Zapalenie gardła
fot. fotolia

Zapalenie gardła

Zapalenie gardła to jedna z częstszych dolegliwości, z jaką pacjenci zgłaszają się do apteki. Zazwyczaj wystarcza łagodzenie objawów dostępnymi preparatami OTC, jednak w wyjątkowych sytuacjach może być potrzebna konsultacja lekarska i antybiotykoterapia.

Gardło, znajdujące się na skrzyżowaniu układów pokarmowego i oddechowego, jest w szczególny sposób narażone na niekorzystny wpływ czynników zewnętrznych, w tym drobnoustrojów chorobotwórczych. Dostające się do gardła patogeny uszkadzają jego błonę śluzową, uwolnione zostają mediatory stanu zapalnego, pojawia się przekrwienie, ból i obrzęk. Reakcja zapalna jest w obrębie gardła szczególnie intensywna ze względu na nagromadzenie tu tkanki limfatycznej w postaci tzw. pierścienia gardłowego Waldeyera. Wchodzące w jego skład struktury (migdałki i grudki chłonne) odgrywają rolę w ochronie dalszych odcinków układu oddechowego przed penetracją drobnoustrojów.

Objawy

Podstawowym zadaniem, jakie stoi przed farmaceutą, jest pomoc pacjentowi w ocenie etiologii zapalenia gardła, bowiem o ile zakażenie wirusowe jest w zasadzie samowyleczalne, o tyle infekcja bakteryjna może powodować groźne powikłania i wymaga niezwłocznej konsultacji lekarskiej. Pomocną we wstępnej ocenie zapalenia może być skala Centora/ McIssaca (tabela). Zadając pacjentowi pytania dotyczące występowania objawów takich jak gorączka, kaszel, powiększenie węzłów chłonnych, obecność nalotu i obrzęku migdałków czy wiek pacjenta, możemy ocenić prawdopodobieństwo wystąpienia infekcji bakteryjnej.

Wirusowe zapalenie gardła występuje w 90 proc. przypadków. Pacjenci skarżą się zwykle na ból gardła o średnim natężeniu, występujący samoistnie oraz przy przełykaniu, na uczucie przeszkody w gardle, pieczenie, suchość, drapanie. Pojawia się nieznacznie podwyższona temperatura ciała, kaszel, osłabienie, bóle mięśniowe. Jeśli czynnikiem etiologicznym są rinowirusy dodatkowo występuje nieżyt nosa, jeśli adenowirusy – zapalenie spojówek i biegunka. Często uszkodzenie błony śluzowej gardła przez wirusy otwiera wrota infekcji bakteryjnej. W przypadku zapalenia o etiologii wirusowej stosuje się leczenie objawowe – miejscowo działające preparaty antyseptyczne, przeciwzapalne i przeciwbólowe oraz ogólnie działające leki przeciwzapalne i przeciwbólowe. Dodatkowo należy łagodzić współistniejące objawy takie jak: kaszel, katar czy gorączka.

Bakteryjne zapalenia gardła występują rzadko. Najczęściej są to zakażenia paciorkowcami. Choroba ma zwykle nagły początek. Pojawia się wysoka temperatura powyżej 38oC, silny ból gardła, wysięk na powiększonych migdałkach, tkliwość i powiększenie węzłów chłonnych. Pacjenci odczuwają ból głowy, czasem brzucha. Nie występuje kaszel ani katar. Tu niezbędna jest wizyta u lekarza i zastosowanie racjonalnej antybiotykoterapii. Warto uwrażliwić pacjentów, aby antybiotyk przyjmowali zgodnie z zaleceniem lekarza – o określonych porach i przez wyznaczony okres czasu (nawet gdy objawy ustąpią wcześniej). Dodatkowo należy zastosować probiotyk i działające miejscowo preparaty odkażające błonę śluzową gardła. Przy silnym bólu i gorączce pomocne będą doustne leki przeciwbólowe i przeciwzapalne. Należy wspomnieć, że następstwem niewłaściwie rozpoznanej i leczonej infekcji bakteryjnej gardła mogą być: zapalenie ucha wewnętrznego, ropień okołomigdałkowy, zapalenie stawów, nerek i mięśnia sercowego.

Tabela. Skala Centora w modyfikacji McIsaaca

(źródło http://www.mp.pl/otolaryngologia/gardlo_i_krtan)

Objaw/cecha Liczba punktów
Temperatura ciała > 38oC 1
Nie występuje kaszel 1
Powiększone węzły chłonne szyjne przednie 1
Wysięk na migdałkach i ich obrzęk 1
Wiek 3-14 lat 1
Wiek 15-45 lat 0
Wiek > 45 lat -1
Zalecane postępowanie zależne od sumy punktów
0-1 Leczenie objawowe, diagnostyka bakteriologiczna niepotrzebna.
2-3 Wykonać szybki test na obecność antygenu PBHA, gdy niedostępny – wymaz z gardła, decyzja o leczeniu zależna od wyniku.
4
  • objawy nasilone – zlecić antybiotyk
  • objawy łagodne – wykonać szybki test na obecność antygenu PBHA, gdy niedostępny – wymaz z gardła, decyzja o leczeniu zależna od wyniku

Preparaty na ból gardła

Miejscowo działające preparaty doustne zawierają w składzie substancje antyseptyczne, przeciwzapalne, przeciwbólowe, miejscowo znieczulające. Pacjent może wybrać spośród różnych postaci leku: tabletek do ssania, płynów do płukania, aerozoli, granulatów rozpuszczających się w jamie ustnej. Ważne by uwrażliwić pacjenta, że szczególnie tabletki do ssania, mimo przyjemnych smaków nie są cukierkami i należy przestrzegać ich dawkowania. Nie należy ich też rozgryzać, ale ssać powoli do całkowitego rozpuszczenia. Przygotowując płyn do płukania gardła należy zawsze zapoznać się z ulotką, by odpowiednio rozcieńczyć go wodą (najlepiej przegotowaną) lub pozostawić nierozcieńczonym. Stosując aerozole należy pamiętać, że ze względów higienicznych każdy chory musi mieć własny lek. Ciekawą postacią są granulaty rozpuszczające się szybko w jamie ustnej, zawierające polimery umożliwiające przyleganie do błony śluzowej, zatrzymanie substancji czynnej we właściwym miejscu i jej szybsze działanie.

W preparatach leczniczych dostępnych dla pacjenta za działanie antyseptyczne odpowiadają: chlorek cetylopirydyniowy, alkohol dichlorobenzylowy i amylometakrezol, chlorchinaldol, ambazon, chlorheksydyna, chlorek benzalkoniowy. Substancje te na drodze różnych mechanizmów wykazują działanie bakteriobójcze, bakteriostatyczne i grzybobójcze. Do preparatów o działaniu antyseptycznym często dodawane są lidokaina lub benzokaina. Substancje te poprzez wpływ na przepuszczalność błon komórkowych dla jonów sodu powodują zahamowanie przewodzenia nerwowego i efekt miejscowo znieczulający. Należy jednak pamiętać, żeby unikać spożywania po leku gorących pokarmów i napojów, gdyż ze względu na osłabioną wrażliwość na ciepło może dojść do oparzeń.

Miejscowe działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne wykazują benzydamina, salicylan choliny, flurbiprofen oraz dostępny w postaci płynu do płukania diklofenak. W przypadku silnego bólu oraz towarzyszącej gorączki warto polecić pacjentowi ibuprofen czy kwas acetylosalicylowy, a w przypadku przeciwwskazań do ich stosowania (astma oskrzelowa, choroba wrzodowa, wiek) – paracetamol.

Preparaty na katar

Nieżyt nosa, zwany też powszechnie katarem, często towarzyszy wirusowemu zapaleniu gardła. Objawia się uczuciem zatkania nosa, nadmierną wydzieliną, kichaniem, bólami głowy i uszu. Podstawą postępowania jest dążenie do odzyskania drożności nosa. Można zaproponować pacjentom preparaty zawierające sympatykomimetyki takie jak: ksylometazoli­na, oksymetazolina czy na­fa­zolina. Należy jednak pamiętać, że preparaty te można stosować tylko przez kilka dni, co ma związek z niebezpieczeństwem wystąpienia tzw. efektu z odbicia, czyli polekowego zapalenia błony śluzowej nosa. Warto stosować preparaty w postaci aerozoli (działają na większą powierzchnię błony śluzowej) oraz żele (preparat dłużej utrzymuje się w miejscu aplikacji). Ze względu na możliwość podrażnienia śluzówki warto wybierać preparaty bez konserwantów oraz te, które mają w składzie np. hialuronian sodu o działaniu nawilżającym.

Innym rozwiązaniem problemu niedrożności nosa może być zastosowanie hipertonicznych roztworów soli morskiej, które zmniejszają przekrwienie błony śluzowej nosa, rozrzedzają wydzielinę, umożliwiają odpowiednie oczyszczenie nosa, zmniejszają ryzyko nadkażeń bakteryjnych, nawilżają, nie powodują uzależnień.

Można zastosować także preparaty doustne z pseudoefedryna (także w połączeniach z lekami przeciwhistaminowymi). Tu jednak należy wziąć pod uwagę liczne przeciwwskazania: nadciśnienie tętnicze, chorobę niedokrwienną serca, jaskrę, przerost gruczołu krokowego, zaburzenia czynności wątroby i nerek, cukrzycę oraz przyjmowanie inhibitorów MAO oraz furazolidonu. Jeśli pacjent często wyciera nos, warto polecić mu maści z alantoiną, linomagiem czy maścią majerankową, by nie dopuścić do otarć i wysuszenia.

Preparaty na kaszel

Kaszel towarzyszący zapaleniu gardła zwykle na początku jest suchy i męczący. Jeśli uniemożliwia normalne funkcjonowanie, sen czy spożywanie pokarmów można polecić pacjentowi preparaty o działaniu przeciwkaszlowym z dekstrometorfanem czy butamiratem. Ulgę mogą przynieść także syropy (np. prawoślazowy, z dziewanny) czy ziołowe tabletki do ssania (z prawoślazem, tymiankiem, podbiałem, porostem islandzkim), które powlekając punkty kaszlowe w gardle zmniejszają ich podrażnianie i odruch kaszlowy. Jeżeli jednak po kilku dniach suchy kaszel przerodzi się w mokry, leki przeciwkaszlowe należy definitywnie odstawić (hamowanie odruchu kaszlowego w przypadku dużej ilości wydzieliny może doprowadzić do jej zalegania w oskrzelach, a w konsekwencji nawet do zapalenia płuc). Można wówczas zaproponować pacjentowi preparaty typowo wykrztuśne (np. sulfogwajakol) oraz mukolityczne (acetylocysteina, bromheksyna, ambroksol). Ważne by stosując tego typu leki zadbać o właściwe nawodnienie organizmu oraz nie stosować ich po godzinie 17 (aby nie wywoływały nocnych napadów kaszlu).

Aromaterapia

Leczenie zapalenia gardła, czy to wirusowego czy bakteryjnego, warto wspomóc aromaterapią. Jeżeli pacjent nie jest alergikiem można zaproponować mu wykonywanie inhalacji aromaterapeutycznych (nad naczyniem z gorącą wodą, z dodatkiem 5 kropli odpowiedniego olejku, przez 5-10 minut) lub stosowanie kominków aromaterapeutycznych z wykorzystaniem olejków eukaliptusowego, z drzewa herbacianego, sosnowego, tymiankowego, czy lawendowego. Korzystnie wpływają nebulizacje z roztworu soli fizjologicznej. Należy pić dużo płynów (najlepiej herbatki ziołowe i owocowe), a dietę wzbogacać w warzywa i owoce. Konieczne jest wietrzenie pomieszczeń, nawilżanie powietrza i absolutne unikanie dymu papierosowego oraz odpoczynek. Niezwykle istotna jest też właściwa higiena (stosowanie jednorazowych chusteczek, mycie rąk).

Na koniec należy uwrażliwić pacjentów, że substancje lecznicze w wielu preparatach powtarzają się i przed zastosowaniem kolejnego preparatu na ból gardła czy gorączkę zawsze należy przeczytać i porównać ulotki. Uchroni to przed przedawkowaniem leków.

Bibliografia:

1. Elżbieta Jeżewska, Wojciech Kukwa, Anna Ścińska, Andrzej Kukwa: „Stany zapalne błony śluzowej nosa i gardła u dzieci i dorosłych – strategia leczenia”, Przew Lek 2006; 2: 12-25
2. Piotr Dąbrowski: „Zapalenia górnych dróg oddechowych”, Przew Lek 2002, 5, 3, 37-4
3. Maria Mrozińska: „Leki OTC w chorobach gardła”, Czasopismo Aptekarskie 11 (167) 2007
4. Kompendium farmakologii pod red. Waldemara Jańca, PZWL 2005, wydanie II
5. http://www.mp.pl/otolaryngologia/gardlo_i_krtan/show.html?id=94451

Podobne wiadomości

Nie ma możliwości dodania komentarza