zaparcia
fot. fotolia

Zaparcia

Częstość występowania zaparć w zdrowej populacji Europy kształtuje się na poziomie 17,1 proc. i najczęściej dotyczy osób w wieku powyżej 70. roku życia, choć oczywiście również dotyczy młodszych grup wiekowych.

Zaparcia to zaburzenia o niejednorodnej etiologii, które stanowią trudny do leczenia problem kliniczny. Najczęściej zaparcie definiowane jest jako zbyt mała częstość wypróżnień (rzadziej niż co trzy dni) lub stolce twarde, które oddawane są z wysiłkiem i częstym uczuciem niepełnego wypróżnienia. Pacjentom uskrażającym się na zaparcia często towarzyszy także dyskomfort w obrębie powłok brzusznych, objawiający się bólem oraz wzdęciami. Uczucie pełności w jamie brzusznej, bóle kolkowe w obrębie jelit, brak łaknienia oraz zmniejszona aktywność to objawy spotykane równie często w tej grupie pacjentów.

Częstość występowania zaparć w zdrowej populacji Europy kształtuje się na poziomie 17,1 proc. i najczęściej dotyczy osób w wieku powyżej 70. roku życia, choć oczywiście również dotyczy młodszych grup wiekowych. Dwukrotnie częściej zaparcia występują u kobiet aniżeli u mężczyzn. Populacją szczególnie narażoną na zaparcia stolca są pacjenci w schyłkowej fazie choroby nowotworowej, którzy są objęci opieką paliatywną.

Przyczyny

Zaparcia są spowodowane przez spowolnienie przesuwania się mas kałowych z przyczyn mechanicznych, organicznych (anatomicznych) oraz czynnościowych. Osłabienie motoryki przewodu pokarmowego jest wynikiem nieodpowiedniego stylu życia, błędów dietetycznych oraz sytuacji stresogennych.

Zaparcie pierwotne wynika z zaburzeń regulacji nerwowej ośrodkowego i jelitowego układu nerwowego. Wyróżnia się jego podstawowe trzy rodzaje: zaparcie ze zwolnionym pasażem, zaburzenia wydalania stolca oraz zespół jelita drażliwego z przewagą zaparcia.

Zaparcia wtórne powodowane są przez czynniki związane z nieprzestrzeganiem zaleceń dietetycznych (niewłaściwa dieta, zbyt mało wypijanych płynów), a w grupie pacjentów ciężko chorych i unieruchomionych w łóżku są wynikiem braku samodzielności, aktywności, a także efektem podawanych leków (np. opioidy). Rozpoznanie zaparcia stolca jest dosyć łatwe, natomiast ustalenie jego przyczyny wymaga wnikliwego i starannego badania podmiotowego oraz przedmiotowego. U znacznej większości chorych zaburzenia defekacji mają charakter czynnościowy. Należy jednak wykluczyć przyczyny organiczne – niedrożność mechaniczną, przewlekłe choroby zapalne, a zwłaszcza nowotwory jelita grubego.

Badania

Diagnostyka zaparć opiera się na wykonaniu badań endoskopowych i laboratoryjnych. Kolonoskopia jest wziernikowaniem jelita grubego na całej jego długości, zalecanym w przypadku zaparć powiązanych z krwawieniem z odbytu, dodatniego testu na krew utajoną w kale, niedokrwistości z niedoboru żelaza, utraty masy ciała, a także zmiany średnicy stolca. W koniecznych przypadkach wykonywane są również dodatkowe badania biochemiczne: morfologia krwi, jonogram, ocena stężenia wapnia w osoczu, glikemia, proteinogram oraz stężenie parathormonu i kortyzolu.

Zanim jednak pacjenci udadzą się do lekarza, w pierwszej kolejności zwracają się po pomoc do farmaceutów. Aby rozpoznać zaparcie należy wziąć pod uwagę szereg objawów związanych z zaleganiem stolca: stosowaną dietę, ilość wypijanych płynów, regularność wypróżnień, a także wpływ określonych sytuacji na wypróżnienie bądź jego brak.

Dieta

Jednym z podstawowych warunków prawidłowych wypróżnień jest skład diety. Korzystnie na zaparcia wpływa zwiększenie ilości wypijanych płynów. Posiłki powinny być spożywane regularnie i o ustalonych porach dnia, w 4-5 mniejszych porcjach. Szczególnie należy unikać produktów bogatotłuszczowych, słodyczy i napojów gazowanych. Polecane są produkty, które korzystnie wpływają na perystaltykę i formowanie się stolca: pieczywo razowe, grube kasze, warzywa, owoce pestkowe (maliny, jeżyny, truskawki), otręby pszenne, maślanka, kefiry, jogurty naturalne i twaróg.

Bardzo ważną rolę w diecie odgrywają świeże, fermentowane produkty mleczne. Dostarczają one kwas mlekowy, który hamuje procesy gnilne i sprzyja rozwojowi dobroczynnej flory bakteryjnej. Obecnie na rynku farmaceutycznym dostępnych jest wiele suplementów diety i wyrobów specjalnego przeznaczenia medycznego – w saszetkach, kapsułkach czy kroplach, które zawierają bakterie probiotyczne w postaci liofilizowanej biomasy. Stężenie bakterii w takich preparatach wynosi od kilku milionów do kilku miliardów na dawkę. Dawka podawana nie jest równoznaczna z dawką efektywną, która dociera do jelita. W zależności od rodzaju podawanego preparatu i właściwości osobniczych, mikroflora może namnożyć się w jelicie i osiągnąć wartość 10-100 razy większą w porównaniu z podawanym środkiem.

Szczepy probiotyczne wpływają na utrzymanie stanu równowagi w obrębie mikroflory jelitowej. Stymulują produkcję śluzu, a dzięki zdolności do wytwarzania na drodze fermentacji kwasu mlekowego i octowego obniżają pH. Warto polecać pacjentom preparaty probiotyczne, gdyż przyczyną zaparć bardzo często jest nieprawidłowy bądź ubogi skład fizjologicznej flory bakteryjej. Jest to prosty i bezpieczny sposób na przywrócenie saprofitycznej flory przewodu pokarmowego skutkujący uregulowaniem częstości wypróżnień.

Farmakoterapia

Farmakoterapia zaparć powinna być prowadzona bardzo ostrożnie. Wiele leków może prowadzić do uzależnienia, a część spośród nich może skutkować wystąpieniem wtórnej atonii jelit. Leki o działaniu przeczyszczającym można podzielić na działające farmakodynamicznie pobudzając perystaltykę jelita, leki osmotyczne powodujące gromadzenie wody w świetle jelita, a także środki powlekające ścianę jelita i masy kałowe ułatwiające defekację. Preparatami o farmakodynamicznym mechanizmie działania są: olej rycynowy, glikozydy zawarte w liściach senesu, kłączu rzewienia i korze kruszyny, a także bisacodyl – lek syntetyczny. Do produkcji leków wykorzystywane są liście senesu wąskolistnego i ostrolistnego, które są bogate w glikozydy antracenowe (sennozydy A, B, C, D). Bakterie jelitowe rozkładają glikozydy antracenowe do anrachinonów, a produkt tej degradacji – reinoantron wykazuje działanie przeczyszczające. Mechanizm działania polega na zwiększeniu wydzielaniu wody do jelita i na pobudzaniu skurczy okrężnicy, co przyspiesza przemieszczanie się mas kałowych.

Należy pamiętać, że preparaty zawierające senes (tabletki, herbatki, napar z liści) można stosować krótkotrwale i doraźnie, gdyż mogą one wpływać na atonię jelit i utrudnienie fizjologicznego pasażu mas kałowych. Jest wiele przeciwwskazań do stosowania preparatów z liści senesu (stosowanie glikozydów nasercowych, leków moczopędnych, adrenokortykosteroidów, choroba Crohna), a także wiele działań niepożądanych związanych z jego stosowaniem przewlekłym (zaburzenia gospodarki wieloelektrolitowej, zaburzenia rytmu serca, osłabienie naturalnej perystaltyki jelit). Podobny efekt działania wywołują preparaty zawierające w swoim składzie korę kruszyny.

Do bezpiecznych preparatów o działaniu osmotycznym należy laktuloza. Przechodzi ona do jelita grubego w postaci niezmienionej, gdzie rozkładana jest do kwasu mlekowego. Na skutek przemian kwasu mlekowego powstają krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, które są wchłaniane przez nabłonek okrężnicy. Prowadzi to do zwiększenia absorpcji sodu i wody oraz do wydzielania dwuwęglanów do światła jelita, w wyniku czego następuje wzrost ciśnienia osmotycznego i zakwaszenie treści jelita grubego do pH około 5. Powoduje to wzrost zawartości wody w stolcu i jego roluźnienie. Uzyskanie efektu przeczyszczającego może nastąpić od 24 do 48 godzin od podania leku, w związku z czasem przejścia leku przez jelito grube. Laktuloza występuje w postaci syropu o stężeniu 3 i 10% i powinna być podawana po rozcieńczeniu z wodą i sokiem. Może być ona stosowana również w przypadku zaparć u niemowląt.

Bezpieczniejsze w stosowaniu od preparatów stosowanych doustnie są czopki doodbytnicze zawierające glicerol, a także wodorowęglany i kwasy organiczne. Podanie per rectum powoduje mechaniczne podrażnienie jelita, ściągnięcie wody do wnętrza i rozrzedzenie mas kałowych. Zwiększenie objętości mas kałowych powoduje nacisk na ścianę jelit dając efekt w postaci parcia na stolec i wypróżnienie. Nowością na rynku farmaceutycznym są czopki, z których następuje uwolnienie mikropęcherzyków dwutlenku węgla, które naciskając na ścianki odbytu przyspieszają defekację. Doodbytniczą postacią leku są również wlewki zawierające wodorofosforan sodu i diwodorofosforan sodu. Wykorzystywane są one w przypadku leczenia zaparć, a także przed zabiegami diagnostycznymi jelita grubego. Po dokonaniu wlewu należy utrzymać pierwotną pozycję aż do wystąpienia uczucia parcia, które powinno pojawić się w ciągu 2-5 minut.

W składzie preparatów przeciwdziałających zaparciom wyróżnić można mielone łuski babki jajowatej, mielone nasiona lnu, otręby owsiane, pszenne, ryżowe, jęczmienne, kukurydziane, gumę guar i ksantan. Ich mechanizm działania polega na zwiększaniu objętości poprzez absorpcję wody. Zwiększenie objętości wiąże się również z wpływem na nasilenie perystaltyki przewodu pokarmowego i korzystnym wpływem na regulację cyklu wypróżnień. Preparaty w postaci proszku można spożywać bezpośrednio lub stosować jako dodatek do posiłku np. jogurtu lub wypić po zmieszaniu z płynem. Należy pamiętać o tym, aby w czasie stosowania produktów błonnikowych zwiększyć podaż płynów, zwłaszcza po bezpośrednim spożyciu w postaci proszku.

Zaparcia stanowią istotny problem wśród pacjentów zgłaszających się do aptek. Po przeprowadzeniu dokładnego wywiadu warto polecać preparaty bezpieczne dla zdrowia, które pomogą uporać się z przykrą dolegliwością, bądź kierować pacjentów do lekarza uświadamiając im, jak poważne konsekwencje zdrowotne mogą mieć przewlekle występujące zaparcia.

Podobne wiadomości

Nie ma możliwości dodania komentarza