Uczucie suchości, pieczenie, swędzenie, zaczerwienienie – zespół suchego oka potrafi grać na nerwach.
Do pogorszenia jakości funkcjonowania narządu wzroku przyczyniają się: przebywanie w klimatyzowanych i zadymionych pomieszczeniach, zanieczyszczenie powietrza, a przede wszystkim, tak niezbędna obecnie, praca przy komputerze. Dlatego coraz więcej osób skarży się na problemy z oczami i szuka pomocy w aptece. Warto z takim pacjentem przeprowadzić wywiad, by wykluczyć reakcje alergiczne, czy infekcje wirusowe lub bakteryjne oraz inne przyczyny podrażnienia oczu, a następie zaproponować odpowiednie preparaty oraz profilaktykę.
Zespół suchego oka – istota problemu
Specjalne gruczoły zlokalizowane w ludzkim oku nieustannie produkują elementy składające się na łzy. Wśród nich wyróżniamy gruczoły kubkowe, łzowe, tarczkowe i przyrzęskowe. Każdy z nich odpowiada za produkcję odpowiednich składników budujących film łzowy. Ma on za zadanie pokrywać szczelnie gałkę oczną, chroniąc ją przed wpływem czynników zewnętrznych, nawilżać i przede wszystkim odżywiać. Zbudowany jest z trzech warstw. Pierwsza, znajdująca się najbliżej gałki ocznej, to warstwa śluzowa. Odpowiada przede wszystkim za odpowiednie przyleganie filmu łzowego do powierzchni oka. Środkowa warstwa zawiera dużo wody, w której rozpuszczone są znaczne ilości tlenu. Stanowi to źródło tego życiodajnego związku dla komórek rogówki, która nie jest unaczyniona. W warstwie wodnej znajdują się również związki chemiczne, które pełnią rolę ochrony przed drobnoustrojami. Najbardziej zewnętrznie znajduje się warstwa lipidowa. Jej zadanie to przede wszystkim ochrona przed wyparowaniem niżej znajdujących się elementów. Spełnia również rolę smarującą i natłuszczającą. Tak zbudowany film łzowy stale omywa gałkę oczną. Jego poszczególne składniki muszą być bez przerwy produkowane, ponieważ ich nadmiar jest nieustannie odprowadzany przez kanaliki łzowe do jamy nosowo-gardłowej, a niewielka część również odparowuje.
Prawidłowe zakraplanie oczu
- przed zakraplaniem zawsze trzeba dokładnie umyć ręce
- po odciągnięciu dolnej powieki, do worka spojówkowego powinno się podać jedną kroplę preparatu
- następnie należy zamknąć oko i mrugnąć kilkukrotnie, by preparat rozprowadzić po całej gałce ocznej
- nie wolno dotykać powierzchni oka końcem zakraplacza
- krople stosuje się nie dłużej od otwarcia niż określił producent na opakowaniu (najlepiej datę pierwszego użycia zapisać sobie na etykiecie)
- stosując więcej niż jeden preparat w kroplach, należy zachować co najmniej 15-minutowe przerwy pomiędzy aplikacjami
W warunkach fizjologicznych prawidłowy film łzowy ochrania i odżywia oko. Jednak w sytuacjach patologicznych, kiedy zaburzeniu ulega produkcja poszczególnych jego składników albo on sam nadmiernie odparowywuje z powierzchni gałki ocznej, dochodzi do rozwoju stanu nazywanego zespołem suchego oka (ZSO). Oko traci naturalną ochronę, jest niedożywione, złuszczeniu ulegają komórki nabłonkowe pokrywające jego powierzchnię. W wyniku tych procesów może dojść do pojawienia się dolegliwości charakterystycznych dla tej jednostki chorobowej, a wynikających przede wszystkim z wpływu szkodliwych czynników zewnętrznych. Może również dojść do rozwoju powikłań, na przykład zakażeń bakteryjnych i wirusowych.
Zespół suchego oka – przyczyny powstania
Przyczyn niedostatecznej lub nieprawidłowej produkcji filmu łzowego lub też jego nadmiernego odparowywania z powierzchni gałki ocznej jest bardzo wiele. Można je podzielić na dwie główne grupy. Jedna związana jest z czynnikami zdrowotnymi organizmu, na które najczęściej nie mamy wpływu, pozostałe związane są z czynnikami środowiskowymi, a więc warunkami życia.
Pierwszą i najczęstszą przyczyną jest starzenie się organizmu. Również zmiany hormonalne mają bardzo duży wpływ na skład i jakość filmu łzowego, dlatego problem ten dotyczy często pań w okresie okołomenopauzalnym oraz kobiet przewlekle stosujących doustne środki antykoncepcyjne. Opisywane objawy pojawiają się również w przebiegu nadczynności tarczycy (szczególnie z wytrzeszczem), zespole Sjorgena, sarkoidozie, mononukleozie, AIDS, podczas białaczki i w niektórych chorobach neurologicznych, w których porażeniu ulegają nerwy twarzowe. Do rozwoju zespołu suchego oka doprowadzić mogą również niektóre leki stosowane przewlekle, z uwagi na ich działania niepożądane. Do preparatów takich należą między innymi wspomniane już wcześniej środki antykoncepcyjne, ale również leki obniżające ciśnienie, antydepresyjne, cytostatyki podawane w leczeniu chorób nowotworowych, leki przeciwalergiczne oraz psychotropowe. Zespół suchego oka może też rozwinąć się u osób z wadami wzroku, które na co dzień stosują soczewki kontaktowe, zwłaszcza jeśli nie przestrzegają zasad higieny podczas ich noszenia. Bardzo często problem z prawidłowym wydzielaniem łez pojawia się u osób, które przeszły różne zabiegi operacyjne, jak na przykład laserową korekcję wzroku.
Czynniki środowiskowe to te, na które możemy mieć większy wpływ. Do najbardziej popularnych należą: przebywanie w klimatyzowanych i zadymionych pomieszczeniach, wielogodzinna praca przed monitorem komputera, czytanie przy złym oświetleniu. Na stan filmu łzowego wpływ ma również bardzo zanieczyszczone powietrze atmosferyczne. Objawy choroby często pojawiają się także w wyniku źle dobranych kropli nawilżających, ponieważ przewlekłe stosowanie sztucznych łez zawierających duże ilości konserwantów może doprowadzić do zaburzeń stabilności filmu łzowego.
Warto wiedzieć
Ostatnie doniesienia literaturowe wskazują na możliwość stosowania suplementacji preparatami zawierającymi kwasy omega 3 w leczeniu oraz zapobieganiu zespołowi suchego oka. Nienasycone kwasy tłuszczowe, których niestety nie dostarczamy w swej diecie w wystarczającej ilości, wykazują pozytywny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie gruczołów tarczkowych (Meiboma) odpowiedzialnych za produkcję ważnych składników filmu łzowego. Poza tym drogocenne kwasy EPA i DHA, dostarczone organizmowi w odpowiednich proporcjach, wykazują działanie ochronne na komórki oka poprzez swoje działanie przeciwzapalne, stymulują także prawidłowe wydzielanie łez.
Objawy i diagnostyka
Dolegliwości związane z zespołem suchego oka są dość różnorodne i nieswoiste, gdyż mogą być również efektem infekcji oka lub stanów alergicznych. Dlatego warto zawsze wypytać pacjenta o szczegóły, o warunki pracy, choroby przewlekle, by móc stwierdzić, że opisywane dolegliwości na pewno związane są z nieprawidłowym wydzielaniem łez. Najczęściej pacjenci skarżą się na uczucie piasku pod powiekami, suchość, pieczenie, swędzenie, ból. Oczy mogą być lekko zaczerwienione, spuchnięte, paradoksalnie może również dojść do nadmiernego łzawienia. Oko pozostające bez ochrony ze strony filmu łzowego jest bardziej narażone na infekcje drobnoustrojami, dlatego w poważniejszych przypadkach może pojawić się ropa w kącikach, silny ból, mocna opuchlizna. Niektórzy chorzy skarżą się na nadwrażliwość na światło. Wszystkie te objawy mogą występować z różną częstotliwością oraz nasileniem, ale charakterystycznym jest, że do ich spotęgowania dochodzi w szkodliwych warunkach środowiskowych.
Diagnozę zespołu suchego oka powinien oczywiście postawić lekarz okulista. Dlatego ważnym jest, żeby pacjentów namawiać na regularne wizyty u specjalisty, nawet jeśli pozornie wiedzą, co im dolega i jak sobie z problemem poradzić. Tylko lekarz może postawić ostateczną diagnozę przyczyny powstania problemów, bo nie zawsze podrażnienia związane są z zespołem suchego oka. Żadnego z objawów nie można bagatelizować, bo powikłania źle leczonych oczu są bardzo poważne. Lekarz przeprowadza szczegółowy wywiad, podstawowe badanie okulistyczne oraz dodatkowe specjalistyczne testy. Wśród nich wyróżnić należy test Schirmera. Podczas tego badania lekarz w worku spojówkowym umieszcza pasek bibuły, którego poziom nawilżenia mierzy się po odpowiednim czasie. Często lekarze korzystają również z testu określającego stabilność filmu łzowego. Do oka wkraplane są fluoryzujące krople, których rozmieszczenie na powierzchni gałki ocznej można obserwować w specjalnym świetle po upływie określonego czasu.
Leczenie i profilaktyka
Najczęściej wdraża się leczenie objawowe. Polega ono na uzupełnianiu brakującego filmu łzowego i tu bardzo ważna jest rola farmaceuty. Pacjenci często pytają o najlepsze krople do stosowania w zespole suchego oka. Obecnie na rynku jest bardzo dużo takich preparatów. Na uwagę zasługują przede wszystkim te, które nie zawierają konserwantów, a przed rozwojem bakterii chronią je specjalne filtry. Szczególnie ważne jest to dla osób, które kropli będą używać przewlekle. Krople takie to też jedyne rozwiązanie dla osób noszących soczewki kontaktowe.
Spośród kropli zawierających konserwanty można wybrać te, w których recepturze jest POLYQUAD (chlorek polidronium). Nowoczesny, bezpieczny i wyjątkowo łagodny, nawet w przypadku długotrwałego stosowania kropli przez pacjenta1. Jednocześnie doskonale chroni krople przed rozwojem bakterii.
Jeśli do podrażnienia doszło z przyczyn innych niż zespół suchego oka, pacjentowi zaproponować można przemywanie podrażnionej gałki roztworem soli fizjologicznej czy naparem ze świetlika lekarskiego. U alergików zastosować można doustne lub zewnętrzne preparaty przeciwhistaminowe, zmniejszające nieprzyjemne objawy reakcji na alergen. Natomiast przy infekcji bakteryjnej lub wirusowej odpowiednie leczenie zaproponować może jedynie lekarz okulista.
Obok odpowiednio dobranych kropli należy pacjentowi przypomnieć o profilaktyce, czyli prawidłowej higienie wzroku. Składa się na nią unikanie wszystkich opisanych wcześniej czynników szkodliwych, niepocieranie swędzących oczu, odpowiednia ich ochrona przed promieniowaniem UV. W ciężkich przypadkach lekarz może zalecić bardziej specjalistyczne metody leczenia. Należy do nich między innymi zamykanie kanalików łzowych, aby zapobiec nadmiernej utracie filmu łzowego tą drogą.
1) Progress in Retinal and Eye Research 29 (2010) 312 – 334;
„Preservatives in eye drops: The good, the bad and the ugly”.
Christophe Baudouin, Antoine Labbé, Hong Liang, Aude Pauly, Françoise Brignole.
