Sezon jesienno-zimowy to czas wzmożonej zapadalności na choroby układu oddechowego. Do najczęstszych infekcji górnych dróg oddechowych należą: zapalenie gardła i zapalenie krtani.
Wahania temperatury otoczenia oraz duża wilgotność powietrza zwiększają ryzyko wychłodzenia organizmu. Skurcz naczyń krwionośnych w obrębie błony śluzowej gardła, nosa i oskrzeli powoduje ochronę przed nadmierną utratą ciepła, ale jednocześnie wpływa na zmniejszenie stopnia jej ukrwienia. Niedostateczny dopływ krwi osłabia naturalne mechanizmy obronne i stanowi wrota do wniknięcia patogennych mikroorganizmów.
Infekcje wirusowe
Ostre zapalenie gardła w 50-80 proc. wywoływane jest przez wirusy, przede wszystkim adeno- i enterowirusy. Zakażenia o podłożu wirusowym są zwykle poprzedzone ostrym nieżytem nosa, często występuje także ostre zapalenie spojówek, nieżyt krtani i tchawicy. Stan zapalny, wywołany przez wirusy powoduje wytworzenie przez organizm mechanizmu obronnego poprzez aktywowanie mediatorów stanu zapalnego. Skutkiem działania wydzielanej bradykininy i histaminy jest zwiększenie przepuszczalności naczyń krwionośnych i obrzęk błony śluzowej-charakterystyczny dla tego typu infekcji.
Do zakażenia najczęściej dochodzi drogą kropelkową, a podstawowe objawy to ból gardła – nasilający się przy połykaniu, stany podgorączkowe, bóle głowy, ogólne złe samopoczucie, czasami niewielkie powiększenie węzłów chłonnych szyi. W badaniu laryngologicznym stwierdzane jest bardzo silne przekrwienie błony śluzowej podniebienia, na którym widoczne są drobne nierówności, w wyniku uczynnienia okolicznych grudek chłonnych. Ostre zapalenie błony śluzowej gardła występuje w przebiegu takich chorób wirusowych, jak: grypa, odra, ospa wietrzna i różyczka oraz u osób z upośledzoną drożnością nosa.
Zapalenie gardła można podzielić na dwie grupy: zapalenie gardła o podłożu wirusowym, zapalenie gardła o podłożu bakteryjnym. Mają one różne objawy kliniczne – zależne przede wszystkim od czynnika etiologicznego, ale także wieku chorego i charakteru zmian zapalnych.
Leczenie
W przypadku zapalenia gardła o podłożu wirusowym stosuje się leczenie o charakterze objawowym. Do złagodzenia dolegliwości bólowych wykorzystywane są leki z grupy NLPZ, ze szczególnym uwzględnieniem preparatów o miejscowym działaniu na błonę śluzową gardła.
Chlorowodorek benzydaminy (roztwór do płukania gardła, aerozol do gardła, pastylki do ssania), diklofenak (roztwór do płukania gardła), salicylan choliny i flurbiprofen (pastylki do ssania) działają przeciwzapalnie poprzez hamowanie aktywności COX i inhibicję syntezy prozapalnych prostaglandyn. Skutecznie uśmierzają i łagodzą ból oraz zmniejszają stan zapalny błony śluzowej gardła.
Chlorheksydyna (aerozol do gardła) wykazuje działanie bakteriostatyczne i bakteriobójcze na bakterie wywołujące stany zapalne gardła. Nie drażni skóry ani błon śluzowych; wspomaga utrzymanie odpowiedniej higieny jamy ustnej.
Kwas acetylosalicylowy, paracetamol i ibuprofen podawane doustnie łagodzą towarzyszący infekcji ból głowy i działają przeciwgorączkowo. Równie skuteczne są leki zawierające substancje czynne o działaniu antyseptycznym, znieczulającym i przeciwbakteryjnym.
Chlorki cetylpiridyny i dekwalinium to związki aminowe stosowane w miejscowym leczeniu bólu gardła o umiarkowanym nasileniu. Wykazują aktywność przeciwbakteryjną oraz grzybobójczą dla Candida albicans. Dla złagodzenia bólu gardła można zastosować leki znieczulające (lidokaina i benzokaina) oraz aerozole zawierające jony srebra o działaniu bakteriobójczym.
Z surowców zielarskich często wykorzystuje się szałwię lekarską i rumianek pospolity. Dzięki zawartości olejku eterycznego (tujon, cyneol, borneol) i związków dwuterpenowych (karnozol, rosmanol) napary z liści szałwii działają antyseptycznie i grzybobójczo. Koszyczek rumianku ma właściwości przeciwzapalne i odkażające, związane z dużą zawartością chamazulenu i bisabololu w olejku eterycznym. Rumianek stosowany zewnętrznie działa łagodząco i łagodzi podrażnienie błon śluzowych gardła.
Infekcje bakteryjne
Ostre, bakteryjne zapalenie gardła jest chorobą ogólnoustrojową. Wśród czynników etiologicznych wywołujących zakażenie bakteryjne najczęściej wymieniane są: hemolityczne paciorkowce grupy A, dwoinki zapalenia płuc, gronkowiec złocisty i Haemophilus influenzae.
Objawy są podobne jak w infekcji wirusowej, lecz znacznie bardziej nasilone. Występujący ostry ból gardła nasila się przy połykaniu i może promieniować do ucha. Wysokiej gorączce towarzyszy ból głowy, ogólne złe samopoczucie, często ból brzucha. Gardło jest czerwone, występują białawe naloty, ropne czopy na migdałkach. Zwykle obserwowane jest powiększenie szyjnych węzłów chłonnych, trudności w przełykaniu, w nielicznych przypadkach szczękościsk. U dzieci bardzo często w przebiegu zapalenia błony śluzowej i nieżytu gardła występuje zapalenie migdałka gardłowego, który na skutek infekcji może ulegać przerostowi i wypełniać całą jamę nosowo-gardłową.
Leczenie polega na doborze odpowiedniego antybiotyku o określonym spektrum działania bakteriobójczego. Najczęściej stosowana jest amoksycylina – najlepiej z inhibitorem β-laktamazy, cefalosporyny (cefuroksym, ceftriakson) oraz antybiotyki makrolidowe (azytromycyna, klarytromycyna). Dla dzieci dedykowane są antybiotyki w postaci zawiesin o przyjemnym owocowym aromacie i słodkim smaku. Do antybiotyku zaleca się stosowanie syropów na bazie miodu bądź propolisu – obydwie substancje wzmagają działanie przeciwbakteryjne antybiotyku. Warto też pamiętać o zastosowaniu preparatów witaminowych oraz podnoszących odporność opartych na wyciągach z bzu czarnego lub pelargonii afrykańskiej.
Niezwykle ważne jest skuteczne leczenie anginy, gdyż następstwami choroby mogą być: ostre reumatoidalne zapalenie stawów, zapalenie kłębuszków nerkowych, ogniskowe zapalenie nerek, na zapaleniu wsierdzia kończąc.
Zapalenie krtani
Ostre zapalenie krtani (laryngitis acuta) jest chorobą powierzchniową błony śluzowej krtani. Zazwyczaj wywołują ją wirusy, rzadziej bakterie. Występuje zaczerwienie i obrzęk błony śluzowej krtani, które dotyczą głównie wejścia do krtani i fałdów głosowych. Na powierzchni błony śluzowej stwierdza się wydzielinę śluzową lub śluzowo-ropną. Czynnikami sprzyjającymi są stany grypowe i infekcje bakteryjne oraz zapalenie zatok przynosowych. Często także zapalenie krtani jest powikłaniem niedoleczonego przeziębienia lub przewlekłego kataru. Dodatkowo nagłe przegrzanie bądź oziębienie organizmu, przebywanie w atmosferze dużego zanieczyszczenia i niskiej wentylacji powietrza zwiększają prawdopodobieństwo zapalenia. Pierwszym objawem zapalenia krtani jest chrypka, przy czym rodzaj i nasilenie zmian głosu zależą od stopnia podrażnienia krtani i fałdów głosowych. Zaburzona zostaje zdolność prawidłowej emisji głosu, co może spowodować niewydolność głośni.
Innymi objawami zapalenia krtani są: kłujące bóle i nieprzyjemne pieczenie/drapanie w obrębie krtani, wrażenie obecności ciała obcego w gardle. Zapaleniu krtani często towarzyszy stan podgorączkowy oraz kaszel z utrudnioną zdolnością odkrztuszenia śluzowej wydzieliny.
Znacznie poważniejszy przebieg schorzenia obserwowany jest u dzieci. Wąskie drogi oddechowe, niedojrzałość tkanek, dość miękka ściana tchawicy, skłonność do stanów obrzękowo-skurczowych oraz do zakażeń dróg oddechowych sprzyjają powstawaniu zwężenia dróg oddechowych u dziecka, co może zakończyć się nawet niewydolnością oddechową. Infekcja objawia się nagłą dusznością i wymaga szybkiej pomocy lekarskiej. Inne są też przyczyny powstawania stanu zapalnego. Najczęściej jest on powikłaniem choroby refluksowej żołądka, nadwrażliwością na alergeny wziewne oraz długotrwałym stosowaniem kortykosteroidów (np. w przebiegu astmy oskrzelowej).
Leczenie
W łagodzeniu objawów zapalenia krtani pomocne są syropy wykrztuśne zawierające bromheksynę, preparaty zmniejszające lepkość wydzieliny oparte na ambroksolu. W celu zapobiegania suchości krtani często wykonuje się glicerynowe mieszanki recepturowe z witaminami A i E lub zaleca się rozgryzanie kapsułek żelatynowych zawierających te witaminy.
Inhalacje z ziela tymianku i eukaliptusa również nawilżają błonę śluzową. Zioła te, ze względu na dużą zawartość olejków eterycznych (tymianek: tymol 20-50%, karwakrol 5%, eukaliptus: cyneol 85%) działają antyseptycznie i zwiększają wydzielanie śluzu.
Porost islandzki zawiera dużo polisacharydów, śluzów i gorzkich kwasów porostowych-kwas usninowy i cetriarowy. Tabletki do ssania oparte na wyciągu z tej rośliny wykazują miejscowe działanie osłaniające i bakteriostatyczne na błonę śluzową krtani. W przewlekłym podrażnieniu krtani połączonym z utrudnionym połykaniem stosuje się tabletki do ssania na bazie kwiatów podbiału pospolitego. Ten surowiec leczniczy dzięki zawartości śluzów, garbników, flawonoidów i fitosteroli działa odkażająco, rozkurczająco i powlekająco przynosząc ulgę w przypadku suchości gardła i chrypki.
Przewlekłe zapalenie krtani jest chorobą błony śluzowej krtani o przewlekłym i długotrwałym charakterze. Na skutek podrażnienia krtani dochodzi do zmian przerostowych lub zanikowych w fałdach głosowych. Nieleczone, przewlekłe zapalenie krtani może prowadzić do zmian o podłożu onkologicznym, wzrasta bowiem ryzyko powstawania patologicznych polipów i guzków śpiewaczych.
