Witamina C stosowana w większości przypadków jest bezpieczna. Jednak wysokie dawki preparatów witaminowych, przyjmowanych przez dłuższy czas, mogą spowodować wystąpienie wielu działań niepożądanych.
Paracelsus, niemiecki alchemik i lekarz (1493-1541), stwierdził: „Tylko dawka czyni, że dana substancja nie jest trucizną” (łac. Dosis facit venenum). Nie jest więc zaskoczeniem, że prawie 500 lat później, w XXI wieku, regularne przyjmowanie, kilkakrotnie wyższych dawek witaminy C niż zalecane, powoduje działania niepożądane.
Witamina C jest powszechnie określana jako kwas askorbinowy (AA). Jej ilość w organizmie człowieka wynosi średnio od 1,2 g do 2,0 g. Przyjmowanie 75 mg witaminy C dziennie powoduje utrzymanie tej ilości w na stałym poziomie. Ludzie są całkowicie zależni od kwasu askorbinowego, zawartego w świeżych owocach i warzywach oraz w preparatach syntetycznych.
Antyoksydacyjne i prooksydacyjne działanie
Chemiczne i biochemiczne właściwości witaminy C wiążą się z jej właściwościami anty- i prooksydacyjnymi. Po podaniu doustnym kwas askorbinowy zachowuje się jak czynnik redukujący i przeciwutleniacz. Wszystkie znane fizjologiczne i biochemiczne działania kwasu askorbinowego są związane z jego działaniem jako dawcy elektronów. Witamina C, jako czynnik redukujący, zapobiega utlenieniu innych związków i przeciwdziała powstawaniu reaktywnych form tlenu.
Stężenia uzyskane po podaniu doustnym witaminy C nie mogą być porównywane z tymi uzyskanymi dożylnie. Po podaniu dożylnym jej stężenie we krwi jest 100-krotnie wyższe niż maksymalne stężenia uzyskiwane po podaniu doustnym. Podając kwas askorbinowy dożylnie, możliwe jest uzyskanie jego milimolowych stężeń w osoczu. W istocie, dożylne podanie wysokich dawek witaminy C u chorych na raka, daje możliwość osiągnięcia jego stężeń farmakologicznych w osoczu. Mechanizm zależnego od H2O2 prooksydacyjnego działania witaminy C, polega na generowaniu stresu oksydacyjnego w komórkach nowotworowych i jest alternatywną metodą terapii zaawansowanego nowotworu.
Dzika róża to zdecydowany rekordzista pod względem zawartości witaminy C. Jej owoce zawierają ponad 1800 mg witaminy C w 100 g.
Bezpieczeństwo stosowania
Witamina C stosowana doustnie jest bardzo bezpieczna, pojedyncze dawki 500-1250 mg są całkowicie wydalane z moczem. Przy dawkowaniu doustnym do 500 mg witaminy C/dobę, osoczowe stężenie witaminy C nie wzrasta, komórkowe transportery dla witaminy C są wysycone i następuje jej eliminacja z organizmu. Dopuszczalna górna granica dawek tolerowanych witaminy C, określona na podstawie objawów ze strony przewodu pokarmowego, wynosi 2 g/dobę. Wyższe dawki mogą spowodować wystąpienie: łagodnych nudności, zgagi, wymiotów, wzdęć lub biegunki osmotycznej. Niemniej, ograniczając spożycie witaminy C, w ciągu tygodnia lub dwóch, można łatwo odwrócić te objawy. W trakcie stosowania witaminy C mogą wystąpić dodatkowo: ból głowy, drżenia oraz zmęczenie.
Kamienie nerkowe
Osoby zdrowe oraz pacjenci z podwyższonym poziomem szczawianów w moczu i po przebytym ataku kolki jelitowej, jak również osoby genetycznie predysponowane, są narażone na większe ryzyko wystąpienia kamicy szczawianowej. Podanie więcej niż 2 g witaminy C/dobę zwiększa stężenie kwasu szczawiowego we krwi i moczu, co przyczynia się do powstawania kamieni szczawianowo-wapniowych. Witamina C może również powodować poważne działania niepożądane u pacjentów z niewydolnością nerek, u których kwas askorbinowy ulega przekształceniu do nierozpuszczalnych szczawianów, mogących gromadzić się w różnych organach. Dlatego nie zaleca się stosowania nadmiernych ilości witaminy C u osób z przewlekłą niewydolnością nerek, cystynurią oraz predyspozycją do występowania kamicy i nefropatii szczawianowej.
Witamina C i glikacja
Formowanie się produktów zaawansowanej glikacji (advanced glycation end products, AGEs) zależy od obecności reaktywnych związków karbonylowych, odpowiedzialnych za tzw. stres karbonylowy i oksydacyjny. U pacjentów dializowanych witamina C w postaci zredukowanej może wywierać istotny wpływ na rozwój powikłań stawowych i naczyniowych w przebiegu mocznicy.
U osób dializowanych z powodu schyłkowej niewydolności nerek nadmierne podawanie witaminy C może w istotny sposób wpływać na powstawanie zaawansowanych produktów glikacji białek, powodujących powstawanie zmian naczyniowych w przebiegu mocznicy lub nefropatii cukrzycowej.
Niedobór dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej
U pacjentów z defektem genetycznym w genie dla dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej (G6PD), podawanie gramowych ilości witaminy C może doprowadzać do hemolizy. Dlatego pacjenci rozpoczynający terapię wysokimi dawkami witaminy C powinni być wcześniej przebadani pod kątem niedoboru dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej.
Interakcje z jonami metali
Witamina C w obecności metali ciężkich może zachowywać się jak prooksydant i powodować peroksydację lipidów oraz zaburzać strukturę białek i DNA. Stosowanie wysokich dawek witaminy C hamuje wchłanianie miedzi oraz zmniejsza aktywność ceruloplazminy i dysmutazy ponadtlenkowej. Dawka 25-50 mg witaminy C dziennie zwiększa wchłanianie żelaza. Może to prowadzić do nadmiernego gromadzenia się żelaza u osób z podwyższonym poziomem żelaza we krwi, hemochromatozą, niedokrwistością syderoblastyczną czy talasemią.
Podsumowanie
Ilość preparatów leczniczych i suplementów diety zawierających witaminę C jest ogromna. Często zdarza się, że pacjent równocześnie przyjmuje kilka preparatów, które zawierają kwas askorbinowy. W takim przypadku istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo przedawkowania.
Problem stosowania witaminy C jest szczególnie istotny u pacjentów z niedokrwistością, chorobami nerek i cukrzycą. Dlatego, zarówno osoby obciążone tymi chorobami, jak i osoby zdrowe powinny postrzegać witaminę C jako związek potencjalnie szkodliwy, który może spowodować istotne działania niepożądane.
