zapalenie zatok
fot. fotolia

Zapalenie zatok przynosowych

Do aptek często trafiają pacjenci skarżący się na ból zatok bądź przewlekle utrzymującą się niedrożność przewodów nosowych. Ważne jest przeprowadzenie z takimi pacjentami szczegółowego wywiadu, dzięki któremu właściwie dobierzemy preparaty mogące przynieść ulgę.

Zapalenie zatok przynosowych (rhinosinusitis) jest procesem zapalnym obejmującym błonę śluzową nosa i przynajmniej jedną z zatok przynosowych. Bardzo często pierwotne zapalenie błony śluzowej nosa prowadzi do wystąpienia stanu zapalnego w obrębie zatok przynosowych, gdyż anatomicznie struktury te są ze sobą powiązane.

Rozwojowi ostrego zapalenia zatok może towarzyszyć szereg czynników, do których należą: nieprawidłowości anatomiczne (np. przerost migdałków, skrzywiona przegroda nosowa), niewłaściwe funkcjonowanie układu immunologicznego, zespół zaburzeń ruchomości rzęsek, a także czynniki środowiskowe związane z zanieczyszczeniem atmosfery bądź stylem życia (np. pływanie).

Patogeneza

Błona śluzowa zatok przynosowych jest stale nawilżana dzięki mechanizmowi śluzowo-rzęskowemu. Ruch rzęsek powoduje oczyszczanie oraz wydalanie wydzieliny z zatok na zewnątrz poprzez szczelinowate ujścia zlokalizowane w jamach nosa. W przypadku infekcji wirusowej (najczęściej powodowanej rhinowirusami) dochodzi do wystąpienia stanu zapalnego i obrzęku błony śluzowej nosa oraz zatok przynosowych, które upośledzają drożność połączenia obu tych struktur. Efektem tego procesu są zaburzenia transportu śluzowo-rzęskowego i naturalnych mechanizmów obronnych, które powodują zaleganie wydzieliny, zmniejszenie pH i ciśnienia parcjalnego tlenu w zatokach – warunków idealnych do namnażania się bakterii.

Ostre zapalenie zatok przynosowych o etiologii wirusowej cechuje się łagodniejszym przebiegiem niż w przypadku zakażenia bakteryjnego. Bakteriami najczęściej izolowanymi od pacjentów z przewlekłym zapaleniem zatok są: Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae i Moraxella catarrhalis. W przypadku niedrożności zatoki spowodowanej gęstą, zalegającą wydzieliną ciśnienie w zatoce może spaść, powodując objawy bólowe szczególnie odczuwane w okolicy czołowej.

Diagnoza

Zgodnie z definicją kliniczną, aby móc stwierdzić zapalenie zatok przynosowych, muszą występować co najmniej dwa spośród wymienionych objawów: upośledzenie drożności nosa, wydzielina z nosa (w jamach nosowych bądź spływająca po tylnej ścianie gardła), ból w obrębie twarzy, upośledzenie bądź utrata węchu. W badaniu endoskopowym można stwierdzić również polipy bądź zaobserwować obecność wydzieliny śluzowo-ropnej w przewodzie nosowym środkowym, który może charakteryzować się także obrzękiem.

W zależności od czasu występowania objawów, zapalenia zatok klasyfikowane są na ostre (trwające poniżej 12 tygodni, w czasie których dochodzi do całkowitego ustąpienia objawów) oraz przewlekłe (trwające powyżej 12 tygodni i charakteryzujące się utrzymywaniem się objawów). Ostre zapalenie zatok przynosowych cechuje nagły początek dwóch lub więcej objawów i może występować raz lub wielokrotnie w określonym przedziale czasu. Aby rozpoznać rzeczywiste nawracające ostre ZZP, należy zauważyć, że pomiędzy kolejnymi epizodami ich pojawiania się dochodzi do całkowitego ustąpienia objawów.

Wywiad z pacjentem

Do aptek często trafiają pacjenci, którzy proszą o poradę w przypadku bólu zatok bądź przewlekle utrzymującej się niedrożności przewodów nosowych. Bardzo ważne jest przeprowadzenie z takim pacjentem szczegółowego wywiadu, dzięki któremu właściwie dobierzemy preparaty mogące przynieść ulgę. Niezwykle istotne jest zadanie pacjentowi pytań o rodzaj i czas utrzymywania się objawów, typ wydzieliny oraz objawy towarzyszące. Wywiad z pacjentem warto rozpocząć od pytania o rodzaj wydzieliny (czy katar jest gęsty czy wodnisty), gdyż może to być wskazówka odnośnie do typu infekcji, pozwalająca nam na dobór właściwych preparatów. Pacjenci uskarżają się zazwyczaj na wyciek wodnistej bądź śluzowo-ropnej wydzieliny, uczucie zatkania nosa, spływania wydzieliny po tylnej ścianie gardła, upośledzenie węchu, kaszel, osłabienie oraz tkliwość uciskową w obrębie zatok.

Porada farmaceuty

W przypadku zapalenia zatok stosuje się leczenie objawowe: przeciwgorączkowe, przeciwzapalne i przeciwbólowe. Niezależnie od rodzaju nieżytu nosa można polecić wodę morską, która rozmiękcza i usuwa zaschniętą wydzielinę z przewodów nosowych. Wspomaga ona także naturalne mechanizmy oczyszczania nosa, umożliwiając rzęskom błony śluzowej przesuwanie wydzieliny. Roztwory hipertoniczne dodatkowo przynoszą ulgę pacjentom cierpiącym na niedrożność nosa, gdyż wykazują działanie przeciwobrzękowe. Zastosowanie wody morskiej przed użyciem kropli o działaniu obkurczającym naczynia błony śluzowej nosa pozwoli również na efektywniejszy dostęp alfa-adrenergików do oczyszczonej z wydzieliny śluzówki jam nosowych.

Krople zawierające ksylometazolinę bądź oksymetazolinę są polecane w przypadku kataru wodnistego, nie mogą być jednak stosowane dłużej niż 4-5 dni ze względu na ryzyko anemizacji błony śluzowej nosa. Aby zmniejszyć ich działanie drażniące, producenci stosują dodatek oleju z rokitnika bądź dekspantenolu łagodzących podrażnienia i regenerujących śluzówkę. Dodatki olejków eterycznych – eukaliptusowego bądź miętowego, korzystnie wpływają na drożność przewodów nosowych i ułatwiają oddychanie. Sztyfty do nosa zawierające olejek sosnowy, eukaliptusowy bądź mentol doraźnie przynoszą ulgę i pomagają szybko udrożnić jamy nosowe.

Czym są zatoki?

Zatoki przynosowe to przestrzeń wypełniona powietrzem mieszcząca się w strukturze kostnej czaszki. Rozmieszczona jest symetrycznie wokół oczu i nosa, wyścielona błoną śluzową; stanowi przedłużenie jam nosowych. Rolą zatok jest zmniejszenie ciężaru twarzoczaszki oraz nawilżanie i ogrzewanie powietrza przepływającego przez górne drogi oddechowe.

×

Do oczyszczania zatok warto również polecać roztwory do ich płukania, które cieszą się dobrymi opiniami wśród stosujących je pacjentów. Składają się one z saszetek, które rozpuszcza się w przegotowanej wodzie w specjalnej, dołączonej do zestawu butelce. Po przygotowaniu roztworu należy pochylić się i przy otwartych ustach i nie wstrzymywaniu oddechu przyłożyć otwór w nakrętce butelki do dziurki nosa, ściskając butelkę tak, aby roztwór dostał się do nosa i wypłynął drugą dziurką. Po zakończeniu płukania jednej dziurki należy lekko wydmuchać powietrze przez nos, aby nie spowodować nadmiernego nacisku na błonę bębenkową. Proces należy powtórzyć także w przypadku drugiego otworu nosowego. Dzięki dużej objętości roztworu, można dokładnie wypłukać jamy nosowe i zatoki, a obecność w roztworze chlorku sodowego i dwuwęglanu sodowego powoduje działanie antyseptyczne, przeciwzapalne i przeciwobrzękowe.

Aby zadziałać przeciwzapalnie przeciwbólowo i obkurczyć naczynia krwionośne w obrębie błony śluzowej nosa, można polecić pacjentom także doustne, złożone preparaty zawierające w swym składzie ibuprofen, pseudoefedrynę, triprolidynę bądź cetyryzynę. Ważne jest, aby pamiętać o grupie pacjentów (np. chorych na jaskrę i nadciśnienie tętnicze, ze schorzeniami prostaty, przyjmującymi inhibitory MAO), u których stosowanie pseudoefedryny jest bezwzględnie przeciwwskazane.

Pseudoefedryna działa przeciwobrzękowo, dzięki czemu poprawia drożność dróg oddechowych. Efekt jej działania utrzymuje się nawet do 3-4 godzin, a z postaci leków o przedłużonym działaniu – nawet do 12 godzin. W połączeniu z ibuprofenem w lekach podawanych doustnie wywiera korzystny efekt, szybko przynosząc ulgę.

Krople zawierające nafazolinę i sulfatiazol są bardzo skuteczne u pacjentów skarżących się na wyciek gęstej wydzieliny z nosa, która może świadczyć o zakażeniu bakteryjnym. Sulfatiazol wykazuje działanie przeciwbakteryjne, a nafazolina obkurcza naczynia krwionośne, dzięki czemu ich wzajemne działanie uzupełnia się.

Preparaty ziołowe

Mając na względzie bezpieczeństwo pacjentów, ze względu na szereg działań niepożądanych, które mogą wykazywać preparaty podawane per os zawierające pseudoefedrynę, warto rekomendować preparaty pochodzenia naturalnego. Na rynku farmaceutycznym występują one w postaci drażetek bądź kropli doustnych. Preparaty te zawierają wyciągi z kwiatów pierwiosnka, ziela szczawiu, owoców czarnego bzu, ziela werbeny i korzenia goryczki. Surowce te są bogate w bioflawonoidy – ziele pierwiosnka w izokwercetynę i rutynę, ziele szczawiu – w hiperozyd i kwercetynę, zaś w zielu werbeny występuje luteolina i apigenina. Bioflawonoidy wpływają na aktywację kanału jonów chlorkowych, które wydostają się z wnętrza komórek na zewnątrz, transportując w sposób pasywny cząsteczki wody. Powoduje to rozrzedzenie śluzu, a rzęski efektywnie mogą wykonywać swoje ruchy. Ciągliwy śluz odprowadzany jest wówczas do gardła, a nos zyskuje drożność. Mechanizm oczyszczania śluzowo-rzęskowego zostaje przywrócony do stanu równowagi.

Krople doustne mogą być stosowane już u dzieci powyżej szóstego roku życia, ze względu na zawartość etanolu. W czasie przyjmowania tych preparatów ziołowych bardzo ważny jest także poziom nawodnienia organizmu, dlatego należy zwracać uwagę pacjentów na konieczność przyjmowania nieco większej ilości płynów.

Preparaty zawierające wyciągi ziołowe są bezpieczne, można je stosować bez obaw u szerokiej grupy pacjentów, a dzięki unikalnemu mechanizmowi działania w ciągu kilku dni pozwalają udrożnić przewody nosowe i pozbyć się przykrych dolegliwości związanych z zapaleniem zatok przynosowych.

Terapia uzupełniająca

Ze względu na często występującą u pacjentów z nieżytem nosa ewakuację wydzieliny z jam nosa do gardła i nieprzyjemny efekt jej zalegania, jako terapię uzupełniającą warto rekomendować także preparaty o działaniu mukolitycznym i mukokinetycznym. Acetylocysteina, bromheksyna czy ambroksol zastosowane w postaci tabletek rozpuszczalnych, doustnych bądź w postaci syropu rozrzedzą wydzielinę i ułatwią jej odkrztuszanie. Aromaterapia, czyli w tym wypadku zastosowanie olejków eterycznych w pomieszczeniach bądź maści na klatkę piersiową zawierających kamforę i mentol także ułatwi oddychanie.

Zapalenie zatok przynosowych jest uciążliwą dolegliwością, jednakże dysponując tak dużym wachlarzem środków bez recepty możemy pomóc pacjentom. W przypadku przewlekłego nawracającego zapalenia zatok konieczna będzie jednak wizyta u lekarza specjalisty, który w takim wypadku może zalecić glikokortykosteroidy bądź antybiotykoterapię.

Podobne wiadomości

Nie ma możliwości dodania komentarza