Zaburzenia żołądkowo-jelitowe

Pojęcie niestrawności jest bardzo szerokie. Dlatego aby dobrać pacjentowi właściwe leki, trzeba wiedzieć, jakie dokładnie ma on objawy.

Dla prawidłowego funkcjonowania układu trawiennego ważna jest wzajemna współpraca narządów, takich jak: przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube, wątroba i trzustka. Kiedy któryś z wyżej wymienionych organów nie pracuje tak jak powinien, dochodzi do zaburzenia wydzielania żółci, eznymów trawiennych i mamy do czynienia z niestrawnością.

Pojęcie niestrawności jest bardzo szerokie, ponieważ obejmuje wszystkie zaburzenia z górnej części przewodu pokarmowego. Objawami są: zgaga, odbijanie, wzdęcia, nadmierne wydalanie gazów, uczucie pełności, dyskomfort w jamie brzusznej nad pępkiem. Aby dobrze dobrać leki na niestrawność, należy wiedzieć, jakie objawy ma pacjent.

Zgaga

Kwas solny wytwarzany jest codziennie przez komórki okładzinowe żołądka i jest niezbędny do procesu trawienia. W warunkach fizjologicznych pozostaje stale w żołądku, ponieważ wpust tego organu otwiera się tylko w momencie przechodzenia do niego pokarmu. Gdy zwieracz jest słaby, dochodzi do cofania się kwasu żołądkowego do przełyku, co nazywamy zgagą.

Zgaga objawia się kwaśnym posmakiem w ustach, pieczeniem w przełyku, uczuciem pełności, bólem za mostkiem, który może przypominać nawet ból wieńcowy. Zwieracz żołądka jest słabszy u ciężarnych, palaczy i osób otyłych.

Grupy leków stosowane w leczeniu zgagi to: leki alkalizujące, alginiany, antagoniści receptora histaminowego H2 oraz inhibitory pompy protonowej. Środki zobojętniające podnoszą pH soku żołądkowego i neutralizują w ten sposób kwas solny. Zaliczamy do nich: związki glinu, związki magnezu, węglan wapnia, wodorowęglan sodu. Wszystkie te środki, z wyjątkiem wodorowęglanu sodu, nie ulegają wchłanianiu w przewodzie pokarmowym. Najlepiej działają podawane w postaci płynnej, jednak warto uświadomić pacjenta, że nie należy ich długo przyjmować, ponieważ mogą powodować działania niepożądane. Ze względu na wzrost pH, hamowana jest aktywność enzymów trawiennych, co sprzyja występowaniu zakażeń przewodu pokarmowego. Ponadto sole magnezu mogą powodować biegunkę, a sole glinu zaparcia i demineralizację kości. Węglany zaś mogą być przyczyną wzdęć. Długotrwałe stosowanie wodorowęglanu sodu może wywołać zasadowicę, a w związku z tym, że ulega on wchłanianiu w przewodzie pokarmowym, nie powinien być stosowany u pacjentów z nadciśnieniem.

Aby ograniczyć występowanie działań niepożądanych, producenci często łączą kilka tych substancji w jednym preparacie. Środki zobojętniające nie powinny być stosowane w sposób ciągły dłużej niż trzy miesiące. Wodorowęglan sodu powinien być stosowany tylko doraźnie. Warto również poinformować pacjenta, że preparaty te mogą zaburzać wchłanianie innych leków (tworzą chelaty). Ze względu na podwyższanie pH, wchłanianie preparatów dojelitowych również może zostać zaburzone.

Inhibitory pompy protonowej to leki, które blokują działanie ATP-azy obecnej w komórkach okładzinowych żołądka. Są skuteczne, ponieważ blokują enzym nieodwracalnie, co oznacza, że aby znów syntetyzowany był kwas solny, musi być odtworzona nowa ATP-aza. Działają 18-47 godzin, a przywrócenie aktywności pompy następuje w ciągu 2-5 dni po odstawieniu leku. Do leków OTC z tej grupy należy omeprazol w dawce 10 mg i pantoprazol w dawce 20 mg. Leki te cechuje duże bezpieczeństwo, ze względu na rzadko pojawiające się objawy niepożądane. Natomiast przewlekłe stosowanie produktów z tej grupy może powodować zaburzenia w składzie bakterii jelitowych.

Leki te powinny być przyjmowane 40-60 minut przed posiłkiem raz lub dwa razy dziennie. Dlaczego? Ponieważ rano, gdy organizm jest wygłodzony, występuje najwięcej pomp protonowych i można je skuteczniej zablokować.

Inhibitory pompy protonowej występują w formie kapsułek dojelitowych. Lek jest wchłaniany w jelicie cienkim, a dopiero później działa w komórkach okładzinowych żołądka. Wynika to z mechanizmu działania. IPP mają powinowactwo do grup sulfhydrylowych cysteiny – aminokwasu, który buduje wiele białek w organizmie człowieka, między innymi pompę protonową. Gdyby więc substancja czynna nie była chroniona w kapsułce, reagowałaby z każdym białkiem zawierającym cysteinę w żołądku, a skuteczność tych leków opiera się tylko na reakcji leku z cysteiną występującą w pompie protonowej komórek okładzinowych żołądka.

Spośród antagonistów receptora H2 do sprzedaży odręcznej dopuszczona jest ranitydyna i famotydyna. Na skutek pobudzenia receptorów H2 dochodzi do zwiększenia wydzielania kwasu solnego w żołądku. Ranitydyna i famotydyna blokują te receptory i zmniejszają podstawowe, ale także poposiłkowe wydzielanie kwasu solnego. Nie można ich stosować u pacjentów z fenyloketonurią i marskością wątroby. U pacjentów z niewydolnością nerek należy modyfikować dawkę. Palenie tytoniu zmniejsza skuteczność działania tych leków. Ranitydyna i famotydyna mogą osłabiać działanie innych środków, których wchłanianie jest zależne od pH. Leki te stosowane są w postaci tabletek powlekanych lub musujących. Warto zwrócić uwagę, czy w formie musującej znajduje się sód i benzoesan sodu. Wyklucza to stosowanie u osób, które są na diecie małosolnej lub chorują na astmę.

Zgaga jest częstym objawem pojawiającym się w ciąży. Dzieje się tak za sprawą progesteronu, który rozluźnia dolny zwieracz przełyku, co prowadzi do cofania treści pokarmowej. Pod koniec ciąży macica uciska na narządy wewnętrzne, w tym na żołądek, co również skutkuje zgagą. Z leków OTC bezpieczne dla ciężarnych są środki alkalizujące, ale nie wszystkie. Nie powinno się stosować związków z wodorowęglanem sodu, ponieważ może to powodować zatrzymywanie sodu w organizmie, podniesienie ciśnienia i obrzęki. Ostrożność należy zachować przy stosowaniu związków glinu. Natomiast bezpieczne jest połączenie związków magnezu z węglanem wapnia. Na zlecenie lekarza można również wydać ranitydynę i w określonych przpadkach inhibitory pompy protonowej.

Wzdęcia

Przyczyną wzdęć jest połykanie nadmiernych ilości powietrza podczas spożywania pokarmów, popijanie posiłków napojami gazowanymi czy też nadmierne spożywanie cukrów prostych i błonnika, które sa pożywką dla flory bakteryjnej.

Simetikon i dimetikon – substancje czynne stosowane w preparatach na wzdęcia – ­mają za zadanie zmniejszyć napięcie powierzchniowe na granicy płynnej treści jelita i pęcherzyków gazu. Ułatwiają rozpraszanie gazów. Środki te są bezpieczne, ponieważ nie ulegają wchłanianiu do krwiobiegu. Są stosowane w przebiegu kolek już u niemowląt (w postaci kropli). Nie ma również przeciwwskazań do stosowania tego typu preparatów u kobiet w ciąży. Oprócz leków działanie wiatropędne wykazują zioła, m.in. kminek, kolendra czy koper włoski.

Zaburzenia wydzielania żółci i ochrona wątroby

Wątroba jest centrum detoksykacyjnym organizmu człowieka. Pełni wiele różnorodnych funkcji, m.in. wytwarza żółć, która uczestniczy w trawieniu tłuszczów. Szczególnie po zjedzeniu tłustych potraw może dojść do zaburzeń wydzielania żółci, a w konsekwencji do objawów niestrawności. Ponadto wątroba obciążana jest przyjmowanymi lekami czy alkoholem, co nie jest obojętne dla komórek wątrobowych – hepatocytów.

Związki, które działają ochronnie na wątrobę, to fosfolipidy. Wbudowują się one w błony komórkowe hepatocytów, regenerując je. Warto je zastosować w przypadku ciężkostrawnej diety, po przebytych zapaleniach, uszkodzeniach toksycznych lub polekowych wątroby. Lek ten należy stosować regularnie zgodnie z zaleconym dawkowaniem, aby efekty były zauważalne.

Badania kliniczne wykazały, że bardzo dobre działanie regenerujące i przeciwzapalne wykazuje sylimaryna. Jest to składnik owocu ostropestu plamistego. Sylimaryna jest dostępna w popularnych preparatach w postaci tabletek. Pacjentom można polecić ostropest w formie ziół do zaparzania. Składnika tego powinny jednak unikać kobiety stosujące antykoncepcję doustną, ze względu na możliwość zmniejszenia działania antykoncepcyjnego.

Podobne działanie do sylimaryny wykazuje aspraginian L-ornityny. Ornityna jest aminokwasem, który bierze udział w cyklu mocznikowym, a więc przyspiesza przez to procesy odtruwania w organizmie.

Bardzo istotnymi preparatami dla funkcjonowania wątroby są preparaty o działaniu żółciotwórczym i żółcipędnym. Są to leki bądź suplementy, które w swoim składzie zawierają: kwas dehydrocholowy, cynarynę, wyciąg z korzenia rzodkwi czarnej, olejek miętowy, kłącze kurkumy, ziele mniszka, alkaloidy występujące w liściu boldo. Cynaryna oprócz wyżej wymienionych właściwości obniża poziom cholesterolu i działa ochronnie na wątrobę.

Innymi preparatami, które pobudzają wydzielanie soków trawiennych, a więc wspomagają procesy trawienia, są: krople żołądkowe, krople miętowe, tabletki przeciw niestrawności czy mieszanki ziół działających żółciopędnie i żółciotwórczo.

Pacjenci przychodzący do apteki z problemem niestrawności, często oczekują szybkich efektów za przystępną cenę. Jak wiadomo, rynek farmaceutyczny jest przesycony suplementami diety i lekami. Leki w przeciwieństwie do suplementów mają udowodnione działanie na podstawie badań klinicznych i zwykle są droższe. Jednocześnie, polecając leki farmaceuta powinien zwrócić uwagę na profil pacjenta – do jakiej grupy wiekowej należy, czy ma współistniejące schorzenia, jakie inne leki przyjmuje. Pacjenci często uważają, że preparaty dostępne bez recepty są w pełni bezpieczne i nie mogą im zaszkodzić.