Grzybica może dotyczyć praktycznie wszystkich narządów człowieka. Najczęściej jednak atakuje skórę, paznokcie lub włosy.
Grzybice skóry i paznokci są dość częstymi infekcjami spotykanymi w praktyce lekarza dermatologa. Do występowania grzybic predysponują otyłość, cukrzyca, zaniedbania higieniczne, choroby przebiegające z upośledzeniem odporności, noszenie ubrań i obuwia z syntetycznych, okluzyjnych i nieprzewiewnych materiałów. Dość częstą przyczyną zakażenia są źle zdezynfekowane narzędzia używane do manicure i pedicure.
Zakażenie
Grzybice wywoływane są przez grzyby chorobotwórcze. Dzielimy je na dermatofity wywołujące grzybice właściwe (mają duże powinowactwo do naskórka, włosów i paznokci), grzyby drożdżopodobne atakujące głównie błony śluzowe, ale też skórę paznokcie, oraz pleśnie. Ze względu na źródło zakażenia możemy podzielić grzyby wywołujące choroby u ludzi na zoofilne, antropofilne i geofilne. W przypadku grzybów zoofilnych do zakażenia dochodzi drogą kontaktu ze zwierzętami. Często u zwierząt brak jest objawów choroby, natomiast u ludzi dochodzi do silnego odczynu zapalnego. Do grupy grzybów zoofinych zaliczamy Microsporum canis, Trichophyton mentagrophytes variety mentagrophytes i Trichophyton verrucosum. Grzybami antropofilnymi zakażamy się od innych ludzi. Grzybice te wywołują nieznaczną odpowiedź immunologiczną, stąd też zwykle nieznaczną odpowiedź zapalną, do grupy tej należą: Trichophyton rubrum, Trichophyton mentagrophytes variety interdigitale, Microsporum audouinii. Grzyby geofilne znajdowane są najczęściej w glebie, dość rzadko wywołują zakażenia u ludzi, np. Microsporum gypseum. Grzyby będące przyczyną chorób u ludzi wytwarzają często enzymy o działaniu trawiącym keratynę, co widoczne jest szczególnie na zakażonych paznokciach w postaci siatki. Zwykle odpowiedź zakażonego organizmu jest najbardziej nasilona na obwodzie szerzącej się zmiany skórnej, stąd też bardzo często obserwujemy nasilenie procesu zapalnego na zewnątrz zmiany, co daje koncentryczny, niekiedy wianuszkowaty obraz na skórze.
Grzybica skóry owłosionej
Grzybice częściej występują na owłosionej skórze głowy u dzieci niż u dorosłych. Typowe zmiany skórne mają charakter plam rumieniowych z nasilonym złuszczaniem oraz wyłysieniem. Nasilenie procesu zapalnego występuje na obrzeżu zmiany, stąd cała zmiana jest dość dobrze odgraniczona od otoczenia i ma kształt obrączkowaty, niekiedy wręcz z uniesieniem części obwodowej. Zdarza się, że obserwujemy obecność krost, guzków, nacieków zapalnych, a także przetok. Taki obraz daje zakażenie grzybami odzwierzęcymi.
Dość powszechnym zakażeniem jest grzybica drobnozarodnikowa, tzw. mikrosporioza. Na skórze głowy występują małe ogniska złuszczania z włosami jakby równo przystrzyżonymi. W miarę postępu choroby dochodzi do powiększania się tych obszarów i widocznego łysienia. Klinicznie w tych ogniskach widoczne są krótkie, jakby ułamane włosy. W przypadkach zakażenia Trichophyton tonsurans charakterystyczne są czarne punkty (ułamane krótko włosy tkwiące w skórze). Niekiedy odnotowywane są epidemie w szkołach, przedszkolach, choroba szerzy się przez nakrycia głowy oraz kontakt bezpośredni.
Grzybica brody
Jest częstą chorobą dotyczącą mężczyzn mających kontakt ze zwierzętami (rolnicy, weterynarze). Choroba manifestuje się obecnością guzków, krost, zapalenia mieszków włosowych niekiedy z głębokim naciekiem zapalnym, a nawet powiększeniem węzłów chłonnych.
Grzybica skóry gładkiej
Choroba może występować w każdej okolicy ciała: na twarzy, tułowiu, kończynach oraz w pachwinach. Objawy kliniczne mają charakter rumieniowo-złuszczających ognisk o ostro odgraniczonych brzegach, nasileniu procesu zapalnego na obwodzie, zmiany mają tendencję do szerzenia się obwodowo oraz ustępowania w centrum. Wykwity grzybicze mają niekiedy koncentryczny, obrączkowaty układ tworząc różne wzory. Przyczyną choroby w pachwinach w większości przypadków jest Epidermophyton floccosum, częściej dotyczy mężczyzn – do zakażenia dochodzi drogą bezpośredniego kontaktu. Zmiany mają charakter rumieniowo-złuszczających plam szerzących się obwodowo, niekiedy zajmujących mosznę, okolicę krocza i odbytu.
Wyprzenia drożdżakowe
Zmiany skórne lokalizują się w fałdach skóry, czyli pachach, pachwinach, w okolicy pośladków, pod piersiami, w okolicy pępka, fałdów brzusznych u osób otyłych, a także okolicy pieluszkowej u niemowląt. Czynnikami predysponującymi do szerzenia się drożdżyc w tych okolicach są duża wilgotność, ciepło i otarcia naskórka. Klinicznie występują ogniska zapalne, sączące, często pokryte białawym nalotem. Wykwitom tym towarzyszą często tzw. ogniska satelitarne na obwodzie, z grudkami i krostami.
Łupież pstry
Należy do powierzchownych zakażeń grzybiczych powodowanych przez grzyb drożdżopodobny Malassezia Furfur. Choroba często występuje u osób młodych, często kobiet na skórze klatki piersiowej, szyi, kończyn górnych. Obserwuje się liczne jasnobrązowe plamki z delikatnym złuszczaniem. Zmiany mają tendencję do zlewania się. Pod wpływem słońca dochodzi do odbarwienia ognisk chorobowych, ponieważ grzyb wytwarza kwas azelainowy blokujący syntezę melaniny.
Grzybica rąk
Grzybica w obrębie rąk jest prawie zawsze wtórna do procesu grzybiczego szerzącego się w obrębie stóp. Obserwuje się kilka odmian klinicznych tej choroby, m.in. potnicową (z obecnością pęcherzyków), złuszczającą, a także przebiegającą z maceracją. Najczęściej występuje grzybica sucha, złuszczająca. Mamy wtedy do czynienia z obrazem choroby rumieniowo-złuszczającym w obrębie czubków palców, kłębu kciuka i kłębiku małego palca, a także śródręcza. Ręka wygląda jakby była oprószona mąką (tzw. ręka młynarza).
Grzybica stóp
Grzybica stóp jest powszechną dolegliwością dotykającą prawie połowę populacji. Do zakażenia dochodzi na basenach, łaźniach, w kąpieliskach termicznych, matach sportowych (stąd synonim stopa sportowca). Często spotykamy ją też wśród grup zawodowych noszących przez długi czas okluzyjne obuwie, np. żołnierze, górnicy. Wyróżniamy kilka odmian klinicznych grzybicy szerzącej się na stopach. W odmianie międzypalcowej proces chorobowy szerzy się najczęściej między 3. a 4. oraz 4. a 5. palcem. Skóra jest zmacerowana, występuje stan zapalny, nadżerki, pęknięcia oraz wysięk. W odmianie hiperkeratotycznej (złuszczającej), inaczej mokasynowej, występują asymetryczne ogniska rumieniowe ze złuszczaniem, niekiedy obecnością grubej łuski, obejmujące niekiedy brzeg stopy, śródstopie, a także paznokcie. W odmianie potnicowej nawrotowo występują drobne swędzące pęcherzyki, zlewające się w późniejszych etapach w pęcherze, a następnie nadżerki na tle rumieniowej skóry ze złuszczaniem.
Grzybica paznokci
Zakażenie grzybicze paznokci jest najczęściej powodowane przez Trichophytum rubrum i częściej dotyczy paznokci stóp niż rąk. Paznokcie rąk bywają zajęte wśród piekarzy, cukierników, osoby często moczące ręce. Proces chorobowy dotyczy pojedynczych paznokci. Grzyby zwykle atakują paznokcie od strony dystalnej i bocznej paznokcia, następnie rozrastają się w kierunku proksymalnym w stronę macierzy paznokcia, dochodzi do oddzielenia się chorobowo zmienionej płytki od łożyska paznokcia i zmiany jego zabarwienia na żółte lub brązowe, często obserwuje się pogrubienie płytki i jej wykruszanie się. W przypadku zainfekowania paznokcia przez Candida, zmiany mają początkowo charakter zanokcicy, wał paznokcia jest zapalnie zmieniony, obrzęknięty i bolesny, następnie dochodzi do zajęcia płytki paznokcia.
Diagnostyka
Przed zastosowaniem leczenia wykonuje się badania potwierdzające obecność infekcji grzybiczej. Pierwszym etapem jest badanie w lampie Wooda. Jest to lampa emitująca promieniowanie UVA (około 365 nm). Niektóre gatunki grzybów wykazują charakterystyczną fluorescencję, np. Microsporum – zieloną, seledynową, a Trichophyton – bladożółtą. W kolejnym etapie pobiera się materiał do badania mikroskopowego oraz hodowli. W badaniu mikroskopowym, uwidacznia się strzępki grzybni, strzępki rzekome, zarodniki grzybów.
Hodowlę zakłada się w celu identyfikacji grzyba. Na wynik badania pacjent musi czekać około trzech tygodni. Bardzo istotne jest poinformowanie pacjenta o konieczności zaniechania stosowania jakiegokolwiek smarowania badanej okolicy przez okres minimum dwóch tygodni. Dotyczy to wszystkich preparatów, nawet tych dostępnych bez recepty. Zwiększa to zdecydowanie odsetek prawidłowych wyników.
W trudnych przypadkach wykonuje się biopsję skóry, w przypadku skóry owłosionej niezwykle przydatnym, nieinwazyjnym badaniem jest trichoskopia.
Leczenie
W terapii grzybic stosuje się leczenie miejscowe i ogólne, dezynfekcję obuwia oraz przestrzeganie zasad profilaktyki.
W terapii miejscowej najczęściej stosowane są pochodne azolowe. Dostępne są preparaty w postaci żelów, szamponów, kremów, emulsji, pudrów oraz lakierów do paznokci.
W leczeniu ogólnym stosuje się najczęściej flukonazol, itrakonazol, a także terbinafinę. Leczenie może trwać nawet kilka miesięcy, jak w grzybicy paznokci. Niekiedy stosuje się terapię pulsową, wówczas lek stosuje się przez tydzień w miesiącu.
Warto pamiętać o profilaktyce zakażeń grzybiczych – lepiej zapobiegać niż leczyć. Profilaktyka zarówno zakażeń pierwotnych, jak i nawrotów polega na wymianie starej bielizny, dezynfekcji obuwia (za pomocą 10% formaliny lub specjalnych preparatów), noszeniu własnego obuwia na basenach, kąpieliskach, starannym osuszaniu stóp, przestrzeni międzypalcowych i pachwin, posiadaniu własnego ręcznika, obcinaczek do paznokci, korzystaniu tylko z usług gabinetów kosmetycznych sterylizujących sprzęt za pomocą autoklawów, oraz noszeniu skarpet i obuwia wykonanych z naturalnych materiałów. Warto też unikać bezpośredniego kontaktu z bezdomnymi zwierzętami, które mogą być nosicielami grzybów.
