Bóle menstruacyjne są comiesięcznym problemem, z którym zmaga się wiele kobiet. Dotyczy on 80 procent nastolatek oraz 25-50 procent dorosłych pań. medycyna potrafi skutecznie łagodzić te dolegliwości za pomocą leków dostępnych bez recepty.
Dolegliwości nierzadko są tak silne, że zakłócają normalne funkcjonowanie kobiety, uniemożliwiają jej naukę, pracę, pełnienie codziennych obowiązków, wyłączają z życia towarzyskiego i wielu rodzajów aktywności.
Ból w miednicy mniejszej oraz w odcinku lędźwiowo-krzyżowym kręgosłupa pojawia się na kilka, kilkanaście godzin przed rozpoczęciem miesiączki i trwa kolejne 2-3 doby. Może mieć nagły początek lub stopniowo narastać. Z podbrzusza często promieniuje do pachwin, ud, pleców. Bywa tępy lub ma charakter skurczów o zmiennej intensywności. Jest tak dokuczliwy, że mogą towarzyszyć mu bóle i zawroty głowy, nudności, wymioty, biegunka i częste parcie na mocz, przyspieszenie tętna, uczucie duszności, a nawet omdlenia. Negatywnie wpływa również na psychikę, wywołując obniżenie nastroju, drażliwość, płaczliwość, problemy z koncentracją, poczucie wyczerpania i znużenia, senność oraz zaburzenia normalnego apetytu w postaci braku ochoty na jedzenie lub nadmiernego łaknienia.
Pierwotne i wtórne
Ze względu na etiologię dzieli się bolesne miesiączkowanie na pierwotne i wtórne.
Pierwotne bolesne miesiączkowanie to takie dolegliwości, które nie są efektem żadnych zmian patologicznych. Zazwyczaj zaczyna dokuczać młodej kobiecie 2-3 lata od pierwszego krwawienia, czyli dotyczy nastolatek. Jego podłożem są zmiany hormonalne następujące w organizmie dziewczyny. Przyczyną pierwotnych bolesnych menstruacji jest bowiem nadmierne wydzielanie prostaglandyn przez endometrium macicy podczas cykli owulacyjnych.
Wtórne bolesne miesiączkowanie pojawia się po kilku lub kilkunastu latach bezbolesnych menstruacji i jest spowodowane jakimś stanem chorobowym. Występuje więc u dorosłych kobiet i ma przyczynę organiczną, taką jak np. stany zapalne w narządzie rodnym, endometrioza, mięśniaki, wady budowy i anomalie macicy (np. tyłozgięcie lub nadmierne przodozgięcie). Niekiedy dolegliwości nie są wywołane nieprawidłowościami ginekologicznymi, a ich przyczyny należy szukać gdzie indziej. Bolesne miesiączkowanie może się wiązać na przykład z niedoczynnością tarczycy.
Stwierdzono, że pacjentki cierpiące z powodu bólów miesiączkowych mają 2-4 razy wyższe stężenie prostaglandyny PGF2α we krwi menstruacyjnej niż kobiety nie odczuwające takich dolegliwości. Te hormony tkankowe uwalniane w macicy pobudzają miejscowo jej mięśniówkę do czynności skurczowej. Im większe stężenie prostaglandyn, tym większa intensywność skurczów, które z kolei powodują zmniejszony przepływ krwi w naczyniach macicy, jej niedotlenienie i ból. Prostaglandyny dodatkowo zwiększają wrażliwość na bodźce bólowe. Duża ilość tych hormonów dociera przez układ krwionośny do innych narządów i wywołuje dolegliwości towarzyszące bolesnemu miesiączkowaniu, np. bóle krzyża, głowy, nudności, wymioty, drażliwość itp. Nie ma wątpliwości, że bóle menstruacyjne powinny być leczone.
Zasady samoleczenia
W przypadku bólów menstruacyjnych leczenie sprowadza się przede wszystkim do stosowania specyfików hamujących wytwarzanie prostaglandyn. W 70 procentach przypadków taka terapia przynosi dobre rezultaty. W pierwszej kolejności kobiety wybierają niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) lub paracetamol, który charakteryzuje się innym mechanizmem działania niż NLPZ. Zwykle są to popularne preparaty, które można kupić bez recepty. W celu łagodzenia dolegliwości miesiączkowych nie należy sięgać po kwas acetylosalicylowy, gdyż leki z zawartością tego związku nasilają krwawienie.
Przy samoleczeniu bólu miesiączkowego trzeba pamiętać o kilku ważnych zasadach. Oto one:
1. Warto zasięgnąć konsultacji ginekologa lub farmaceuty, co do wyboru właściwego preparatu. Dobrze jest zacząć od słabiej działającego (np. paracetamolu), gdyż może okazać się wystarczający do złagodzenia dolegliwości. Wobec braku spodziewanego efektu należy wypróbować lek silniej działający z grupy NLPZ (ibuprofen, szybko działający diklofenak, lub wolniej działający naproksen, albo najnowszą substancję – deksketoprofen).
2. Trzeba powiedzieć lekarzowi lub farmaceucie o chorobach, które mogą wpływać na wybór odpowiedniego preparatu (choroba wrzodowa, wrzodziejące zapalenie jelit, choroby wątroby i nerek, zaburzenia krzepnięcia, alergie, nadciśnienie) oraz o przyjmowanych innych lekach.
3. Przed zakupem należy dokładnie przeczytać ulotkę dołączoną przez producenta do opakowania wybranego preparatu, zwracając szczególną uwagę na przeciwwskazania do stosowania preparatu, działania niepożądane oraz możliwe interakcje z innymi lekami.
4. Ważne jest, by przestrzegać sposobu dawkowania i nie przyjmować kilku preparatów o różnych nazwach handlowych, ale zawierających tę samą substancję czynną. To pozwoli uniknąć kumulacji dawek, która może być niebezpieczna dla zdrowia.
5 Należy sięgnąć po lek zanim rozpocznie się miesiączka lub zaraz po pojawieniu się pierwszych symptomów bolesnych dolegliwości. Wówczas skuteczność działania przeciwbólowego będzie większa. Okazuje się, że przyjmowanie NLPZ na 2-3 dni przed terminem spodziewanej menstruacji zapobiega lub znacznie redukuje bóle miesiączkowe.
6 Można pomóc sobie w łagodzeniu bólu, dbając o prawidłową dietę w dniach poprzedzających miesiączkę (wykluczenie kofeiny, soli, alkoholu, potraw ciężkostrawnych, smażonych) i suplementując wapń, magnez i potas.
7. Warto sięgnąć po suplementy diety. Pozytywnie działa także przyjmowanie preparatów zawierających nienasycone tłuszcze omega-3, które zmniejszają stężenie wytwarzanych prostaglandyn oraz dużych dawek witaminy E (po konsultacji z lekarzem).
8. Terapię można uzupełnić o łagodnie działające rozkurczowo i uspokajająco preparaty ziołowe z zawartością kozłka lekarskiego i nagietka oraz napary z rumianku, melisy, mięty, rozmarynu, ruty zwyczajnej i odwar z kaliny koralowej. Odpowiednie mieszanki są dostępne w sklepach zielarskich i aptekach.
Skuteczne substancje czynne
Na rynku jest wiele preparatów OTC zawierających substancje czynne skuteczne w leczeniu bólów miesiączkowych, które różnią się między sobą pod względem farmakodynamiki, szybkości i skuteczności działania oraz zalecanego zastosowania.
Drotawertyna
Chlorowodorek drotawertyny jest składnikiem czynnym popularnego leku rozkurczowego. Jedna trzecia kobiet zmagających się z bolesnymi menstruacjami przyjmuje ten preparat. Redukuje on czynność skurczową mięśni gładkich macicy, które są przyczyną dolegliwości bólowych podczas miesiączki. Zaletą drotawertyny jest to, że działa ona szybko (w ciągu godziny wchłania się 90 procent przyjętej dawki). Poza tym nie wchodzi ona w interakcje z innymi lekami, więc może być używana równolegle z NLPZ lub paracetamolem. Działania niepożądane pojawiają się bardzo rzadko. Badania udowodniły jednak, że działa ona mniej skutecznie niż substancje z grupy NLPZ.
Paracetamol
Na rynku paracetamol jako preparat prosty występuje pod kilkunastoma nazwami handlowymi. Działanie przeciwbólowe tej substancji polega na blokowaniu cyklooksygenazy 3 w mózgu, co hamuje przekazywanie impulsów bólowych. Wskutek tego mózg nie odbiera informacji o bólu. Paracetamol działa więc doraźnie, ponieważ nie likwiduje przyczyny bólu – nie wpływa na hamowanie wydzielania prostaglandyn na obwodzie, np. w macicy.
W preparatach złożonych dodatek kodeiny i kofeiny zwiększa jego działanie przeciwbólowe.
Jest lekiem w miarę bezpiecznym i w miarę skutecznym w łagodzeniu bólów menstruacyjnych. Działa słabiej niż NLPZ, ale szybko: po 30-60 minutach od podania. Należy go unikać w przypadku upośledzonej czynności wątroby i niewydolności nerek. Nie wolno łączyć go z alkoholem, gdyż mogłoby to powodować uszkodzenia wątroby. Natomiast można go podawać równolegle z NLPZ.
NLPZ
Wśród leków z tej grupy w łagodzeniu bólu miesiączkowego skutecznych jest kilka substancji czynnych. Kobieta może sobie dobrać odpowiedni dla siebie preparat, wypróbowując efektywność działania analgetycznego różnych substancji z grupy NLPZ. Należy pamiętać, że o ile można łączyć paracetamol z NLPZ, to nie powinno się przyjmować jednocześnie dwóch różnych substancji z grupy NLPZ. Mogłoby to spotęgować ich niekorzystne działanie na układ pokarmowy.
Ibuprofen
Bardzo popularny wśród kobiet z bolesnymi menstruacjami. Występuje pod wieloma nazwami handlowymi. Działa przeciwzapalnie, przeciwbólowo i przeciwgorączkowo poprzez obwodowe hamowanie wytwarzania prostaglandyn. Zwalcza ból efektywnie, ale nieco wolniej niż paracetamol: po 1-2 godzinach od podania. Należy zachować ostrożność w przyjmowaniu ibuprofenu przez osoby z astmą oskrzelową, nadciśnieniem tętniczym, niewydolnością nerek, wątroby lub serca, z układowym toczniem rumieniowatym lub innymi chorobami tkanki łącznej, z chorobami przewlekłymi układu pokarmowego (czynna choroba wrzodowa) oraz przewlekłymi chorobami zapalnymi jelit (wrzodziejące zapalenie jelit, choroba Leśniowskiego-Crohna). Alkohol wzmaga działanie ibuprofenu oraz nasila niepożądane działania w układzie pokarmowym.
Przyjmowany z innymi NLPZ może wywołać alergię krzyżową.
Metamizol sodu
Działa on najsilniej przeciwbólowo i przeciwgorączkowo, a także ma słabe działanie rozluźniające mięśnie (spazmolityczne). Przynosi efekt dość szybko: po 1-2 godzinach od podania doustnie. Należy pamiętać, że stosowanie tego leku należy ograniczyć wyłącznie do przypadków, gdy inne leki przeciwbólowe okazały się nieskuteczne lub przeciwwskazane.
Niestety sam metamizol ma wiele poważnych przeciwwskazań, dlatego przed zażyciem leku należy ze szczególną sumiennością przeczytać ulotkę informacyjną, a najlepiej skonsultować się dodatkowo z lekarzem lub farmaceutą. Leku tego nie stosuje się, gdy pacjent ma zmiany w morfologii krwi (np. niedokrwistość), astmę, niewydolność nerek lub wątroby. Ostrożnie używa się go w przypadku niskiego ciśnienia tętniczego, niewydolności serca, choroby wrzodowej. Łączenie z alkoholem może wpłynąć na zmianę farmakokinetyki leku. Metamizolu nie wolno stosować na własną rękę dłużej niż 3 dni, ze względu na ryzyko zakłócenia prawidłowych funkcji szpiku kostnego przy dłuższym przyjmowaniu.
Deksketoprofen
Ostatnio na rynku farmaceutycznym pojawiły się nowoczesne preparaty mające w składzie substancję czynną – deksketoprofen, należącą do NLPZ. Charakteryzuje ją profil farmakokinetyczno-farmakodynamiczny odpowiedni do leczenia szerokiego spektrum bólów ostrych o nasileniu do małego do umiarkowanego. W wielu badaniach klinicznych udowodniono skuteczność deksketoprofenu w zwalczaniu bólów w obrębie narządu ruchu, czyli kostno-mięśniowych (zarówno przewlekłego, związanego ze zmianami zwyrodnieniowymi, jak i pourazowego), bólu po usunięciu zęba, bólu pooperacyjnego, rwy kulszowej, kolki nerkowej oraz bólów menstruacyjnych. Deksketoprofen jest nie tylko skuteczny, lecz także dobrze tolerowany, a ryzyko wystąpienia działań niepożądanych podczas jego przyjmowania jest niewielkie w porównaniu z innymi NLPZ. Niewysokie jest też prawdopodobieństwo wchodzenia tej substancji w interakcje z innymi lekami.
Nie ma przeciwwskazań do przyjmowania go z drotawertyną, gdyż leki te nie wchodzą ze sobą w interakcje. Nic złego nie stanie się zatem, gdy cierpiąca z powodu bólów menstruacyjnych kobieta przyjmie lek z drotawertyną, a potem – z powodu braku efektu terapeutycznego – sięgnie po deksketoprofen. Nie jest to celowe w przypadku silnych dolegliwości bólowych, gdyż wiadomo, że skuteczność analgetyczna drotawertyny jest znacznie mniejsza w porównaniu z deksketoprofenem. Jeśli dana pacjentka miewa bardzo bolesne menstruacje, powinna zwalczać ból preparatem zawierającym tę drugą substancję.
Kolejną ważną zaletą deksketoprofenu jest siła jego działania. Ma on dwukrotnie większy efekt analgetyczny od ibuprofenu i od ketoprofenu, a porównywany z metamizolem (przy znacznie szybszym działaniu i braku poważnych działań niepożądanych, jakie mogą wystąpić przy zastosowaniu tego ostatniego).
Wszystko to sprawia, że preparaty z zawartością deksketoprofenu mogą być stosowane i okazują się skuteczne u pacjentów cierpiących z różnych przyczyn, także u kobiet z bolesnymi miesiączkami. Leki te są już dostępne bez recepty.
Nowość na bóle kobiece
W doustnych preparatach przeciwbólowych deksketoprofen występuje w połączeniu z trometaminą – w postaci trometamolu deksketoprofenu. Istotną cechą tego połączenia jest duża biodostępność po przyjęciu doustnym. Związek ten bardzo szybko wchłania się z przewodu pokarmowego, a po dostaniu się do krwioobiegu podlega szybkiej hydrolizie w osoczu. Łatwo pokonuje też barierę krew – mózg, przechodząc do ośrodkowego układu nerwowego. Dlatego efekt terapeutyczny pojawia się już po około 30 minutach od przyjęcia.
Związek ten ma silne działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwgorączkowe. Hamuje obwodową syntezę prostaglandyn i działa modulująco w procesie przewodzenia bodźców bólowych. Ważną zaletą trometamolu deksketoprofenu w porównaniu z innymi NLPZ jest to, że może być on przyjmowany na czczo, przed posiłkami oraz po nich. Ta dowolność pozwala pacjentce na zażycie leku, gdy tylko pojawią się zwiastuny bólu miesiączkowego, niezależnie od rozkładu posiłków.
Na rynku bez recepty dostępne są dwa preparaty doustne zawierające trometamol deksketoprofenu: tabletki powlekane oraz granulat do sporządzania roztworu. Pacjentka ma zatem możliwość wyboru bardziej odpowiadającej jej formy leku.
Oczywiście przez rozpoczęciem przyjmowania go należy uważnie przeczytać ulotkę załączoną przez producenta, a w razie wątpliwości zasięgnąć porady farmaceuty lub lekarza.
