Choroba hemoroidalna jest jedną z najbardziej krępujących dolegliwości, z którą pacjenci zgłaszają się do farmaceuty o poradę.
Choroba hemoroidalna bardzo często jest rozpoznawana i leczona zbyt późno. Poza obniżeniem komfortu życia dochodzi także do niepotrzebnych komplikacji, których można byłoby uniknąć, gdyby reakcja nastąpiła w porę. Bardzo istotne jest także odróżnianie nazwy „hemoroidy” od choroby hemoroidalnej, ponieważ te dwa pojęcia nie są równoznaczne.
Czynniki ryzyka i objawy
Hemoroidy, zwane guzkami krwawniczymi są prawidłowymi strukturami anatomicznymi w kanale odbytu. Ich budowa umożliwia przystosowanie się do wielkości kanału, co pozwala na zamknięcie odbytu, prawidłowe formowanie stolca oraz trzymanie gazów. Pod względem budowy anatomicznej są to ciała jamiste, które są wysłane śródbłonkiem naczyń włosowatych. Funkcjonują one jako połączenia tętniczo-żylne, a napełnianie się krwią odbywa się na drodze odruchowych bodźców neurowegetatywnych. Hemoroidy spełniają u człowieka funkcję gazoszczelną, gdyż odpowiadają za ok. 15% ciśnienia spoczynkowego w kanale odbytu.
O chorobie hemoroidalnej mówi się wówczas, gdy aparat wieszadłowy Treitze’a, którego zadaniem jest utrzymywanie hemoroidów we właściwym miejscu, ulega rozluźnieniu. Wówczas dochodzi do przemieszczenia dystalnego, wewnętrznego splotu krwawniczego, a hemoroidy wypadają poza odbyt bądź dochodzi do krwawień. Jest kilka teorii dotyczących choroby hemoroidalnej, wśród których wymieniane są: teoria mechaniczna, hemodynamiczna oraz zapalna.
Do czynników ryzyka wystąpienia choroby hemoroidalnej należą: przewlekłe zaparcia, ciąża i okres okołoporodowy, przedłużone parcie na stolec, siedzący tryb życia, a także uprawianie niektórych sportów (np. podnoszenie ciężarów) oraz przewlekłe stosowanie środków przeczyszczających. Głównymi objawami choroby hemoroidalnej są krwawienia oraz wypadanie guzków krwawniczych. Ponieważ krwawienie z odbytu może być także objawem nowotworu dolnego odcinka przewodu pokarmowego niezwykle istotna jest dokładna diagnostyka celem ustalenia przyczyny objawów.
Choroba hemoroidalna może mieć różne obrazy kliniczne. Bardzo często rozwija się ona etapami i ze względu na objawy kliniczne wyróżnia się cztery jej stadia:
- stopień I – objawia się krwawieniem, podczas badania wziernikiem hemoroidy uwypuklają się, ale nie wypadają,
- stopień II – hemoroidy wypadają podczas parcia poniżej kresy grzebieniastej, są widoczne na brzegu odbytu, ale cofają się po zaprzestaniu parcia,
- stopień III – wypadanie hemoroidów podczas defekacji, kaszlu czy dźwigania ciężkich przedmiotów,
- stopień IV – hemoroidy wypadają, nie można ich ręcznie odprowadzić, występuje zakrzepica, ból i krwawienia.
Aby rozpoznać chorobę hemoroidalną należy wykonać badanie per rectum, ale ważniejsze dla jej rozpoznania są obraz okolicy odbytu oraz anoskopia.
Leczenie
Istnieje wiele metod leczenia choroby hemoroidalnej, które obejmują leczenie zachowawcze, metody instrumentalne, a także leczenie operacyjne. W leczeniu farmakologicznym stosowane są leki działające ogólnie oraz miejscowo. Leki doustne zawierają saponiny, rutynę, wyciągi z kasztanowca. Działają one przeciwobrzękowo, przeciwzapalnie, zmniejszają kruchość naczyń krwionośnych, a także zwiększają napięcie naczyń żylnych. W składzie preparatów stosowanych w postaci czopków i maści występuje ruskogenina oraz syntetyczne składniki miejscowo znieczulające (np. chlorowodorek tetrakainy).
Surowcem, który dostarcza cennych saponin jest kłącze ruszczyka kolczastego (Ruscus aculeataus), nazywanego również myszopłochem kolaczastym. Pozyskuje się z niego ruskogeninę, ruscynę, ruskozyd oraz neuroruskogeniny. Ruskogenina posiada właściwości przeciwwysiękowe, przeciwzapalne, a także zwiększa napięcie żylne. Saponina ta wpływa również na poprawę krążenia krwi żylnej oraz chroni strukturę naczyń krwionośnych i limfatycznych. Jest także inhibitorem elastazy. Ruskogenina zmniejsza adhezję lekukocytów i komórek wielojądrzastych do śródbłonka, zmniejsza wynaczynienie białek w obrzęku, zwiększa przepływ żylny, a poprzez pobudzenie postsynaptycznych receptorów alfa-1 i alfa-2 zwiększa uwalnianie noradrenaliny. W preparatach leczniczych stosowanych w chorobie hemoroidalnej wykorzystywana jest również escyna pozyskiwana z kasztanowca.
Często ze składnikami roślinnymi stosowane są związki syntetyczne o działaniu miejscowo znieczulającym, których zadaniem jest niwelowanie bólu towarzyszącego chorobie hemoroidalnej. Jednym z najsilniejszych środków miejscowo znieczulających jest związek o budowie estrowej – chlorowodorek tetrakainy. Wykazuje on działanie znieczulające po 10 minutach, które może utrzymywać się do ponad dwóch godzin. Dobrze wchłania się z błon śluzowych, a w około 76% wiąże się z białkami krwi. Chlorowodorek tetrakainy w połączeniu z ruskogeniną łagodzi dolegliwości towarzyszące chorobie hemoroidalnej. Preparaty działające miejscowo zmniejszają dyskomfort, pieczenie, świąd i ból, co ma duże znaczenie dla pacjentów borykających się z tymi dolegliwościami.
Styl życia
Bardzo istotne jest również stosowanie się do zaleceń dietetyków. Dieta przeciwzaparciowa polega na regulacji wypróżnień przez wypijanie dziennie około 1,5 do 2 litrów niegazowanej wody oraz spożywaniu pokarmów bogatych w błonnik. Należy unikać stosowania leków przeczyszczających, ponieważ mogą one powodować przekrwienie zapalne kanału odbytu. Zaleca się ograniczenia dietetyczne: unikanie pikantnych przypraw, alkoholu oraz regulację ilości spożywanych pokarmów. W leczeniu choroby hemoroidalnej ważna jest również zmiana stylu życia – zwiększenie aktywności fizycznej oraz unikanie dłuższego przebywania w pozycji siedzącej. Dobry efekt odnoszą również ciepłe nasiadówki z kory dębu. Ciepło zmniejsza napięcie mięśnia zwieracza wewnętrznego i powoduje ustąpienie dolegliwości bólowych. Znajomość patofizjologii pozwala ustalić najlepszą metodę leczenia choroby hemoroidalnej. W większości przypadków skuteczne jest leczenie zachowawcze i zawsze może być ono łączone z zabiegami instrumentalnymi oraz operacyjnymi.
