Skóra tłusta to problem kobiet i mężczyzn, zaczyna się już we wczesnej młodości. Jak z nią walczyć przez całe życie podpowiada dr n. biol. Monika Pasikowska, kierownik Laboratorium Naukowego Lirene, w rozmowie z Marzeną Brzozowską-Herod.
Czym charakteryzuje się skóra tłusta?
Skóra tłusta charakteryzuje się nadczynnością gruczołów łojowych, które są rozmieszczone, w różnej ilości i wielkości, prawie na całej powierzchni ciała. Sebum wydzielane przez gruczoły łojowe to mieszanina glicerydów, wosków, wolnych kwasów tłuszczowych i cholesterolu. Miejsca o największym nagromadzeniu gruczołów łojowych, które wydzielają nadmierną ilość sebum, nazywane są obszarami łojotokowymi. Zlokalizowane są one głównie w tzw. strefie T na twarzy (czoło, nos, broda) oraz w okolicach klatki piersiowej i karku. Cera tłusta jest zazwyczaj dość gruba, słabo ukrwiona, o ziemistym i szarożółtym zabarwieniu. Jej powierzchnia jest błyszcząca z rozszerzonymi ujściami gruczołów łojowych, tzw. porami skórnymi. Cechą charakterystyczną cery tłustej jest niższa zawartość kwasu linolowego w produkowanym przez nią łoju. Kwas ten jest odpowiedzialny za regulację procesu rogowacenia naskórka. Jego niedobór powoduje zaburzenia jego złuszczania się i przerost warstwy rogowej.
Czy to prawda, że cera tłusta częściej występuje u mężczyzn?
Tak, skóra tłusta częściej występuje u mężczyzn, zarówno tych młodych, jak i dojrzałych. Jest to związane z większą aktywnością gruczołów łojowych stymulowanych przez męskie hormony płciowe.
Czy tłustą cerę mogą mieć kobiety po 40. roku życia?
Skóra tłusta występuje u młodych ludzi, najczęściej powyżej 12. roku życia. Następnie, około trzeciej dekady życia, przechodzi w cerę mieszaną lub – częściej u kobiet – w normalną i suchą. Jednak aktywność gruczołów łojowych zmienia się z wiekiem. Szacuje się, że około 5 proc. kobiet powyżej 40. roku życia może mieć cerę tłustą.
Najważniejszym czynnikiem stymulującym pracę gruczołów łojowych są męskie hormony androgenowe, obecne również w organizmie kobiet. Zachodzące w okresie dojrzewania przemiany hormonalne powodują podniesienie poziomu androgenów, które wzmagają czynność gruczołów i łojotok u młodych ludzi. U osób z nasilonym łojotokiem (przetłuszczająca się cera i włosy) rzadko jednak stwierdza się hiperandrogenizm, czyli podwyższenie poziomu hormonów androgenowych. Bezpośrednią przyczyną łojotoku nie jest bowiem zaburzona równowaga hormonalna, lecz wyższa wrażliwość gruczołów łojowych na obecne we krwi androgeny. Cecha ta jest prawdopodobnie uwarunkowana genetycznie, czego dowodem są skłonności do dziedziczenia typu skóry, łojotoku i trądziku.
Kiedyś mówiło się o dobroczynnym działaniu słońca na tłustą skórę. Czy promienie UV rzeczywiście poprawiają jej wygląd?
Jest to działanie pozorne. Słońce wysusza sebum, jednak po jakimś czasie powoduje to wzmożoną pracę gruczołów łojowych. Trzeba pamiętać, że sebum wydzielane przez gruczoły łojowe tworzy na powierzchni skóry płaszcz chroniący przed działaniem szkodliwych czynników zewnętrznych, a także ograniczający transepidermalną utratę wody (TEWL).
Jak powinno się pielęgnować skórę tłustą bez zmian trądzikowych?
Z punktu widzenia kosmetycznego podstawowym problemem cery tłustej jest jej mało estetyczna skłonność do świecenia się. Wykonanie na niej makijażu jest dość skomplikowane, ponieważ kosmetyki gorzej przylegają i efekt ich działania jest dużo gorszy.
Kosmetyki pielęgnacyjne powinny ograniczać wydzielniczą czynność gruczołów łojowych, nie mogą jednak powodować wtórnej reakcji reaktywnego łojotoku, często spotykanego w przypadku niewłaściwej pielęgnacji cery tłustej.
Preparaty do mycia cery łojotokowej powinny mieć lekko kwaśny odczyn (pH 4,5-5,0), który hamuje rozwój saprofitycznej flory bakteryjnej (P. acnes, Staphylococcus aureus). Twarz myje się dwa-trzy razy dziennie odpowiednim mydłem, tzw. mydłem medycznym (z nadtlenkiem benzoilu, siarką, rezorcyną, triclosanem) lub (w przypadku osób starszych z cerą tłustą) mleczkiem toaletowym o niskiej zawartości fazy tłuszczowej. Po umyciu skóry poleca się stosowanie płynów ściągających, które zwężają ujścia gruczołów łojowych.
Do pielęgnacji cery tłustej powinno się stosować kremy o działaniu korygującym czynność gruczołów łojowych, odpowiednie bazy pod makijaż, a także kremy ochronne i nawilżające, np. delikatne, lekkie emulsje nawilżające lub kremy nawilżająco-matujące do cery tłustej na noc, lekkie podkłady i bibułki matujące. Wskazane są też pilingi do cery tłustej (gruboziarniste, enzymatyczne) oraz maseczki (z jonami cynku, miedzi, siarki oraz algami) stosowane co najmniej dwa razy w tygodniu.
Podstawowym błędem pielęgnacyjnym jest stosowanie agresywnych preparatów odtłuszczających skórę. Osoby z łojotokiem nie powinny myć twarzy zasadowymi mydłami i dermatologicznymi płynami przeciwbakteryjnymi. Płyny antyseptyczne mają zastosowanie jedynie w przypadku jawnych objawów infekcji (krosty ropne). Tylko osoby ze skłonnością do powstawania krost lub objawami trądziku mogą więc dwa-trzy razy w tygodniu myć twarz preparatem przeciwbakteryjnym. Cery tłustej nie wolno przecierać płynami lub tonikami z wysoką zawartością alkoholu, eteru, wodą kolońską ani spirytusem salicylowym. Wymienione preparaty podrażniają skórę i znacznie przyspieszają odtwarzanie wydzieliny łojowej.
Wyprysków, krostek i zaskórników nie wolno maskować koloryzującymi kremami ani ciężkimi podkładami, które hamują swobodną eliminację wydzieliny łojowej z gruczołów i przyspieszają proces tworzenia się nowych zmian. Podobnie działają okluzyjne i komedogenne (nasilające tworzenie się zaskórników) kremy pielęgnacyjne, najczęściej typu W/O (o wysokiej zawartości fazy tłuszczowej). Dodatkowym czynnikiem pogarszającym stan przetłuszczającej się cery jest, modne do niedawna, wysuszanie skóry ultrafioletem w solariach i gabinetach kosmetycznych.
Jakie substancje aktywne powinny zawierać kosmeceutyki do skóry tłustej, a jakie są niewskazane w ich recepturze?
Dobre właściwości pielęgnacyjne mają ekstrakty roślin bogatych w kwasy mlekowy i cytrynowy oraz w taniny (oczar, liście brzozy, dziurawiec, pokrzywa, łopian, liście chmielu oraz soki z cytryny, ogórka czy borówek). Właściwości ściągające i przeciwzapalne mają glinian alantoiny stosowany czasem w tonikach oraz kamfora. Składnikami kremów do cery tłustej mogą być również niektóre substancje o działaniu ściągającym i antyseptycznym, np. olejek z drzewa herbacianego, cynk, rumianek, mięta, tymianek, a także składniki o działaniu absorpcyjnym, np. kaolin, tlenek tytanu, talk.
Do przecierania skóry twarzy po umyciu stosuje się również płyny z zawartością kwasu salicylowego. Kosmetyki z kwasem salicylowym w stężeniu 2-4% mają działanie keratoplastyczne – ułatwiają złuszczanie zrogowaciałego naskórka, zapobiegają tworzeniu się zaskórników, rozjaśniają cerę – oraz antyseptyczne. Działanie keratoplastyczne wykazują również kwasy glikolowy oraz azelainowy.
Ostatnio do pielęgnacji cery tłustej coraz częściej poleca się wykorzystanie cynku i witaminy B6. Składniki te hamują czynność 5-alfa-reduktazy, czyli enzymu katabolizującego powstawanie dihydrotesteronu – hormonu o bardzo silnych właściwościach androgennych. Ograniczenie jego syntezy w skórze hamuje czynność gruczołów łojowych i łojotok.
W pielęgnacji cery tłustej z zaznaczoną hiperkeratozą, dużą liczbą zaskórników i grudek zastosowanie znajdują preparaty z kwasem salicylowym, a także witaminą A i jej pochodnymi, np. z aldehydem retinolu. Bardzo dobrze tolerowane są kremy z kwasami owocowymi. Preparaty te rozjaśniają karnację, zapobiegają tworzeniu się zaskórników, uelastyczniają suchy i zgrubiały naskórek. Korzystne właściwości mają też aminokwasy siarkowe – cystyna i metionina. Dobrze przyswajane pochodne tłuszczowe regulują odczyn skóry i mają działanie antyseptyczne.
Działający złuszczająco i regenerująco kwas migdałowy, zaliczany do tzw. alfa-hydroksykwasów, polecany jest przy różnorodnych problemach skóry. Może być stosowany w celu zmniejszenia oznak starzenia. Ze względu na właściwości antybakteryjne i regulujące produkcję sebum polecany jest w przypadku cery trądzikowej z obecnością zaskórników i krost. Tamarynda – wyciąg z owoców afrykańskiego drzewa Tamarindus indica – działa oczyszczająco i złuszczająco.
Preparaty do pielęgnacji cery tłustej nie mogą mieć właściwości komedogennych (nasilających tworzenie się zaskórników), co wyklucza z ich receptur takie substancje jak: oleje roślinne (np. z pszenicy, arachidonowy, sezamowy, z pestek winogron, ze słodkich migdałów czy masło kakaowe), oleje mineralne, woski, kwas stearynowy i oleinowy, alkohol laurynowy, niektóre pochodne lanoliny, ichtiole, izopropyle i wiele innych. Stosowanie komedogennych składników do pielęgnacji cery tłustej powoduje hiperkeratozę (przerost warstwy rogowej) i znaczne przyspieszenie tworzenia się zaskórników. Niektóre z wymienionych substancji nasilają komedogenezę dopiero w stężeniu powyżej 5 proc. Niezależnie od składu działanie komedogenne mają natomiast kremy o zbyt dużej zawartości fazy tłuszczowej – powyżej 30 proc.
Jakie zabiegi z zakresu dermatologii estetycznej poleciłaby pani osobom z tłustą skórą?
Przede wszystkim zabiegi złuszczające oraz normalizujące wydzielanie sebum: pilingi chemiczne (glikolowy, pirogronowy, salicylowy, migdałowy, kwasem mlekowym lub azelainowym), mechaniczne i enzymatyczne, mikrodermabrazja (ewentualnie z biostymulacją laserową), ultradźwięki z ampułkami normalizującymi.
Co oferują gabinety kosmetyczne?
W zależności od wieku pacjenta w ofercie znajdziemy: zabiegi oczyszczania (podstawowy manualny zaleca się przede wszystkim ludziom młodym), pilingi kawitacyjne (cera naczynkowa oraz wrażliwa), mikrodermabrazja (w przypadku nasilonego łojotoku i głęboko zanieczyszczonej skóry), a także zabiegi z kwasami azelainowym i mlekowym.
