fot. fotolia

Boli mnie wątroba. Czy pacjent ma rację?

„Poproszę coś na wątrobę” – taką prośbę farmaceuta słyszy niemal każdego dnia. O co należy zapytać pacjenta, i co można mu poradzić? Dlaczego właśnie wątroba typowana jest na miejsce, które boli?

Warto wraz z pacjentem zainteresować się jego problemem, dopytać o objawy, choćby po to, by odróżnić zwykłą niestrawność od zapalenia woreczka żółciowego.

Wątroba, jako dość duży i znany pacjentom organ, jest oskarżana o wszystko. A przecież bóle w centralnej i prawej części brzucha mogą świadczyć o wielu schorzeniach. Nieżyt żołądka, wrzody, tętniak brzuszny, zapalenie wyrostka robaczkowego, jelito wrażliwe, nadkwaśność, zatwardzenie, alergia pokarmowa – mogą dawać objawy bardzo podobne do chorób wątroby i dróg żółciowych. Dlatego nie każdy preparat „na wątrobę” będzie skuteczny i bezpieczny dla pacjenta.

Wątroba – zapracowany organ

Wątroba jest swoistym centrum biochemicznym organizmu. Każdego dnia zachodzi w niej nawet pięćset różnych reakcji chemicznych. Większość substancji pochodzących z pokarmu jest w niej przekształcana, magazynowana lub rozkładana. W środku tej swoistej fabryki trwa również nieustanna produkcja. Produkowane są białka układu odpornościowego, albuminy, globiny, czynniki krzepnięcia krwi, cholesterol, lipoproteiny i żółć. Ta ostatnia jest magazynowana w położonym tuż pod wątrobą woreczku żółciowym. Jeśli w żółci jest zbyt dużo cholesterolu, z czasem dochodzi do wytworzenia kamieni żółciowych. Czasem występują również tzw. barwnikowe kamienie żółciowe, złożone głównie z wapnia i bilirubiny. W szczególności obserwuje się je u osób z anemią lub marskością wątroby. Gdy zjemy coś ciężkostrawnego, produkcja żółci gwałtownie rośnie i może dojść do wypchnięcia kamieni do przewodu żółciowego. Jeśli kamienie są duże, to zatykając przewód, powodują silny stan zapalny, zwany kolką żółciową.

Krew krążąca odprowadza do wątroby szkodliwe produkty przemiany materii, toksyny bakteryjne, alkohol i cząsteczki leków. Wątroba przekształca je w związki możliwe do usunięcia przez nerki lub z żółcią. Komórki wątroby, hepatocyty, nie zawsze są w stanie zneutralizować wszystkie dostarczane substancje. W związku z tym czasem dochodzi do uszkodzenia tkanek. Choć wątroba ma ogromne zdolności regeneracyjne, to współczesna dieta, pełna najróżniejszych związków chemicznych, stanowi dla niej spore wyzwanie. Jeśli uszkodzenia są zbyt rozległe, to regeneracja nie jest w pełni możliwa i dochodzi do marskości wątroby. Jej głównym objawem jest powstawanie guzków regeneracyjnych zbudowanych z tkanki łącznej. Tkanka wątroby złożona z wielu guzków nie jest w stanie pełnić swojej funkcji.

Wątroba w laboratorium i w gabinecie

W diagnostyce chorób wątroby i woreczka żółciowego niezbędne jest wykonanie USG jamy brzusznej oraz badań krwi. Krew może zawierać w większej ilości uwolnione w trakcie uszkodzenia hepatocytów enzymy wątrobowe, takie jak A1AT i AspAT (aminotransferazy alaninowa i asparaginianowa). Z reguły sprawdzane są także wskaźniki cholestazy, jak fosfataza zasadowa i bilirubina całkowita, oraz wskaźniki informujące o aktywności wątroby, np. albuminy, czas protrombinowy, test BSP oraz γ –globuliny.

Dostępne preparaty

Jest wiele preparatów wspomagających pracę wątroby i woreczka żółciowego, ich znajomość umożliwia właściwe dobranie do potrzeb pacjenta.

Ornityna to aminokwas biorący udział w syntezie mocznika z amoniaku. Wspomaga leczenie niewydolności wątroby, w której dochodzi do uszkodzenia OUN przez amoniak. Jest dostępna w preparatach doustnych bez recepty, np. w postaci asparaginianu ornityny, oraz w preparatach na receptę do infuzji lub granulatu do sporządzania preparatu doustnego. Podobnie do ornityny działa arginina i kwas glutaminowy. Fosfolipidy współtworzą błonę komórkową, uczestniczą więc w odbudowie uszkodzonych komórek wątroby. Fosfatydylocholina ponadto współtworzy wytwarzane przez wątrobę cząsteczki lipoprotein i jest ważnym składnikiem żółci.
Sylimaryna, występująca w owocach ostropestu plamistego, stabilizuje błony komórkowe i chroni komórki wątrobowe przed uszkodzeniami. Jest dostępna w wielu preparatach bez recepty, a w wyższych dawkach również na receptę.

Timonacik jest metabolizowany do aminokwasu niezbędnego w produkcji glutationu, który odpowiada za niektóre procesy detoksyfikacji w wątrobie. Jego preparaty dostępne są wyłącznie na receptę.

Cynaryna, zawarta w liściach karczocha, działa żółciotwórczo i żółciopędnie. Chroni komórki wątroby, zmniejsza również poziom cholesterolu we krwi. Ostatnio udowodniono również, że pełny ekstrakt z karczocha działa silnie przeciwutleniająco. Ekstrakt dostępny jest w preparatach bez recepty, w postaci tabletek lub soku, często w preparatach złożonych.

Mniszek lekarski zawiera gorycze wspomagające pracę woreczka żółciowego, stanowi również źródło choliny. Dostępny jest w preparatach bez recepty jako suszony korzeń w herbatkach ziołowych, kapsułkach lub w postaci soku.

Drotaweryna jest stosowana rozkurczowo w przewlekłych stanach zapalnych dróg żółciowych u pacjentów, u których usunięcie woreczka jest niemożliwe. W takiej sytuacji ulgę mogą przynieść również leki z grupy NLPZ. Witaminy z grupy B uczestniczą w regeneracji tkanek i w związku z tym stanowią uzupełnienie suplementów złożonych, wspomagających regenerację wątroby. Podobne działanie wspomagające mają kwasy omega-3, zawarte w wielu preparatach, olejach tłoczonych na zimno i tranie.

Dieta to podstawa. Wątroba się odwdzięczy

U pacjentów z uszkodzeniami wątroby stosowanie większości leków, również tych dostępnych bez recepty, musi być konsultowane przez lekarza. Warto uczulić pacjenta, że nawet „zwykły” paracetamol może nasilić uszkodzenie wątroby.

Bardzo istotna jest dieta. Warto zalecać pacjentom dietę lekkostrawną. Ważne jest unikanie pokarmów tłustych, wysoko przetworzonych, zawierających sztuczne barwniki, konserwanty i sztuczne dodatki smakowe. U pacjentów ze schorzeniami wątroby i woreczka żółciowego przeciwwskazany jest alkohol, w szczególności barwiony lub aromatyzowany.

Dobry skutek może przynieść spożywanie posiłków przygotowanych z dodatkiem ziół działających żółciopędnie, z dużą ilością świeżych warzyw. Ważne jest ograniczenie do minimum długiego smażenia oraz spożywania tłuszczów zwierzęcych. W przypadku pacjentów, którym już usunięto woreczek żółciowy, niezbędna jest ścisła dieta, praktycznie beztłuszczowa, z niewielką ilością białka. Dopiero po okresie rekonwalescencji można stopniowo wprowadzać najpierw nietłuste mięsa, a następnie nienasycone kwasy tłuszczowe. Podobne postępowanie jest konieczne u pacjentów z kamicą dróg żółciowych, po przebytym stanie zapalnym.

O co warto zapytać pacjenta

Choć schorzenia wątroby i woreczka żółciowego są dość różnorodne, a ich odróżnienie od innych schorzeń skomplikowane, to w aptece jak najbardziej możliwa jest wstępna diagnostyka. Jakie pytania warto zadać pacjentowi?

  1. Czy ból pojawił się nagle, czy jest długotrwały, jaki jest jego charakter? Nagły, ostry ból w prawej, górnej części brzucha może oznaczać kolkę żółciową lub zapalenie wyrostka robaczkowego. Kolka żółciowa z reguły trwa od kilkudziesięciu minut do 2 godzin, po czym ból znacząco się zmniejsza. Po ataku można zaobserwować zażółcenie skóry i gałek ocznych, mocz staje się ciemny, a stolce jasne. Czasem towarzyszą temu nudności lub wymioty. Zwykle ból zaczyna się kilka godzin po tłustym posiłku. Jeśli nie mija, a do objawów dołącza gorączka, może to świadczyć o ostrym zapaleniu dróg żółciowych lub zapaleniu wyrostka robaczkowego – w takim przypadku niezbędna jest jak najszybsza interwencja lekarska. Długotrwały, nawracający ból w okolicach wątroby może świadczyć o jej powiększeniu i przedłużonym stanie zapalnym. Konieczna jest wtedy diagnostyka w kierunku wirusowego zapalenia wątroby z towarzyszącą marskością lub w kierunku choroby nowotworowej.
  2. Co pacjent jadł do kilku godzin przed pojawieniem się bólu? Jeśli były to tłuste, ciężkostrawne posiłki, ból może być spowodowany niestrawnością, nadkwaśnością lub zapaleniem dróg żółciowych. W przypadku niestrawności dodatkowe objawy to odbijanie, gazy, niejasne umiejscowienie bólu oraz ewentualna biegunka. Jeśli pacjent jadł pokarmy kwaśne (w tym owoce), potrawy z dodatkiem octu, mocno przyprawione lub ciężkostrawne, przyczyną dolegliwości może być zgaga. Głównym odczuciem jest wtedy pieczenie w przełyku. W większości przypadków ból występuje w okolicach mostka i towarzyszy mu kwaśne odbijanie. Ustępuje po podaniu środków zobojętniających. Jeśli pacjent odczuwa silny ból po zjedzeniu potraw zawierających grzyby lub pokarmy nie do końca świeże, w szczególności mięsne lub z surowych jaj, to problemem może być zatrucie: niezbędna jest szybka wizyta u lekarza. Powtarzające się bolesne wzdęcia po spożyciu mleka i przetworów mlecznych mogą oznaczać nietolerancję laktozy. Jeśli ból pojawia się, gdy żołądek jest pusty, w nocy lub rano, na czczo, a nasila go spożycie alkoholu i kofeiny, można podejrzewać wrzody żołądka.
  3. Jakie objawy występują oprócz bólu? Jeśli pacjent ma gorączkę, krew w stolcu, ciemne (zawierające krew) wymioty, nasiloną biegunkę, ogólne osłabienie i poty, powinien jak najszybciej udać się do lekarza. Silny, nagły ból u małych dzieci, kobiet w ciąży i osób w starszym wieku zawsze powinien diagnozować i leczyć lekarz.

×

Podobne wiadomości

Nie ma możliwości dodania komentarza