Niesteroidowe leki przeciwzapalne
fot. fotolia

Niesteroidowe leki przeciwzapalne – terapia przeciwbólowa

Niesteroidowe leki przeciwzapalne są jednymi z najczęściej stosowanych leków o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym i przeciwgorączkowym.

Podstawą odczuwania doznań bólowych jest przewodzenie nocyceptywne. Obejmuje ono transdukcję, transmisję, modulację i percepcję bodźców bólowych odbywającą się na poziomie mózgowia.

Proces zapalny jest biologiczną odpowiedzią tkanek na bodźce fizyczne, chemiczne i biologiczne, powstające także w wyniku działania czynników endogennych. Stanowi zapalnemu zwykle towarzyszą bóle powstające w wyniku nagromadzenia cAMP w tkance i uwrażliwienia obwodowych receptorów bólowych. Fosfolipidy uszkodzonych błon komórkowych stają się źródłem kwasu arachidonowego, który przy udziale enzymu: cyklooksygenazy jest przekształcany do prostaglandyn.

Istnieją dwie izoformy cyklooksygenazy: cyklooksygenaza konstytutywna (COX-1) i indukowana (COX-2). COX-1 występuje w organizmie w warunkach fizjologicznych (naczynia krwionośne, śluzówka żołądka, nerki) i bierze udział w przemianie kwasu arachidonowego do prostaglandyn PGE2, PGI2 oraz tromboksanu TXA2. Prostaglandyny te wykazują działanie cytoprotekcyjne na przewód pokarmowy, wpływają korzystnie na przepływ krwi w nerkach oraz regulują funkcję płytek krwi. COX-2 jest izoenzymem indukowanym, powstającym w procesie zapalnym pod wpływem działania endotoksyny lub cytokin (IL-1, TNFα). Prostaglandyny prozapalne powstałe pod wpływem COX-2 obniżają próg pobudliwości receptorów bólowych, zwiększając ich podatność na działanie histaminy, serotoniny i bradykininy.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) są jednymi z najczęściej stosowanych leków o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym i przeciwgorączkowym. Mechanizm przeciwzapalnego i przeciwbólowego działania NLPZ polega na hamowaniu aktywności cyklooksygenazy, odpowiedzialnej za produkcję prostaglandyn wywołujących zapalenie. Aktywność przeciwgorączkowa leków należących do tej grupy związana jest z wpływem depresyjnym na ośrodki termoregulacji zlokalizowane w podwzgórzu.

Wszystkie substancje tej dużej i zróżnicowanej pod względem budowy chemicznej grupy wykazują charakter kwasowy, co powoduje ich zwiększone powinowactwo do zapalnie zmienionych tkanek.

Kwas acetylosalicylowy

Kwas acetylosalicylowy hamuje nieodwracalnie COX-1 płytek krwi, działa antyagregacyjnie, w większych dawkach przeciwzakrzepowo. Wskazaniem do stosowania są stany gorączkowe, gorączka reumatyczna, zwyrodnieniowe zapalenie stawów, bóle zębów, głowy lub menstruacyjne o niewielkim nasileniu.

Paracetamol

Działanie przeciwgorączkowe i przeciwbólowe (bez przeciwzapalnego) paracetamolu – pochodnej fenacetyny – związane jest z hamowaniem powstawania prostaglandyn w OUN. Paracetamol jest stosowany w bólu ostrym i przewlekłym o umiarkowanym nasileniu, takim jak: ból głowy, zębów, gardła, bóle migrenowe, bolesne miesiączkowanie. Jest jednym z podstawowych leków w leczeniu bólów towarzyszących chorobom nowotworowym, może być podawany z opioidami.

Pochodne kwasu fenylopropionowego

Pochodne kwasu fenylopropionowego: naproksen, ibuprofen i ketoprofen działają silnie przeciwbólowo ze słabiej zaznaczoną aktywnością przeciwzapalną.

Wskazaniami do stosowania naproksenu i ketoprofenu są choroby narządu ruchu i tkanki łącznej, choroba zwyrodnieniowa stawów obwodowych i kręgosłupa oraz inne choroby reumatyczne. Ponadto znajdują zastosowanie leczeniu zmian pourazowych, przeciążeniowych i zapalnych tkanek okołostawowych: ścięgien, więzadeł, mięśni i torebek stawowych. Ibuprofen zalecany jest jako skuteczny i bezpieczny lek przeciwgorączkowy dla dzieci.

Diklofenak

Diklofenak zmniejsza nasilenie objawów klinicznych w przypadku zmian reumatycznych, poprawia ogólną sprawność fizyczną. Stosowany jest w nerwobólach, zespołach korzeniowych, bólach miesiączkowych, zapaleniu przydatków, wspomagająco w otolaryngologii.

Metamizol

Pochodna pirazolonu: metamizol wykazuje silne działanie przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i słabe spazmolityczne. Przypuszcza się, że mechanizm działania polega na hamowaniu cyklooksygenazy występującej w obszarze OUN. Wskazaniem do stosowania są bóle o dużym nasileniu i stany gorączkowe nieustępujące po innych lekach.

Meloksykam

Pochodna oksykamu – meloksykam jest preferencyjnym inhibitorem indukowalnej COX-2, wykazujący silne działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe, o znikomej aktywności przeciwgorączkowej. Postacie doustne i iniekcje domięśniowe znalazły zastosowanie w objawowym leczeniu zaostrzeń choroby zwyrodnieniowej stawów, reumatoidalnego zapalenia stawów i zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa.

Spektrum działania

Działanie terapeutyczne klasycznych niesteroidowych leków przeciwzapalnych jest głównie wynikiem hamowania aktywności COX-2, natomiast najczęstsze działania niepożądane ze strony układu pokarmowego wynikają bezpośrednio z inhibicji fizjologicznej COX-1.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne jako substancje o charakterze kwasowym mogą bezpośrednio uszkadzać śluzówkę żołądka. Ponadto hamują produkcję prostaglandyn, co przyczynia się do uszkodzenia naturalnej bariery ochronnej i może powodować powstawanie nadżerek i owrzodzeń w obrębie błony śluzowej żołądka i dwunastnicy. Leki te mogą powodować nudności, dyspepsje i biegunki. Najbardziej niebezpiecznym dla zdrowia powikłaniem jest krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego.

Stosowanie NLPZ (wyjątek: kwas acetylosalicylowy) związane jest ze zwiększeniem ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych, będącego skutkiem hamowania syntezy prostanoidów o działaniu wazodilatacyjnym. Wpływa to na zwiększenie ryzyka wystąpienia powikłań zatorowo-zakrzepowych; dodatkowo niesteroidowe leki przeciwzapalne stosowane u chorych z nadciśnieniem tętniczym zwiększa ryzyko wystąpienia zastoinowej niewydolności serca.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne, działające głównie na COX-1, hamują produkcję prostaglandyn PGE2 i PGI2. Prostaglandyny te działają antagonistycznie do wazopresyny, biorą udział w filtracji i regulacji nerkowego przepływu krwi, hamują resorpcję jonów sodowych w pętli Henlego. Długotrwałe przyjmowanie leków przeciwbólowych może skutkować zmniejszeniem perfuzji, a nawet ostrą niewydolnością nerek. Leki z tej grupy mogą wykazywać działanie hepatotoksyczne – najczęstszym objawem jest zwiększenie aktywności aminotransferaz (ALT i AST), ale także brak łaknienia i żółtaczka.

Szerokie spektrum działania terapeutycznego NLPZ, różnorodność dawek i form podania oraz łatwa dostępność na rynku farmaceutycznym sprawiają, iż leki te cieszą się dużą popularnością wśród pacjentów. Szacuje się, że środki przeciwbólowe stanowią w przybliżeniu 65 proc. wszystkich leków dostępnych bez recepty. W tym miejscu należy wspomnieć, że z punktu farmakologicznego równie ważne, co skuteczność terapeutyczna leku, jest bezpieczeństwo jego stosowania.

Ograniczenie toksyczności leków i zmniejszenie liczby działań niepożądanych stanowi przyczynę poszukiwania nowych form farmaceutycznych preparatów, innowacyjnych dróg podania oraz wprowadzania modyfikacji w budowie chemicznej leków.

Deksketoprofen

Na szczególną uwagę pod względem efektywnego działania terapeutycznego i korzystnych właściwości farmakokinetyczno-farmakodynamicznych zasługuje deksketoprofen – lek w dawce 25 mg od kwietnia br. jest dostępny bez recepty. Należy on do grupy klasycznych niesteroidowych leków przeciwzapalnych o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym i przeciwgorączkowym. Oprócz blokowania COX i hamowania powstawania prostaglandyn, wykazuje on dodatkowe działanie przeciwzapalne poprzez wpływ na cytokiny i szlaki cholinergiczne.

Zaleceniami do stosowania leku jest leczenie kostno-mięśniowych dolegliwości bólowych o charakterze ostrym, bólu okolicy krzyżowo-lędźwiowej, bólu miesiączkowego, bólu migrenowego i po ekstrakcji zębów.

Deksketoprofen to aktywny farmakologicznie prawoskrętny izomer ketoprofenu, o silnie zaznaczonym działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym. Zastosowanie enancjomera S(+) ketoprofenu w zastępstwie mieszaniny racemicznej ma na celu osiągnięcie lepszego indeksu terapeutycznego. Pozwala to przede wszystkim na możliwość  zmniejszenia ryzyka wystąpienia działań niepożądanych, a także na osiągnięcie porównywalnego efektu terapeutycznego przy zastosowaniu podwójnie mniejszej dawki leku.

Redukcja dawki leku może wpływać na mniejsze obciążenie metaboliczne pacjenta i możliwość zmniejszenia częstości wystąpienia działań niepożądanych.

W preparatach doustnych deksketoprofen występuje w połączeniu z trometaminą – substancją organiczną o działaniu alkalizującym. Trometamol deksketoprofenu charakteryzuje się wysokim stopniem biodostępności po podaniu doustnym. Trometamol zapewnia 100 razy lepszą rozpuszczalność soli w wodzie w porównaniu do czystego kwasu, co pozwala na szybkie wchłanianie leku z przewodu pokarmowego i mniejszą ekspozycję na lek w dalszej części jelit. Cząsteczka trometaminy ulega szybkiej hydrolizie w osoczu, co wpływa na wzrost lipofilności deksketoprofenu. Lipofilny lek na zasadzie dyfuzji biernej z łatwością przenika przez barierę krew-mózg, przechodzi do OUN i wykazuje działanie terapeutyczne.

Deksketoprofen jest dostępny bez recepty w postaci tabletek powlekanych i granulatu do sporządzania roztworu. Czas osiągnięcia maksymalnego stężenia leku w osoczu (Tmax) dla deksketoprofenu w postaci tabletek powlekanych wynosi 30 minut, dla granulatu 15-20 minut, co bezpośrednio przekłada się na szybkie pojawienie się efektu przeciwbólowego. Biologiczny okres półtrwania (T0,5), czyli czas, w którym stężenie leku we krwi zmniejszy się do połowy po uprzednim równomiernym rozmieszczeniu w ustroju dla deksketoprofenu wynosi 1,65 h.

Krótki okres półtrwania w osoczu z jednej strony powoduje, że na krótki okres czasu hamuje syntezę prostanoidów o działaniu cytoprotekcyjnym w przewodzie pokarmowym, nerkach oraz układzie sercowo-naczyniowym, z drugiej strony zachowuje dłużej niż w krążeniu systemowym wyższe stężenie w jamie stawowej. Pozwala to na rzadsze dawkowanie – rekomendowane jest przyjmowanie dawki 25 mg co 8 godzin.

Dodatkowym argumentem przemawiającym za korzystnymi właściwościami trometamolu deksketoprofenu jest to, że może być on przyjmowany na czczo, co ma istotne znaczenie szczególnie dla pacjentów z uciążliwymi dolegliwościami bólowymi narządu ruchu.

Rozmowa z pacjentem

Niezmiernie ważne jest staranne zebranie wywiadu, czy niesteroidowe leki przeciwzapalne były stosowane w przeszłości, ich tolerancji i działań niepożądanych występujących u danego pacjenta. Warto poinformować pacjenta o możliwości wystąpienia działań niepożądanych stosowania NLPZ, a także poinformować o ich ewentualnych interakcjach z innymi przyjmowanymi przez pacjenta lekami.

Szczególną ostrożność zachowajmy przy polecaniu leków przeciwbólowych osobom po 60. r.ż, z przebytą chorobą wrzodową, współistniejącymi schorzeniami wątroby, serca i nerek.

Podobne wiadomości

Nie ma możliwości dodania komentarza