Wpływ spadku zawartości melatoniny na zaburzenia snu u seniorów
Naturalna melatonina wytwarzana jest w warunkach fizjologicznych w ośrodkowym układzie nerwowym (głównie w szyszynce) z tryptofanu, przekształcanego w toku licznych procesów metabolicznych (m.in. z udziałem enzymu N-acetylotransferazy serotoniny, którego aktywność z kolei jest uzależniona od cyklu światło-ciemność) do końcowego związku.
Poziom melatoniny w zależności od wieku oraz cyklu dobowego
Melatonina odgrywa bardzo istotną rolę m.in. w regulacji pór snu i czuwania – jej stężenie w ustroju zmienia się w czasie stosowania do rytmu okołodobowego – ściśle powiązanego z endogennym mechanizmem – tzw. zegarem biologicznym: początek jej wydzielania inicjowany jest na godziny 21.00-22.00, sekrecja wzrasta w nocy – najwyższe stężenie stwierdza się w godzinach pomiędzy 2.00 a 4.00, natomiast stopniowe zmniejszanie jej wydzielania przypada na godziny 7.00-9.00.
Średniodobowe wydzielanie zmniejsza się także proporcjonalnie do wieku pacjenta: maksymalna jej zawartość w ustroju występuje pomiędzy 4. a 10. rokiem życia; w wieku 30 lat ustrój wytwarza połowę maksymalnej ilości melatoniny, choć do 45. r.ż. stężenie jej w ustroju utrzymywane jest na względnie stałym poziomie. Natomiast w miarę powolnego starzenia się organizmu, tj. powyżej 45 lat, a szczególnie u osób po 55. r.ż. ilość syntetyzowanej w organizmie melatoniny zbliża się do wartości alarmującej, a nawet obserwowany jest całkowity zanik dobowego rytmu jej wydziałania. Ma to wpływ nie tylko na komfort funkcjonowania pacjenta, ale też na całościowy jego metabolizm czy bezpieczeństwo.
Wydzielona do krwi wykazuje zasadniczo dwa główne kierunki aktywności w regulacji rytmu okołodobowego: wykazuje działanie chronobiologiczne, dostosowując zmiany rytmu snu i czuwania do zmian intensywności oświetlenia oraz powoduje bezpośredni efekt nasenny – choć działanie melatoniny na ustrój jest znacznie szersze. Jednym z najbardziej odczuwalnych zaburzeń są dysfunkcje sen-czuwanie związane z wiekiem, a warto wiedzieć, iż według danych Światowego Towarzystwa Medycyny Snu problemy ze snem dotyczą nawet 45 proc. społeczeństwa.
Braki melatoniny u seniorów i skutki jej niedoboru
Jak wspomniano powyżej, stężenie melatoniny we krwi ulega stopniowemu obniżaniu wraz z wiekiem – u osób po 55. r.ż. występują już znaczne ubytki w zawartości tego hormonu w ustroju. Liczne badania i ich opublikowane wyniki dotyczące tej grupy pacjentów wskazują na występowanie zaburzeń związanych z omówionym powyżej spadkiem wydzielania melatoniny, spowolnionym metabolizmem oraz innym rytmem organizacji dnia.
Starsi pacjenci częściej cierpią na przyśpieszoną fazę snu (zbyt wczesne zasypianie oraz zbyt wczesna pora wybudzania się), co może zaburzać funkcjonowanie w ciągu dnia oraz powodować senność i zmęczenie w godzinach popołudniowych i wieczornych. U starszych pacjentów często pojawia się zaburzenie zasypiania, czyli wydłużony czas spędzania w łóżku w oczekiwaniu na sen.
W związku z zaburzeniami rytmu okołodobowego, mogą pojawić się nie tylko wspomniane zaburzenia snu pod postacią bezsenności oraz dodatkowej senności w ciągu dnia, ale także inne dysfunkcje organizmu:
– schorzenia układu krążenia (szczególnie obserwowane u seniorów: nadciśnienie tętnicze, choroby serca);
– zaburzenia metaboliczne (pojawienie się otyłości, cukrzycy, zaburzeń lipidowych);
– zaburzania hormonalne oraz częste przeziębienia i wyższa podatność na infekcje (z uwagi na związek melatoniny z czynnością układu immunologicznego), immunomodulujące działanie melatoniny zostało dodatkowo opisane w literaturze.
Obniżenie zawartości melatoniny w ustroju może skutkować także m.in.:
– brakiem skutecznej dezaktywacji wolnych rodników prowadzącej do patologicznych zmian w strukturze białek, lipidów oraz kwasów nukleinowych, a także podatnością na pojawienie się chorób neurologicznych;
– zwiększaniem prawdopodobieństwa wystąpienia innych chorób związanych z wiekiem.
Leczenie i uzupełnianie braków melatoniny
Jedną z podstawowych praktyk stosowanych w terapii leczenia bezsenności u osób po 55. r.ż. (także u osób niewidomych) powinno być uzupełnianie melatoniny dawką 5 mg/dobę przyjmowaną o precyzyjnie określonej, stałej porze (przed planowanym czasem snu). W celach leczniczych naukowcy zajmujący się problemem zaburzeń snu sugerują stosowanie preparatów o jak najwyższej jakości – czyli wyrobów leczniczych (leków) dostępnych szeroko w aptekach – podkreślają jednocześnie, iż melatonina jest bezpieczna w stosowaniu. Stosowana regularnie, po około 2 tygodniach terapii ustala rytm dobowy, przywracając fizjologiczny sen.
Mimo że melatonina jest bezpieczna w stosowaniu – w praktyce nie obserwuje się istotnych interakcji z innymi lekami – zawsze należy przeprowadzić dogłębny wywiad farmaceutyczny z pacjentem apteki, kładąc nacisk na przyjmowane równocześnie inne leki – zwłaszcza pochodne fluwoksaminy, citalopramu oraz omeprazolu – gdyż mogą one w pewien sposób zwiększać jej stężenie w ustroju. Nie należy także przyjmować zwiększonych dawek melatoniny, z uwagi na hamujący jej wpływ na produkcję hormonów płciowych.
