Zaburzenia w pracy układu pokarmowego są najczęściej skutkiem błędów żywieniowych, a zmiana diety na lekkostrawną powoduje szybką poprawę. W terapii zaburzeń trawiennych, krótkotrwałych oraz przewlekłych stosuje się surowce roślinne.
Surowce roślinne pomagają przywrócić właściwą perystaltykę, zarówno w przypadku zaparcia, jak i biegunki, działają przeciwbakteryjnie i przeciwzapalnie. Najczęściej stosowane są surowce śluzowe: nasiona lnu i alona z aloesu.
Len to roślina uprawiana i wykorzystywana od stuleci, ale wykorzystywana głównie jako źródło oleju i włókna. Surowiec farmaceutyczny stanowią wysuszone nasiona, które zawierają 30-45% oleju, 20-25% białka, lignany oraz 6-10% śluzowych polisacharydów. Polisacharydy mają zdolność wiązania wody, są zbudowane z kwasu galakturonowego, galaktozy, ksylozy i ramnozy. Siemię lniane (Semen Lini Flax) jest surowcem wykorzystywanym w terapii chorób układu pokarmowego głównie jako środek osłaniający błony śluzowe żołądka i jelit.
Kleik z nasion jest zalecany szczególnie przy nieżytach żołądka i jelit (gastritis, enteritis). Lignany mają działanie przeciwmiażdżycowe, bowiem zmniejszają poziom cholesterolu we krwi, co pokazano na szczurach karmionych dietą wysokocholesterolową. W grupach z dietą o zwiększonej zawartości tłuszczu i fruktozy, którym jednocześnie podawano nasiona lnu obserwowano poprawę profilu lipidów, normalizację poziomu glukozy. Dostarczanie polisacharydów, tj. rozpuszczalnego błonnika, który pęcznieje w żołądku, powoduje zmniejszenie apetytu. Zmielone, odtłuszczone nasiona lnu, mogą być korzystnie działającym dodatkiem do diety dla osób chcących zmniejszyć wagę. Pozytywne efekty w postaci zmniejszenia hiperglikemii poposiłkowej po zastosowaniu tego błonnika pokazano u osób z cukrzycą.
Aloes rośnie w suchych, gorących krajach. Jego zielone liście z rzędami kolców przypominają kaktusy, ale to odrębny gatunek. W Polsce aloesy drzewiaste rosną w szklarniach. Kiedyś przekrojone liście stosowano jako opatrunek dla rannych. Od dawna znano skuteczność aloesu w leczeniu chorób skóry, a także jego właściwości przeczyszczające. Z aloesu uzbrojonego (Aloe ferox), pozyskuje się leki o działaniu przeczyszczającym, z aloesu drzewiastego (Aloe arborescens) preparaty wzmacniające system odpornościowy. Szeroko wykorzystywany jest też aloes zwyczajny (Aloe vera). Monografia aloesu opracowana przez Komisję Europejską dokumentuje głównie działanie przeczyszczające. Związki o tym działaniu to antranoidy; są skuteczne, ale nie można ich nadużywać. Surowcem farmaceutycznym jest alona, wysuszony sok. Alona działa przeczyszczająco, ale też żółciopędnie i żółciotwórczo, zwiększa wydzielanie soku żołądkowego. Jej składniki, takie jak aloina hamują rozwój bakterii, wirusów i grzybów. Warte podkreślenia działanie na układ odpornościowy; polisacharydy i glikoproteiny stymulują komórki tego układu.
Herbata to wielkie odkrycie Chińczyków, które do tej pory wpływa na zdrowie ludzkości. Kiedyś była napojem elitarnym, teraz jest używana na całym świecie. Jej popularność związana jest z zawartością kofeiny, która odświeża umysł. W herbacie czarnej i zielonej jest dużo związków aromatycznych, mających po kilka grup OH i dlatego określanych jako polifenole. Polifenole typu katechin, zarówno te o mniejszej cząsteczce, jak i polimery (taniny) są odpowiedzialne za cierpki smak i właściwości ściągające naparu. We frakcji polifenolowej ekstraktu z liści zielonej herbaty najwięcej jest galusanu epigalokatechiny (ECGC), następnie epigalokatechiny (EGC), galusanu epikatechiny (EGC), epikatechiny, katechiny i galokatechiny. Galusan epigalokatechiny mający aż 8 grup OH w cząsteczce jest najaktywniejszym antyoksydantem zielonej herbaty. EGCG i inne katechiny działają przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie i przeciwwirusowo. Polifenole herbaty zmniejszają ryzyko chorób serca i układu krążenia, układu nerwowego oraz chorób nowotworowych. Mniej przypadków raka żołądka stwierdzano u osób pijących dużo herbaty, tj. kilka filiżanek dziennie. Wykazano, że ekstrakt z zielonej herbaty działa hamująco na aktywność lipaz, enzymów rozkładających tłuszcze. Spadek aktywności lipazy średnio o 37%, powoduje mała dawka polifenoli, rzędu 60-80 mg. W rezultacie, część tłuszczu nie jest przyswajana przez organizm. Polimery katechinowe – taniny, zmniejszają też aktywność innych enzymów trawiennych, a dodatkowo nasilają termogenezę, czyli spalanie zapasów tłuszczowych. Zmniejszenie trawienia tłuszczów poprzez picie zielonej herbaty lub podawanie ekstraktu w kapsułce to wsparcie w walce z syndromem metabolicznym.
Profesor n. farm. dr hab. Iwona Wawer. Pracuje na Wydziale Farmaceutycznym Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego oraz w Wyższej Szkole Zawodowej im. St. Pigonia w Krośnie. Zajmuje się badaniem struktury związków biologicznie czynnych izolowanych z roślin oraz leków. Jest autorem ponad 200 publikacji w recenzowanych czasopismach naukowych, monografii, podręczników, a także książek o aronii, suplementach diety oraz wielu artykułów popularno-naukowych.
Jest wiceprezesem ds. naukowych w Polskiej Federacji Producentów i Dystrybutorów Suplementów.
