Inkontynecja to problem dotyczący coraz większej grupy pacjentów. Mimo, że nie jest to groźne schorzenie, to jednak bardzo często bywa przyczyną niskiej samooceny, wstydu oraz zahamowań w kontaktach międzyludzkich.
Nietrzymanie moczu (NM), inaczej nazywane inkontynencją, to problem dotykający głównie przekwitających kobiet. Jednak może dotyczyć również mężczyzn i osób młodych. Schorzenie polega na niekontrolowanym wycieku moczu z pęcherza. Badania statystyczne wskazują, że z powodu tego problemu na świecie cierpi obecnie około 36 proc. kobiet w wieku rozrodczym i 60 proc. kobiet w okresie okołomenopauzalnym. Jednak dane te nie są w pełni wiarygodne, ponieważ inkontynencja jest problemem wstydliwym, dlatego część pacjentów nie przyznaje się do niego. Choroba sama w sobie nie zagraża ani zdrowiu, ani życiu. Jednak jest olbrzymim problem społecznym, często postrzeganym nawet jako kalectwo i w znacznym stopniu wpływa na jakość życia.
Etiologia
Ze względu na bezpośrednią przyczynę, która powoduje samoistny wypływ moczu, wyróżnia się kilka odmian tego schorzenia (patrz ramka). Podstawowy mechanizm choroby związany jest z zaburzeniami pracy mięśni w obrębie pęcherza. Może to być niestabilność wypieracza lub też osłabienia zwieracza, może też dojść do osłabienia mięśni podtrzymujących narządy miednicy mniejszej, a tym samym obniżenia pęcherza. Najczęściej jednak schorzenie ma etiologię mieszaną. Najbardziej popularnym rodzajem inkontynecji jest wysiłkowe nietrzymanie moczu – do jego wycieku dochodzi podczas zwiększonego wysiłku, a tym samym napięcia mięśni powłok brzusznych i zwiększenia ciśnienia. Taka sytuacja może mieć miejsce na przykład podczas najprostszych czynności jak kichanie, kaszel, śmiech. Natomiast u mężczyzn najczęściej spotyka się nietrzymanie moczu z przepełnienia ze względu na istnienie przeszkody, jaką jest powiększona prostata.
Czynniki ryzyka
Są one związane z genami, stylem życia, jak również z uwarunkowaniami środowiskowymi. Jak już wspomniano, problem najczęściej dotyczy kobiet w okresie menopauzy. W tym czasie w organizmie zmniejsza się poziom estrogenów, czego efektem może być niższa jakość tkanki łącznej i mięśniowej, gorsza struktura więzadeł oraz upośledzone ukrwienie narządów miednicy. Poza tym na inkontynencję chorują również kobiety, które mają za sobą wiele porodów. Przechodzenie noworodka przez kanał rodny może uszkodzić struktury nerwowo-mięśniowe dna miednicy lub doprowadzić do rozwarstwienia powięzi podtrzymującej cewkę moczową. Zwykle problem dotyczy również osób starszych, ze względu na postępujące wraz z wiekiem wiotczenie mięśni. Innymi czynnikami ryzyka są przebyte zabiegi urologiczne i ginekologiczne, przerost prostaty u mężczyzn, choroby neurodegeneracyjne (jak na przykład Parkinson, stwardnienie rozsiane, Alzheimer) oraz nowotwory narządów miednicy mniejszej i radioterapia. Z nietrzymaniem moczu borykają się często również alkoholicy, osoby leczone diuretykami oraz wykonujące ciężką fizyczną pracę.
Profilaktyka
Diagnozę stawia lekarz na podstawie wywiadu z pacjentem oraz badania fizykalnego. Często dodatkowo zlecane są badania, np. USG miednicy mniejszej, badanie ogólne i posiew moczu oraz bardziej specjalistyczne badanie urodynamiczne. Podstawowym działaniem profilaktycznym jest wzmacnianie struktur okolic pęcherza. Każdy pacjent uskarżający się na mimowolne popuszczanie moczu powinien ćwiczyć mięśnie Kegla, czyli mięśnie dna miednicy pomiędzy kością ogonową a łonową. Ćwiczenia powinny być wykonywane trzy razy dziennie po 20-30 napięć utrzymywanych świadomie przez około 6-8 sekund. Powinno się je wykonywać 3-4 razy w tygodniu. Poprawę siły skurczu uzyskuje się po 4-8 tygodniach. To dobry sposób, by pozbyć się również bólów kręgosłupa, hemoroidów, zaparć oraz problemów z orgazmem i impotencją. Do działań profilaktycznych zalicza się również prawidłową higienę intymną, oddawanie moczu zawsze, kiedy zaistnieje taka potrzeba, normalizację masy ciała oraz aktywność fizyczną, która również wzmacnia mięsnie miednicy mniejszej. Pacjenci powinni również unikać wzmożonego wysiłku, palenia papierosów oraz picia alkoholu.
Dla zachowania higieny osobistej oraz własnego komfortu pacjent powinien skorzystać z szerokiej gamy środków higienicznych stosowanych w nietrzymaniu moczu. Jest to szczególnie wskazane u osób, u których problem jest nasilony i powoduje rezygnację z normalnych codziennych aktywności w wyniku wstydu i zakłopotania. Gama produktów jest bardzo różnorodna i dostosowana do potrzeb poszczególnych pacjentów. Producenci oferują do wyboru środki o różnym rozmiarze i różnej chłonności: od subtelnych wkładek urologicznych przez tak zwane pantsy (majtki chłonne), pieluchomajtki aż do pieluch anatomicznych.
Dla osób aktywnych najlepszym wyborem będą majtki chłonne (pantsy) – zapewniają one komfort, ponieważ cechują się wysoką chłonnością, ale przede wszystkim są tak skonstruowane, aby być jak najbardziej subtelnymi – nie widać ich spod wierzchnich warstw ubrania. Pacjent może je zakładać sam i nie potrzebuje do tego pomocy opiekuna. Dzięki elastycznym bokom dobrze dopasowują się do sylwetki i zapewniają chłonność, stosuje się je zamiast codziennej bielizny.
Dla osób leżących dużo lepszym wyborem będą pieluchomajtki lub pieluchy anatomiczne ze względu na łatwiejsze zakładanie, dzięki zapinanym na rzepy bokom. Również ten produkt cechuje się odpowiednią chłonnością, pochłania niechciane zapachy zapewniając choremu dyskrecję. U pacjentów unieruchomionych z problemem nietrzymania moczu istotna jest odpowiednia higiena polegająca na częstej zmianie produktów chłonnych oraz pielęgnacji skóry (natłuszczanie, osuszanie, mycie). Zbyt rzadka zmiana pieluch lub zbyt mały ich rozmiar może doprowadzić do odparzeń, podrażnień, a nawet powstania odleżyn.
Wyróżniamy również produkty przeznaczone specjalnie dla kobiet oraz dla mężczyzn – różnią się one umiejscowieniem powierzchni o zwiększonej chłonności. Większość takich produktów pochłania również nieprzyjemny zapach moczu zapewniając komfort psychiczny osobie chorej. W nocy można zabezpieczyć materac łóżka specjalnymi podkładami higienicznymi. Zwykłe podpaski i wkładki przeznaczone dla kobiet w okresie menstruacji są w przypadku nietrzymania moczu niewskazane, ponieważ cechują się zbyt małą chłonnością. Podczas stosowania higienicznych środków należy jednak zawsze pamiętać o prawidłowej higienie osobistej oraz częstym zmienianiu zmoczonej wkładki lub pieluchy.
Leczenie
W nasilonych przypadkach choroby lekarz zleca leki dostępne na receptę. Są to przede wszystkim preparaty hormonalne oraz antycholinergiczne i alfaadrenergiczne. Leki te bezpośrednio wpływają na napięcie mięśni gładkich pęcherza moczowego zmniejszając jego nadreaktywność. Działanie takie pozwala na dłuższe odstępy w korzystaniu z toalety i zwiększa ilość moczu utrzymywanego w pęcherzu. Leki antycholinergiczne nie powodują całkowitego wyleczenia, dlatego należy stosować je ciągle lub okresowo, w zależności od nasilenia dolegliwości. Preparaty estrogenowe podawane dopochwowo wywierają, oprócz wpływu na błonę śluzową cewki moczowej, działanie na receptory adrenergiczne w pęcherzu. Zwiększają ich gęstość oraz uwrażliwiają je na działanie noradrenaliny. Natomiast adrenergiki stosuje się głównie w przypadku przeszkody w układzie moczowym, jaką na przykład jest przerost prostaty u mężczyzn.
Czasem do leczenia włączane są trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne. Lekarz zwykle zaleca zabiegi fizjoterapeutyczne, do których należą przede wszystkim elektrostymulacja oraz stymulacja magnetyczna. W ciężkich przypadkach niezbędne może być również leczenie operacyjne. Dodatkowo pacjenci mają możliwość zastosowania suplementów diety wspomagających leczenie choroby. Zawierają one w swoim składzie substancje pochodzenia roślinnego, jak na przykład izoflawony z ziaren soi oraz ekstrakt z dyni. Związki te również wpływają na prawidłowe napięcie mięśni gładkich pęcherza, wspomagają też leczenie hormonalne u kobiet w okresie okołomenopauzalnym. Niektóre z preparatów zawierają również ekstrakt z żurawiny, który dzięki zawartości antocyjanów działa przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie, a więc wpływa na zmniejszenie częstości zakażeń układu moczowego.
Rodzaje nietrzymania moczu według ICS
Naglące nietrzymanie moczu (NNM):
1. nadaktywność mięśnia wypieracza
2. niska podatność ścian pęcherza moczowego
Wysiłkowe nietrzymanie moczu (WNM):
1. nadmierna ruchomość szyi pęcherza
2. niewydolność mechanizmu zwieraczowego
Nietrzymanie moczu z przepełnienia:
1. niedoczynność mięśnia wypieracza
2. przeszkoda w odpływie
Nietrzymanie moczu pozazwieraczowe:
1. przetoki
2. wady rozwojowe
