W życiu kobiet pomiędzy 45. a 55. rokiem życia pojawia się klimakterium. Zazwyczaj jest ono poprzedzone różnymi objawami, które zapowiadają nadejście ostatniej miesiączki,
czyli okres menopauzy.
Najbardziej charakterystycznym objawem klimakterium są krótsze i nieregularne cykle miesiączkowe. Menopauza jest sukcesywnym zanikiem prowadzącym do całkowitego zahamowania miesiączek na skutek fizjologicznej niewydolności hormonalnej. Oznacza ona zakończenie funkcji rozrodczych kobiet.
Objawy
W początkowej fazie przekwitania dochodzi do upośledzonego wydzielania progesteronu przy równoczesnym prawidłowym wydzielaniu estrogenów. Skutkiem tych zmian fizjologicznych w organizmie kobiety są zaburzenia płodności, nieregularne miesiączki, obrzęki, bóle piersi, bóle podbrzusza, bóle głowy, uderzenia gorąca oraz zawroty głowy. Wahania poziomu estrogenów mogą być także przyczyną stanów lękowych, a nawet depresyjnych. Podczas kolejnej fazy przekwitania dochodzi do spadku stężenia estrogenów i nadmiernego uwalniania gonadotropin przysadkowych (FSH, LH). Te zmiany objawiają się zaburzeniami naczynioruchowymi występującymi pod postacią kołatań serca, wahań ciśnienia, uczucia gorąca czy rumienia twarzy. Zaburzenia wydzielania gonadotropin związane z nadczynnością przysadki mózgowej prowadzą do uwalniania androgenów wpływających na pogrubienie głosu, rozwój nadmiernego owłosienia i maskulinizację rysów twarzy.
W okresie menopauzy u kobiet często występuje niechęć do aktywnego trybu życia, bezsenność, uczucie naprzemiennych fali zimna i gorąca, nadmierna potliwość, szum w uszach oraz zawroty głowy. Menopauza związana jest również ze zmianami anatomicznymi zachodzącymi u kobiet. Zmniejszają się rozmiary macicy, pochwa ulega zwężeniu, włosy stają się bardziej łamliwe i mają tendencję do wypadania, pojawia się również owłosienie na twarzy. Zmianom zanikowym poddane są jajniki – dochodzi do zaniku komórek śródmiąższowych i ziarnistych jajników. Okres menopauzalny związany jest również ze zwiększoną częstotliwością zaparć, wzdęć oraz dyskinez dróg żółciowych. Obniżone stężenie estrogenów jest skorelowane ze wzrostem stężenia cholesterolu, co może prowadzić do rozwoju miażdżycy i kamicy żółciowej. W okresie menopauzy mogą pojawić się także dolegliwości ze strony układu krążenia przejawiające się podwyższonym ciśnieniem krwi i kołataniem serca. Objawy stopniowo mogą ulegać złagodzeniu. Po menopauzie występują objawy demineralizacji kości, dochodzi wówczas do złamań i zwyrodnień w obrębie układu szkieletowego.
HTZ i fitoterapia
W leczeniu menopauzy wykorzystywana jest hormonalna terapia zastępcza (HTZ). Polega ona na dostarczaniu organizmowi hormonów żeńskich – syntetycznych estrogenów i gestagenów, które stymulują działanie progesteronu. Istnieje jednak szereg przeciwwskazań do podjęcia HTZ: zakrzepica, nowotwory, niewydolność wątroby, nadciśnienie tętnicze, podwyższone stężenia cholesterolu oraz trójglicerydów we krwi czy choroba wieńcowa.
Do naturalnych metod łagodzenia objawów menopauzy należą roślinne preparaty, które imitują działanie hormonów żeńskich – są to fitoestrogeny. Terapia preparatami roślinnymi jest zalecana u tych kobiet, u których występują przeciwwskazania do klasycznej hormonalnej terapii zastępczej. Fitoestrogeny pod względem budowy chemicznej przypominają naturalne estrogeny, a dzięki połączeniu z tymi samymi receptorami naśladują ich działanie w organizmie kobiety.
Jedną z roślin wykorzystywanych w ziołowych preparatach łagodzących dolegliwości okresu menopauzy jest czerwona koniczyna (Trifolium pratense). Czerwona odmiana koniczyny w stanie naturalnym występuje w Europie i Azji. W medycynie ludowej napar z czerwonej koniczyny stosowano jako środek wykrztuśny, moczopędny, uspokajający oraz hamujący nadmierne krwawienia miesiączkowe. Badania przeprowadzone w 1999 r. udowodniły szczególne właściwości lecznicze izoflawonów mających zastosowanie w leczeniu objawów menopauzy. Fitoestrogeny występujące w koniczynie to: genisteina, daidzeina, biochanina A i formononetyna. Czerwona koniczyna to źródło bogate w witaminy (A, B, C i E), mikroelementy (wapń, potas, magnez, selen, chrom), fenolokwasy i antocyjany, a także olejki eteryczne i garbniki. Związki roślinne zawarte w wyciągu z czerwonej koniczyny powodują łagodzenie objawów towarzyszących klimakterium.
Ich działanie na receptory estrogenowe jest słabsze aniżeli estrogenów produkowanych przez jajniki, dzięki czemu unika się niepożądanych działań, które najczęściej występują podczas stosowania klasycznej hormonalnej terapii zastępczej. Stosowanie preparatów zawierających wyciąg z czerwonej koniczyny pozwala złagodzić uderzenia gorąca, pocenie nocne, a także zaburzenia nastroju czy snu. Fitoestrogeny wpływają na obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, obniżają stężenie frakcji cholesterolu LDL, hamują zmiany miażdżycowe, a także zmniejszają ryzyko rozwoju osteoporozy i hamują nowotwory piersi, jelita grubego, skóry i płuc. Izoflawonoidy z czerwonej koniczyny rozszerzają również tętnice wieńcowe i działają ochronnie na naczynia układu sercowo-naczyniowego. Koniczyna czerwona w przeciwieństwie do soi, z której także pozyskuje się izoflawony, nie zawiera uczulających białek, które często wywołują reakcje alergiczne. Izoflawony czerwonej koniczyny wpływają na zwiększenie wytwarzania kolagenu i elastyny, dzięki temu opóźniają proces starzenia się skóry.
Nietrzymanie moczu
W okresie przekwitania częstym problemem jest także nietrzymanie moczu (NTM). W okresie pomenopauzalnym u kobiet częstotliwość występowania NTM wzrasta dwukrotnie. Związane jest to ze zmniejszeniem się poziomu estrogenów, obniżeniem cewki moczowej i jej skróceniem, osłabieniem ścian pęcherza moczowego oraz mięśni wspomagających wydalanie moczu. Stopień nasilenia dolegliwości może przybierać formę popuszczania moczu przy kichaniu, kaszlnięciu, zbyt gwałtownym ruchu aż po gubienie moczu podczas zwykłej codziennej aktywności czy niemożność jego utrzymania przy wypełnionym pęcherzu. Wieloczynnikowa etiopatogeneza nietrzymania moczu powoduje występowanie następujących jego rodzajów: naglące nietrzymanie moczu (NNM), wysiłkowe nietrzymanie moczu (WNM), nietrzymanie moczu z przepełnienia, pozazwieraczowe oraz wywołane innymi przyczynami.
Najczęściej występującą postacią nietrzymania moczu jest WNM. Wśród suplementów diety warto polecać kobietom te, które zawierają ekstrakt z pestek dyni. Wspomaga on prawidłową pracę układu moczowego, jest źródłem fitoestrogenów, czyli hormonów roślinnych naśladujących w organizmie kobiet hormony żeńskie. Pestki dyni bogate są w enterodiol oraz adenozynę. Systematyczne stosowanie suplementów zawierających wyciągi z koniczyny czerwonej bądź wyciągi z pestek dyni pomaga złagodzić trudne dla kobiet dolegliwości związane z okresem menopauzy.
