Zajady, zwane także zapaleniem kątów ust oraz kątowym zapaleniem warg, są dość powszechną i często występującą dolegliwością. Co można zaproponować pacjentom?
Zajady charakteryzują się stanem zapalnym tylko kącików ust wywołanym przez bakterie lub grzyby. Ze względu na występującą w kącikach ust znaczną wilgotność, są podatne na występowanie stanu zapalnego naskórka, który przebiega w kilku etapach. Początkowo przesuszona skóra w kącikach pęka, a następnie pojawiają się bąble wypełnione płynem surowiczym. Po kilku dniach bąble pękają tworząc trudno gojącą się, bolesną nadżerkę, która sprawia znaczny dyskomfort zwłaszcza przy poruszaniu ustami. Cechą charakterystyczną zajadów jest ich występowanie wyłącznie w kącikach ust – nie rozprzestrzeniają się na pozostałe partie ciała. Konsekwencją nieleczonych zajadów są narastające strupy, które po ustąpieniu mogą pozostawić nieestetyczne blizny.
Przyczyny
Najczęstszą przyczyną powstawania zajadów są bakterie (paciorkowce, gronkowce) i grzyby (drożdżaki). Wilgotne i ciepłe środowisko w kącikach ust sprzyja ich rozwojowi.
Kolejną przyczyną występowania zajadów jest przebyta antybiotykoterapia. Antybiotyki wyjaławiają przewód pokarmowy z bakterii, które w jelitach odpowiadają za syntezę, m.in. witamin z grupy B, które zapobiegają powstawaniu zajadów. Dlatego podczas antybiotykoterapii, a także na kilka tygodni po jej zakończeniu należy przyjmować probiotyki. Niedobór witamin i minerałów także wpływa na powstawanie zajadów. Ryboflawina (witamina B2) oraz witamina A wpływają na prawidłowe funkcjonowanie błon śluzowych, w związku z tym ich niedobór sprzyja powstawaniu stanów zapalnych. Niedobór tych witamin wynika zazwyczaj z nieprawidłowo zbilansowanej diety, ubogiej w witaminy. Na niedobór witaminy B2 ma wpływ także długotrwale stosowana antykoncepcja oraz przewlekłe choroby jelit związane z występowaniem częstych biegunek. Osoby, u których stwierdzono niedokrwistość wynikającą z upośledzonego wchłaniania żelaza mają większą skłonność do zapalenia kątów ust.
Predyspozycją do powstawania zajadów może być także alergia na nikiel, który jest popularnym pierwiastkiem wykorzystywanym do produkcji sztućców oraz naczyń. Nieprawidłowa higiena jamy ustnej wynikająca ze zbyt rzadkiego mycia zębów oraz długotrwałe używanie jednej szczoteczki do zębów zwiększają ryzyko wystąpienia zajadów. Gromadzące się bakterie i grzyby na szczoteczce mogą spowodować powtórne zakażenie i wywołanie stanu zapalnego kącików ust. Osoby noszące protezy zębowe lub aparaty ortodontyczne powinny szczególnie dbać o higienę jamy ustnej, protez i aparatów. Źle założona proteza może powodować uszkodzenia błony śluzowej jamy ustnej i w konsekwencji doprowadzić do powstawania zajadów. Przesuszona skóra ust łatwo pęka i ulega podrażnieniom. Należy pamiętać o jej właściwej pielęgnacji zwłaszcza w chłodne, mroźne dni.
Leczenie
W zależności od zaawansowania stanu zapalnego w kącikach ust leczenie może być objawowe (kremy) lub przyczynowe (najczęściej suplementacja). Zajady często dotykają osób nieprawidłowo odżywiających się, dlatego należy wprowadzić do diety produkty bogate w witaminy z grupy B (fasola, groch, warzywa liściaste: szpinak, kapusta czy sałata) oraz w produkty mleczne, zwłaszcza w jogurty i kefiry, które pomogą odbudować prawidłową florę bakteryjną przewodu pokarmowego. Podczas leczenia warto ograniczyć spożycie niektórych napojów takich jak kawa, która wypłukuje z organizmu potrzebne do prawidłowego funkcjonowania minerały. Ostre przyprawy i alkohol, podrażniają owrzodzenia kącików ust, a cukier w diecie stanowi doskonałą pożywkę dla baterii, co wydłuża okres leczenia.
Domowe sposoby
Zanim pacjent uda się do lekarza lub apteki może wypróbować domowe sposoby w walce z zajadami. Popularnie stosowaną metodą jest przykładanie do zajadów papki utworzonej z drożdży piekarskich stanowiących bogate źródło witamin z grupy B. Oprócz drożdży zastosowanie znalazł także grzybo- i bakteriobójczy czosnek, który po rozgnieceniu przykłada się do chorych kącików ust. Zastosowanie w leczeniu zajadów znalazł także aloes – jego sok działa regenerująco, kojąco i przeciwbakteryjnie. Do zajadów należy przykładać świeżo odcięty liść aloesu kilka razy dziennie. Jako skuteczny środek do walki z zajadami uważany jest także olejek z drzewa herbacianego znany ze swoich właściwości przeciwzapalnych i przeciwbólowych. Jeżeli nie ma w domu wyżej wymienionych produktów zawsze można sięgnąć po pastę do zębów, która ze względu na swój skład, po posmarowaniu zajadów przyspiesza ich gojenie.
Preparaty z apteki
W aptece dostępnych jest wiele preparatów, które pomagają szybko wyleczyć zajady. Najpopularniejsza jest witamina B2, którą możemy nabyć w tabletkach, jako pojedynczą substancję czynną bądź w połączeniu z witaminami E i C oraz w maści. Ponadto dostępne są maści o działaniu przeciwzapalnym i ściągającym na bazie ichtiolu i wyciągu z pięciornika, maści z antybiotykami np. z neomycyną oraz popularna maść cynkowa o działaniu wysuszającym. W przypadku trudno gojących się zajadów zaleca się krem z clotrimazolem o działaniu przeciwgrzybiczym lub krem z 0,5% hydrocortizonem.
W przypadku, kiedy stan zapalny przeciąga się, a preparaty apteczne i domowe sposoby zawiodą, należy udać się do lekarza, aby dokładnie zdiagnozować przyczynę powstawania zajadów. Może się okazać, że zajady powstały na skutek przewlekłej choroby bądź atypowego rodzaju grzyba, na który nie działają preparaty powszechnie dostępne. W przypadku trudno gojących się zajadów lekarz może zalecić wykonanie wymazu z kącików ust oraz morfologię krwi. Na podstawie otrzymanych badań dobierze indywidualne leczenie. Jeżeli wymaz wykaże obecność bakterii, na podstawie sporządzonego antybiogramu lekarz dobierze odpowiedni antybiotyk, na który bakteria wykazuje wrażliwość. Jeżeli przyczyną stanu zapalnego kącików usta okaże się awitaminoza, lekarz zadecyduje o dawce i dawkowaniu witamin z grupy B.
Osoby, które często borykają się z zajadami powinny pamiętać o przestrzeganiu podstawowej higienie jamy ustnej, stosować odpowiednie pomadki lub balsamy do ust od razu, kiedy spada temperatura powietrza. Ponadto powinny zmienić swoje nawyki żywieniowe tak, aby zawsze dieta była bogata w składniki odżywcze i witaminy.
