgorączkowe, rozkurczowe, regulujące układ dokrewny, antylaktogenne oraz żółciopędne. Hamuje wydzielanie prolaktyny. Pobudza receptory dopaminergiczne. Pobudza i wzmaga czynność ciałka żółtego, hamuje wydzielanie folikulostymuliny FSH, lecz podnosi stężenie lutropiny LH przysadkowej. Przywraca prawidłową równowagę hormonalną: progesteron-estrogen. Zapobiega zmianom zwłóknieniowym piersi. Zapobiega endometriozie (zapaleniu błony śluzowej macicy) i ją leczy, znosi zespół napięcia przedmiesiączkowego. Stabilizuje cykl menstruacyjny. Usuwa przykre objawy przekwitania związane z zaburzeniami hormonalnymi na osi: podwzgórze-przysadka-jajnik oraz niedoborem progesteronu, a także objawy związane z okresem przekwitania (menopauzy), ale w I fazie przekwitania.
Kwiaty koniczyny czerwonej (łac. Trifolium pratense folium) stanowią bogactwo izoflawonów, wśród nich: daidzyna, genistyna, daidzeina, glicyteina, genisteina, pratenseina, pseudobaptygenina (pseudobaptigenin), formononetyna. Do składników czynnych koniczyny należą również fenolokwasy (np. kwas kumarowy, kwas salicylowy), fitosterole (beta-sitosterol), saponiny i garbniki. Izoflawony koniczyny mają podobną strukturę do estrogenów, dzięki czemu mogą przyłączać się do receptorów estrogenowych (ER). Estrogenopodobne właściwości koniczyny są wykorzystywane w medycynie w przypadkach niedoboru estrogenów endogennych, w tym również w okresie przekwitania. Preparaty zawierające wyciąg z koniczyny zalecane są w II fazie przekwitania, kiedy to spada produkcja estrogenów i występują dokuczliwe objawy z tym związane.
Lignany lniane, uzyskiwane z siemienia lnianego (łac. Linum usitatissimum) to hormony roślinne należące do grupy fitoestrogenów, czyli niesteroidowych związków roślinnych, których budowa chemiczna i działanie przypominają ludzkie estrogeny. Dieta bogata w lignany lniane pomaga zachować gospodarkę hormonalną. Fitoestrogeny szczególnie korzystnie wpływają na zdrowie kobiet w okresie menopauzy ze względu na wyjątkowe powinowactwo z receptorami estrogenowymi. Działają łagodząco na objawy klimakterium, hamują rozwój osteoporozy, obniżają poziom cholesterolu oraz wykazują właściwości antykancerogenne. Odkrycie estrogenopodobnych właściwości lignanów obecnych w lnie pozwala uniknąć ryzyka wystąpienia alergii, które niesie ze sobą przyjmowanie preparatów z soją. Są dobrym wyborem dla kobiet z przeciwwskazaniami do hormonalnej terapii zastępczej.
Obok lnu pomocne przy objawach menopauzy są również szyszki chmielu (łac. Lupuli strobilus), wykazujące właściwości estrogenne, uspokajające, lekko nasenne, rozkurczowe i przeciwlękowe. Składnikami czynnymi szyszek chmielu są: olejek eteryczny 1-3 proc. (humulen, alfa-kariofilen, beta-kariofilen, fernezen), garbniki ok. 4-5 proc., żywica – ok. 10 proc., mircenol – alkohol terpenowy i jego estry. Szyszki chmielu zapobiegają objawom uderzenia krwi do głowy oraz nerwicom w okresie przekwitania.
Preparaty fitohormonalne zyskały mocną pozycję w poprawie jakości życia kobiety w okresie klimakterium ze względu na fakt, iż cechuje je wysoki profil bezpieczeństwa i wykazują niewiele działań niepożądanych. Opierając się na lekach roślinnych, można skutecznie niwelować dokuczliwe objawy związane z okresem menopauzalnym. W przypadku znacznie nasilonych objawów fitoterapię należy potraktować pomocniczo, a właściwy schemat leczenia hormonalnego skonsultować ze specjalistą.
