Depresja to czas, któremu zawsze towarzyszą zaburzenia pamięci, zwłaszcza zapamiętywania i przechowywania. Po uzyskaniu poprawy nastroju i napędu psychoruchowego pamięć powraca do poprzedniej dobrej kondycji.
Depresja należy do najczęściej rozpoznawanych chorób psychicznych i jest najważniejszą przyczyną samobójstwa. Badania prowadzone na całym świecie wskazują, że wiele osób z depresją nie jest odpowiednio zdiagnozowanych i leczonych. Zaburzenia afektywne dotyczą aż 10-15 proc. populacji, a w niektórych grupach, zwłaszcza chorych przewlekle, nawet do 50 proc. Często osoby z depresją leczone są przez neurologów czy kardiologów. Dlatego ważne jest, aby lekarze rodzinni i specjaliści innych dziedzin niż psychiatria byli świadomi konieczności rozpoznawania i leczenia zaburzeń afektywnych.
Depresja – rozpoznanie
Podstawową metodą rozpoznawania depresji jest badanie lekarskie i wywiad. Rozpoznanie ułatwiają kryteria diagnostyczne dla depresji zawarte w klasyfikacji ICD-10. Kryteria ICD-10 uwzględniają objawy główne oraz dodatkowe rozpoznania depresji, a także dolegliwości somatyczne oraz objawy psychotyczne. Obecność objawów z grupy głównych i dodatkowych przez co najmniej dwa tygodnie pozwala na postawienie diagnozy epizodu depresji, a także na stwierdzenie stopnia jego nasilenia.
Depresja ma więc objawy podstawowe, są to: obniżenie nastroju (smutek, przygnębienie, anhedonia, zobojętnienie depresyjne), spowolnienie psychoruchowe, zaburzenia rytmów okołodobowych (hiposomnia, hipersomnia, wczesne poranne budzenie się, lepsze samopoczucie późno popołudniowe i wieczorne), lęk. Objawy dodatkowe: depresyjne zaburzenia myślenia z poczuciem winy (urojenia depresyjne, hipochondryczne), zniechęcenie do życia – z myślami i tendencjami samobójczymi obniżenie zainteresowań, osłabienie pamięci i skupienia uwagi, zubożenie kontaktów z otoczeniem, izolowanie się, zmniejszenie zdolności do pracy. Objawy somatyczne: bóle głowy, suchość w jamie ustnej, zaparcia stolca lub biegunki, obniżenie apetytu i spadek masy ciała, kołatanie serca i ból w klatce piersiowej.
Zaburzenia pamięci
Pamięć zaliczana jest do funkcji poznawczych, które obejmują również inne ważne, złożone czynności umysłowe, takie jak: procesy postrzegania i językowe, zdolność porozumiewania się, myślenie, funkcje wzrokowo-przestrzenne i wykonawcze. Pamięć warunkuje orientację w czasie, przestrzeni i co do własnej osoby. Trwałe zaburzenia orientacji uwarunkowane są utratą zdolności zapamiętywania oraz zasobów pamięci. Treść pamięci powstaje z przetworzenia się doznań świadomych i to, co zdołaliśmy zatrzymać ze strumienia świadomości, tworzy naszą pamięć. Zmiany w zakresie pamięci mogą dotyczyć niedoczynności lub nadczynności pamięci o charakterze czynnościowym albo organicznym, trwałym.
W niedoczynności czynnościowej możemy mieć kłopoty z zapamiętywaniem, a normalne stany emocji mogą zaburzać proces zapamiętywania z powodu trudności w skupieniu uwagi. Także w normalnych warunkach ulegają zatarciu zasoby pamięciowe – dzięki zapominaniu dystansujemy się od zdarzeń przykrych.
W stanach psychopatologicznych czynnościowe zaburzenia pamięci są podobne, różnica polega na tym, że są one spowodowane np. depresją, nerwicą, lękiem, niepokojem i innymi stanami zaburzeń emocjonalnych, które utrudniają skupienie uwagi, a przez to możliwość korzystania z pamięci, która nie jest faktycznie upośledzona. Przemija depresja, udaje się opanować niepokój, napięcia i sprawność pamięci wraca do normy.
Badacze z Uniwersytetu Stanforda i Uniwersytetu w Miami uważają, że musi istnieć mechanizm, który sprawia, że osoby cierpiące na depresję bez końca rozpamiętują przykre wydarzenia. Wysunęli hipotezę, że może być to związane z upośledzeniem pamięci roboczej. Pamięć robocza to wejście do naszego umysłu, które sprawia, że niektóre informacje trafiają do pamięci długotrwałej, podczas gdy inne nie zostają zarejestrowane. Pamięć robocza gromadzi też dane przetwarzane na bieżąco, ale nie ma za zadanie tylko biernego przechowywania. W niej dokonują się podstawowe operacje intelektualne, a informacje są przetwarzane, nadzorowane i koordynowane.
Depresja i inne zaburzenia nastroju negatywnie wpływają na naszą pamięć i zdolności poznawcze, a osoby cierpiące na depresję mają problemy ze zmianą kolejności słów; gdy zapamiętywały słowa w odwrotnej kolejności, udzielenie prawidłowej odpowiedzi zajmowało im więcej czasu, zwłaszcza gdy prezentowano im słowa o negatywnych znaczeniach, np.: „śmierć” czy „smutek”. Osoby smutne, zwłaszcza kobiety, zamartwiają się, iż nie są w stanie dokonać prostych czynności domowych, które dawniej nie sprawiały żadnego problemu, np. ugotowanie zupy ogórkowej. Nie pamiętają też jakich składników i w jakiej kolejności należy użyć do upieczenia ciasta biszkoptowego. Dużą trudność sprawia im czytanie prasy czy książek, ponieważ nie zapamiętują przeczytanych treści i często jest to powodem, iż nie sięgają po gazety i – dawniej ulubioną – literaturę. Dużym problemem stają się kontakty ze znajomymi, „bo nie wiem, o czym rozmawiać, nie pamiętam wielu ważnych faktów z mojego życia”. Zaburzenia pamięci są powodem pogorszenia wykonywania pracy zawodowej, pojawiają się błędy merytoryczne, które nie zdarzały się, gdy osoba była w nastroju wyrównanym (pogodnym). Osoba depresyjna nie potrafi się obronić przed zarzutami nieprzydatnego pracownika i może zostać potraktowana przez przełożonych jako nieprzydatna do pracy.
Depresja – jak wygląda terapia
Przed podjęciem decyzji terapeutycznej należy dokładnie ocenić czynniki warunkujące wystąpienie depresji i obecności zaburzeń pamięci: choroby somatyczne i stosowane leki w jej leczeniu, choroby związane z uszkodzeniem OUN, straty powodujące smutek czy problemy społeczne (osamotnienie, bezdomność, „opuszczone gniazdo”). Wskazana jest ocena badań dodatkowych, m.in. morfologia, poziom witaminy B12, B6, transaminazy, TK lub RM głowy, poziom cholesterolu i glukozy.
Dla potwierdzenia depresji można użyć kwestionariuszy i skal: Samooceny Depresji Becka czy Zunga, Depresji Hamiltona, a pamięć dodatkowo ocenić testem MMSE, testem rysowania zegara, testem pamięci wzrokowej Bentona czy testem złożonej figury Reya. Testy neuropsychologiczne do oceny sprawności poznawczej pacjent wykonuje po zmniejszeniu nasilenia depresji, ponieważ wyniki mogą być zafałszowane obniżeniem nastroju i spowolnieniem myślenia.
W farmakoterapii depresji stosuje się zarówno leki starej generacji (trójcykliczne: amitryptylina, klomipramina, doksepina, pramolan), jak i nowej generacji (leki czterocykliczne – mianseryna, mirtazapian; SSRI – fluoksetyna, sertralina, escitaloporam, paroksetyna; SNRI – milnacipran, duloksetyna, wenlafaksyna; NRI – maprotylina, reboksetyna; NDRI – bupropion; IMAO-A – moklobemid) oraz leki o innych mechanizmach działania – tianeptyna, agomelatyna. Warto podkreślić, iż leki przeciwlękowe (diazepam, lorazepam, oksazepam itp.) nie są antydepresyjnymi.
Równocześnie z lekami antydepresyjnymi wskazany jest udział chorego w psychoterapii np. poznawczo-behawioralnej. Nie bez znaczenia jest dieta z ograniczeniem spożywania żółtego i topionego sera, soków tzw. kartonowych, zakaz picia alkoholu, natomiast wskazane jest jedzenie produktów bogatych w ziarna. Dopuszczalna jest gorzka czekolada.
Powstaje więc luka pomiędzy zaleceniami dotyczącymi diety, poszukiwania wsparcia psychicznego a stosowaniem leków. Racjonalne wydaje się wskazanie pewnej grupy produktów wpływających na receptory serotoninergiczne przed zastosowaniem tymoleptyków. W tym przypadku warto zwrócić uwagę na safranal, aktywną substancję obecną w szafranie, która jako naturalna substancja bez działań niepożądanych wydaje się być ciekawą propozycją do początkowego zastosowania w stanach obniżonego nastroju. Dodatkowym elementem jest tonizujące działanie safranalu wpływające na lepszy sen, a więc lepszą regenerację organizmu, a co za tym idzie – nastrój i lepszą pamięć. Standaryzowany safranal w połączeniu z witaminą B6 i L-tryptofanem działają uzupełniająco w zakresie wpływu na dostępność serotoniny.
Wnioski
Obniżenie nastroju, lekka depresja osób w wieku podeszłym to często spotykany problem. W tym wieku niejako naturalnie dwa problemy – depresja i zaburzenia pamięci – zazębiają się, spotykają się ze sobą. Spora grupa chorych nie wymaga jeszcze stanowczej interwencji farmakologicznej, ale obserwacji i wsparcia psychoterapeutycznego. Depresja jest chorobą uleczalną, a związane z tym procesem zaburzenia pamięci ustępują wraz z poprawą stanu psychicznego.
Piśmiennictwo dostępne u autorki.
