ostre zapalenie zatok
fot. fotolia

Ostre zapalenie zatok

Opieka farmaceutyczna, obejmująca rzetelnie przeprowadzony wywiad z pacjentem oraz opracowanie planu farmakoterapii, powinna być prowadzona zgodnie z wytycznymi EPOS 2012.

EPOS 2012 (European Position Paper on Rhinosinusitis and Nasal Polyps) jest to dokument, w którym grono specjalistów z dziedziny laryngologii poddało analizom dostępne fakty naukowe dotyczące zapalenia zatok przynosowych i nosa oraz polipów nosa, a następnie określiło wytyczne co do definicji, klasyfikacji, diagnostyki oraz skutecznych metod leczenia. EPOS 2012 opracowany jest na podstawie EBM (Evidence Based Medicine), czyli medycynie opartej na dowodach.

OZZP – definicja i klasyfikacja

Ostre zapalenie zatok przynosowych u dorosłych trwa zawsze poniżej 12 tygodni. Powyżej tego czasu mówi się już o zapaleniu przewlekłym. Zgodnie z najnowszymi wytycznymi chorobę określa się mianem rhinosinusitis, bowiem błona śluzowa jam nosa i zatok przynosowych tworzą fizjologiczną całość i każde ostre zapalenie błony śluzowej nosa obejmuje także zatoki i odwrotnie. W przebiegu choroby dochodzi do uszkodzenia nabłonka rzęskowego, uwolnienia cytokin prozapalnych, obrzęku błony śluzowej oraz wzrostu liczby komórek kubkowych produkujących śluz. Upośledzenie drożności ujścia zatok oraz transportu prowadzi do zalegania wydzieliny w zatokach.

Choroba rozpoczyna się nagle. Pojawiają się minimum dwa objawy: niedrożność nosa lub wydzielina z nosa (wyciek z nosa/ zaciek na tylnej ścianie gardła) oraz ból/ uczucie rozpierania twarzy lubupośledzenie/ utrata węchu. Chorobie mogą także towarzyszyć takie objawy jak: podrażnienie gardła, krtani, suchy kaszel, zaburzenia głosu, złe samopoczucie, senność. Czynnikami, które wpływają na pojawienie się OZZP są  niedobory odpornościowe, zaburzenia anatomiczne, zaburzenia w transporcie rzęskowym, alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa, refluks żołądkowo-przełykowy, a także wdychanie dymu tytoniowego oraz zanieczyszczenia środowiska.

Właściwie przeprowadzony wywiad farmaceutyczny powinien pozwolić na postawienie wstępnej diagnozy. Ważne, by nie tylko zidentyfikować na podstawie objawów OZZP, ale przede wszystkim odróżnić, czy mamy do czynienia z zapaleniem pochodzenia wirusowego czy bakteryjnego. Zadając pytania otwarte, które pozwolą pacjentowi przypomnieć sobie ważne dla procesu chorobowego informacje oraz pomogą w nawiązaniu kontaktu, należy ustalić:

  • Kto jest chory (dla kogo ma być lek, w jakiej grupie wiekowej jest pacjent: dziecko, dorosły, osoba starsza)?
  • Jakie są objawy (tu należy doprecyzować poprzez pytania zamknięte czy wydzielina jest przezroczysta/podbarwiona, czy nos jest zatkany, czy jest utrata/ upośledzenie węchu, czy jest podwyższona temperatura ciała, czy boli głowa/ twarz, czy są zaburzenia widzenia, obrzęk w obrębie powiek i czołowej części twarzy, zaburzenia ruchu gałek ocznych)?
  • Jak długo utrzymują się objawy?
  • Czy pacjent obserwuje okresy pogorszenia, polepszenia?
Pacjent wymaga pilnej diagnostyki i leczenia, jeśli w przebiegu OZZP pojawią się:

Obrzęk/zaczerwienienie powiek • Przemieszczona gałka oczna • Podwójne widzenie • Zaburzona ruchomość gałki ocznej • Pogorszenie ostrości wzroku Silny jedno- lub dwustronny ból głowy w okolicy czołowej • Obrzęk tkanek miękkich w okolicy czołowej • Objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub ogniskowe objawy neurologiczne

×

OZZP – leczenie

EPOS 2012 dokładnie określa sposób leczenia. W przypadku wirusowego OZZP, zwanego także przeziębieniem, nie jest wymagana konsultacja lekarska. Zaleca się leczenie objawowe z zastosowaniem analgetyków, leków przeciwobrzękowych, fitoterapii oraz płukania jam nosa roztworami soli fizjologicznej lub morskiej. Jeżeli mimo stosowania terapii objawowej stan pacjenta pogarsza się lub objawy utrzymują się powyżej 10 dni wskazana jest konsultacja lekarska – do leczenia włączane są glikokortykosteroidy donosowe. W przypadku objawów sugerujących bakteryjne podłoże choroby pacjent powinien udać się do lekarza, który zdecyduje o konieczności zastosowania antybiotykoterapii. Zgodnie z EPOS 2012 nie ma uzasadnienia stosowanie mukolityków, preparatów z witaminą C, cynkiem czy echinaceą. Nieskuteczne są również inhalacje parą wodną oraz kromony.

OZZP – co doradzić pacjentowi?

Rzetelnie przeprowadzony wywiad farmaceutyczny daje farmaceucie pełniejszy obraz choroby, a pacjentowi poczucie, że został otoczony fachową opieką i zaproponowany schemat terapii będzie skuteczny. Leczenie OZZP opiera się o leczenie objawowe oraz staranną higienę i pielęgnację.

Ze względu na czas trwania choroby, jej przebieg oraz pojawiające się objawy wyróżnia się następujące postaci OZZP:

• ostre wirusowe zapalenie nosa i zatok przynosowych, zwane potocznie przeziębieniem, objawiające się nieżytem nosa trwającym krócej niż 10 dni (objawy utrzymują się zwykle 5 dni lub po 5 dniach następuje poprawa) • ostre powirusowe zapalenie nosa i zatok przynosowych, kiedy po 5 dniach od początku choroby objawy nasilają się lub utrzymują powyżej 10 dni (ale krócej niż 12 tygodni) • ostre bakteryjne zapalenie nosa i zatok przynosowych, gdy występują minimum trzy z wymienionych objawów: podbarwiona wydzielina z nosa, silny miejscowy ból, temperatura powyżej 38°C, podwyższone OB/ CRP, nawrót dolegliwości (tzn. pogorszenie po wstępnej, lekkiej fazie choroby)

×

W zakresie leczenia przeciwbólowego możemy pacjentowi zaproponować preparaty zawierające niesteroidowe leki przeciwzapalne: aspirynę i ibuprofen, które w przypadku OZZP wykazują korzystne działanie przeciwzapalne. Pacjenci, którzy chorują na astmę czy wrzody powinni stosować preparaty zawierające bezpieczniejszy w tych przypadkach paracetamol. Przeciwwskazaniem dla niego są tylko ciężka choroba wątroby lub nerek. Warto rozważyć zastosowanie form rozpuszczalnych oraz połączeń z substancjami obkurczającymi w jednej tabletce lub granulacie.
Preparaty zawierające sympatykomimetyki obkurczają naczynia krwionośne, zmniejszają obrzęk, zwłaszcza w okolicy naturalnych ujść zatok, ułatwiają odpływ wydzieliny i wentylację zatok. Można zastosować je w formie donosowej (krople, aerozole, żele) oraz doustnej. Miejscowe działanie mają preparaty z ksylometazoliną, oksymetazoliną i nafazoliną. Najdłuższe działanie wykazuje oksymetazolina (do 12 godzin), ma ona również działanie przeciwwirusowe, przeciwzapalne, przeciwutleniające i immunomodulujące. Jeżeli przekrwieniu błony śluzowej i uczuciu zatkania nosa towarzyszy wyciek wodnistej wydzieliny skuteczne będzie połączenie ksylometazoliny z bromkiem ipratropium. Warto wybierać leki w formie aerozoli i żeli, a także te, które zawierają w składzie substancje nawilżające i regenerujące śluzówkę (kwas hialuronowy, dekspantenol) oraz nie mają środków konserwujących. Pacjenci muszą wiedzieć, że preparaty tego typu stosuje się zwykle 3-5 dni (nie dłużej niż 7). Przeciwwskazaniem są suche zapalenie błony śluzowej nosa oraz jaskra. Jeżeli pacjent nie cierpi z powodu nadciśnienia tętniczego czy choroby wieńcowej można zaproponować doustne preparaty z pseudoefedryną.

Niezwykle istotne i rekomendowane przez EPOS 2012 jest płukanie jam nosa przy pomocy roztworów soli fizjologicznej lub soli morskiej. Najłatwiej wykonać płukanie przy zastosowaniu sprayów do nosa, ale można zastosować także roztwory w ampułkach. Jeżeli wydzielina jest lejąca i wodnista zwykle wystarcza zastosowanie roztworu izotonicznego, który pozwoli na oczyszczenie jam nosa. Jeżeli jednak śluzówka jest mocno obrzęknięta, a pacjent ma uczucie zatkanego nosa można zaproponować roztwory hipertoniczne. Choć nie ma jednoznacznych dowodów na ich przewagę nad izotonicznymi, to jednak w subiektywnej ocenie pacjentów roztwory hipertoniczne zwykle lepiej odtykają nos. Mogą jednak powodować też lekkie uczucie pieczenia i podrażnienia. Warto proponować pacjentom roztwory soli morskich, które oprócz sodu i chloru zawierają m.in. potas, wapń, miedź (o działaniu przeciwbakteryjnym), siarkę (o działaniu wzmacniającym mechanizm obronny śluzówki nosa oraz łagodzącym stan zapalny). Dodatek tymianku zapewnia działanie bakteriobójcze, aloesu – łagodzi podrażnienia, a olejku eukaliptusowego – daje dodatkowe uczucie odświeżenia. Warto wybierać preparaty bez konserwantów.

Fitoterapia jest zgodnie z EPOS 2012 bardzo istotnym elementem leczenia OZZP. Należy jednak stosować preparaty o udowodnionym działaniu, posiadające badania dotyczące skuteczności i bezpieczeństwa, czyli takie produkty, które mają status rejestracyjny jako lek OTC. Terapia OZZP z wykorzystaniem leków pochodzenia naturalnego rekomendowana jest przez ekspertów od pierwszych dni infekcji, od początku przeziębienia. Rolą farmaceuty, szczególnie istotną w dzisiejszych czasach, jest wskazanie pacjentowi preparatów pochodzenia roślinnego o statusie leku, ponieważ rekomendacje EPOS 2012 wspominają o fitoterapii, a nie o fitosuplementacji i uzupełnieniu diety.

Proponując pacjentowi leki należy zawsze uzyskać następujące informacje:

Czy pacjent cierpi na choroby przewlekłe? • Czy przyjmuje na stałe jakieś leki? • Czy w związku z pojawiającymi się objawami OZZP przyjmuje już jakieś preparaty? • Czy pacjent jest alergikiem, czy występuje alergia na leki? • Czy pacjent preferuje jakąś postać leku (np. woli preparaty w formie płynnej z powodu trudności z połykaniem tabletek)?

×

Leki pochodzenia naturalnego zawierają w swoim składzie surowce roślinne, których połączenie zapewnia kompleksowe leczenie zapalenia zatok. Preparaty działają sekretolitycznie, rozrzedzają śluz, zmniejszają obrzęk, działają przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo i przeciwzapalnie. Zawierają korzeń goryczki, kwiat/kielich pierwiosnka, ziele szczawiu, kwiat bzu czarnego, ziele werbeny, owoce aronii, koszyczek rumianku, ziele tymianku. Przeciwwskazaniem do stosowania fitoterapii jest uczulenie na jakikolwiek ze składników oraz choroba wrzodowa.
W ramach opieki farmaceutycznej, obok zaproponowania pacjentowi planu farmakoterapii, należy uwrażliwić go, by w przypadku pogorszenia stanu zdrowia lub wystąpienia niepokojących objawów udał się na konsultację lekarską. Ostre zapalenie zatok przynosowych i nosa może bowiem skutkować poważnymi powikłaniami.

Bibliografia:

1. Malinowski M.: „Fitoterapia schorzeń górnych dróg oddechowych” http://www.kwadryga.pl/upload/Dokumenty/Artykuly_naukowe/14_01_naukowy.pdf
2. Samoliński B., Gotlib T., Pietruszewska W., Pawliczak R., Jurkiewicz D., Kuna P., Stręk P., Mastalerz-Migas A., Chlabicz S.: „Postępowanie w ostrym zapaleniu zatok przynosowych w praktyce lekarza rodzinnego Stanowisko 4 Towarzystw (StanForT)”, http://www.familymedreview.org/files/2014/pdf_042014/4_CME_393_398.pdf
3. Fokkens W.J. i wsp.: „Europejskie wytyczne na temat zapalenia nosa i zatok przynosowych oraz polipów nosa – EPOS 2012”; Otolaryngologia 2012, 12(2): 60-71
4. Pachecka M., Pachecka R., Pławińska A.: „Zastosowanie substancji pochodzenia naturalnego w leczeniu zapalenia zatok przynosowych w świetle Europejskich wytycznych na temat zapalenia zatok przynosowych i polipów nosa – EPOS 2012”; Pediatr Med. Rodz 2014, 10 (4), 427-439
5. Wachnicka-Bąk A., Lipińska-Opałka A., Będzichowska A., Kalicki B. Jung A.: „Zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych – jedno z najczęstszych zakażeń górnych dróg oddechowych”; Pediatr Med. Rodz 2014, 10 (1), 25-31
6. Krzeski A., Tuszyńska A.: „O właściwościach płukania nosa”; Magazyn Otolaryngologiczny, wydanie specjalne, luty 2004, http://magazynorl.pl/wp-content/uploads/2012/08/2004_02-magazynorl-wydspec.pdf

Podobne wiadomości

Nie ma możliwości dodania komentarza