W praktyce aptecznej niemal codziennie wydaje się leki przepisywane przez stomatologów, są to najczęściej antybiotyki, środki przeciwbólowe i przeciwzapalne. Niejednokrotnie farmaceuta musi dobrać odpowiedni lek bez recepty, który zmniejszyłby dolegliwości związane ze stanami zapalnymi jamy ustnej.
W aptece pojawiają się pacjenci, którzy są użytkownikami apratów ortodontycznych, protez czy implantów. Ze względu na ciągłe drażnienie tkanek w jednym miejscu są narażeni na urazy mechaniczne, dlatego środki działające miejscowo są im szczególnie polecane w celu łagodzenia uszkodzeń już zaistniałych, prewencji przed nowo powstałymi urazami, a także zmniejszenia uczucia dyskomfortu w jamie ustnej. Inny przypadek stanowią pacjenci, którzy mają parodontozę, krwawienia z dziąseł, choroby przyzębia, wyrzynają im się zęby mądrości, są po ekstrakcji zębów lub innych inwazyjnych zabiegach i potrzebują preparatu, który będzie miał działanie przeciwzapalne, załagodzi obrzęk i przyspieszy regenerację tkanek.
Dlaczego żel?
Żel jako postać leku jest formą bardzo praktyczną. Utrzymuje się na błonie śluzowej jamy ustnej na tyle długo, że składniki aktywne mogą swobodnie przeniknąć do tkanek. Żele stomatologiczne zawierają substancje antyseptyczne, znieczulające, regenerujące, ściągające, pochodzenia roślinnego, zwierzęcego lub uzyskane syntezą chemiczną. Zasadą stosowania jest wmasowanie żelu na występującą zmianę w jamie ustnej i pozostawienie go na około 30 minut. Przez ten czas nie należy jeść ani pić. Czas stosowania i częstość apilkacji zależy od konkretnego preparatu. Wśród pacjentów panuje błędne przekonanie, że lek bez recepty na pewno nie może zaszkodzić, a już tym bardziej stosowany miejscowo, dlatego ważną rolą farmaceuty jest informowanie o działaniach niepożądanych leków.
Substancje stosowane w żelach
Popularnym składnikiem żelów antyseptycznych jest chlorheksydyna, która wykazuje działanie bakteriobójcze, bakteriostatyczne, a także przeciwwirusowe. Występuje również pod postacią tabletek do ssania lub płynów do dezynfekcji jamy ustnej. Żel z chlorheksydyną można stosować po zabiegach stomatologicznych np. po ekstrakcji zęba, przy mechanicznych podrażnieniach dziąseł, a także otarciach powstałych na skutek noszenia protez. Warto również polecić go osobom, które są po zabiegach i wymagają utrzymania szczególnej higieny jamy ustnej. Stosowanie żelu nie zastąpi codzienniej higieny jamy ustnej jaką jest mycie zębów, ma jedynie działanie wspomagające, ponieważ zmniejsza odkładanie się płytki nazębnej. Stosowanie polega na nanoszeniu żelu na zmienione miejsca palcem lub szczoteczką trzy razy dziennie przez 7-14 dni. Długotrwałe stosowanie może skutkować przebarwieniami zębów. Chlorheksydyny nie można stosować u dzieci poniżej lat 6.
Salicylan choliny działa przeciwzapalnie i przeciwbólowo. Jest wskazany w stanach zapalnych jamy ustnej tj. choroby dziąseł i przyzębia, nadżerki. Żelu nie można stosować u dzieci poniżej 3. roku życia. Nanosi się w niewielkiej ilości (2-3 razy na dobę) na zmienione miejsce i wciera przez około dwie minuty. Należy ostrożnie stosować u osób z nadwrażliwością na salicylany, ponieważ przy wchłonięciu zbyt dużych ilości do organizmu mogą wystąpić ogólne objawy wynikające z działania salicylanów: pocenie się, szum w uszach, nudności, wymioty, pokrzywka, zawroty głowy. W towarzystwie salicylanu choliny występuje też czasem chlorek benzalkoniowy, który wzmacnia działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne.
Na rynku dostępny jest również żel kojąco-regenerujący do dziąseł zawierający gliceroloxidtriester. Substancja ta tworzy na dziąśle film lipidowy chroniąc przed urazami, przyspiesza regenerację i zmniejsza bolesność podrażnionych miejsc. Warto zaproponować go pacjentom z owrzodzeniami, aftami w jamie ustnej, obrzękami, krwawieniami dziąseł i innymi stanami zapalnymi, a także osobom noszącym protezy zębowe oraz aparaty ortodontyczne, które narażone są na uszkodzenia mechaniczne.
W przypadku gdy pacjent skarży się na silny ból po zabiegu, można polecić preparat zawierający lidokainę. Działa ona miejscowo znieczulająco. Lidokaina czasem łączona jest w żelach wraz z wyciągami ziołowymi takimi jak: tymianek, rumianek, czy szałwia. Żele te dają chwilową ulgę. Niektórzy pacjenci mogą mieć nadwrażliwość na lidokainę objawiającą się zaczerwienieniem w miejscu aplikacji.
Łagodniejsze działanie mają żele zawierające w swoim składzie wyciągi ziołowe tj. szałwię, rumianek, nagietek, korę dębu, tymianek, wyciąg z tarczycy bajkalskiej, wyciąg borowinowy. Mają one działanie antyseptyczne i ściągające. Łagodzą podrażnienia, zmniejszają zaczerwienienia dziąseł. Borowina poprawia mikrokrążenie w tkankach, przez co sprzyja wchłanianiu się wysięków. Natomiast tarczyca bajkalska zawiera flawonoidy, które działają przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo poprzez hamowanie syntezy mediatorów procesów zapalanych. Wyciągi ziołowe są bezpieczne, więc można je stosować w codziennej higienie jamy ustnej u osób narażonych na parodontozę.
Na aptecznej półce można też znaleźć bezbiałkowy dializat z krwi cieląt pod postacią pasty do stosowania w jamie ustnej. Zawiera liczne składniki o małej masie cząsteczkowej z surowicy i komórek krwi cieląt. Działa poprzez zwiększenie transportu tlenu i glukozy do komórek, nasila syntezę kolagenu, stymuluje migrację i proliferację komórek. Regeneruje komórki, które zostały uszkodzone w odwracalny sposób, przyspiesza gojenie ran. Dodatkowym składnikiem preparatu jest polidokanol, który wykazuje działanie znieczulające. Wskazaniami do stosowania są: wyrzynanie się zębów mądrości, jako opatrunek po zabiegach stomatologicznych, zapalenie dziąseł, opryszczka wargowa, afty, bóle spowodowane przez noszenie protez.
Żele antyseptyczne jako leki OTC mogą być stosowane samodzielnie przez pacjentów. Zanim jednak pacjent odejdzie od okienka warto zadać kilka pytań, dobrać preparat do dolegliwości i dokładnie objaśnić jak go stosować. W razie wątpliwości farmaceuta zawsze może skonsultować się ze stomatologiem. To przecież właśnie wzajemna współpraca lekarzy i farmaceutów jest wykładnikiem zdrowia pacjenta.
