Utrzymanie włosów w dobrej kondycji w dużym stopniu zależy od codziennej pielęgnacji i właściwego doboru kosmetyków.
Fizjologiczna rola włosów u człowieka nie jest zbyt duża i sprowadza się do niewielkiej roli ochronnej, termoregulacyjnej i czuciowej. Są one jednak uznanym kulturowo atrybutem atrakcyjności zarówno kobiet, jak i mężczyzn, stąd też ilość poświęcanego im czasu i uwagi jest zazwyczaj odwrotnie proporcjonalna do fizjologicznego znaczenia.
Struktura owłosionej skóry głowy
Każdy włos składa się z martwego trzonu (łodygi) i umieszczonej w mieszku włosowym w skórze żywej cebulki (korzenia). Trzon włosa jest strukturą zbudowaną w większości z keratyny, która w najbardziej zewnętrznej warstwie układa się w formie łusek. Warstwę chroniącą trzon przed wysuszeniem stanowi łój (sebum), czyli wydzielina gruczołów łojowych uchodzących do mieszków włosowych. Średnio na skórze człowieka znajduje się około 5 mln mieszków włosowych, z czego na głowie zlokalizowanych jest 100 tys. Włos ludzki rośnie w trzech fazach. W pierwszej (3-5 lat) następuje wydłużanie trzonu o 0,5-1 cm miesięcznie, w drugiej (do kilku miesięcy) – wzrost zostaje zahamowany i cebulka włosowa obumiera, by w trzeciej fazie (2-3 tyg.) stopniowo wysuwać się nad pochewkę mieszka. Równolegle do usuwania obumarłej cebulki w tym samym mieszku powstaje nowy włos. Statystycznie około 20 proc. włosów znajduje się jednocześnie w fazie wypadania, stąd też utrata do 100 włosów dziennie jest normą.
Problemy owłosionej skóry głowy
Podstawowe problemy owłosionej skóry głowy to nadmierne wypadnie, przetłuszczanie i wysuszenie włosów oraz łupież. Przyczyn powstawania tych zaburzeń jest wiele, ale za każdym razem mogą one być również wynikiem podstawowych błędów w codziennej pielęgnacji. O nadmiernym wypadaniu włosów mówimy, gdy dochodzi do utraty więcej niż 100 włosów dziennie przez co najmniej kilka tygodni. Problem ten obserwuje się często wiosną i jesienią, a także u kobiet po porodzie, w okresie menopauzy i po odstawieniu tabletek antykoncepcyjnych. Może być on również konsekwencją stresu, nerwic, przebytych chorób (m.in. cukrzyca, nad- i niedoczynność tarczycy, łuszczyca, grzybica) lub przyjmowanych leków (m.in. cytostatyki, retinoidy, beta-blokery, leki przeciwzakrzepowe).
Przetłuszczanie się włosów jest natomiast efektem nadmiernej aktywności gruczołów łojowych, typowej m.in. dla okresu dojrzewania, ale często indukowanej również stresem, złą dietą oraz niewłaściwą pielęgnacją, np. przegrzewaniem skóry głowy podczas mycia lub suszenia. Przyczyną przesuszenia włosów jest z kolei zbyt mała ilość łoju i nadmierna utrata wody, której zawartość we włosie spada poniżej 10 proc. Jest to najczęściej efekt farbowania, ondulacji i innych zabiegów stylizacyjnych (suszenie, kręcenie, prostowanie itp.), a także promieniowania słonecznego, chlorowanej wody i zanieczyszczenia powietrza. Częstym problemem są również włosy mieszane, tzn. tłuste u nasady i suche na końcach: skóra głowy produkuje nadmiar sebum, a końcówki są narażone na wysuszające czynniki środowiskowe.
Patogeneza łupieżu, czyli drobnopłatkowego złuszczania się owłosionej skóry głowy z mniej lub bardziej nasilonym łojotokiem, związana jest z kolei zazwyczaj z infekcjami grzybiczymi Pityrosporum ovale lub Malasezzia furfur. Każdy z przytoczonych problemów wymaga odmiennej pielęgnacji skóry głowy i włosów.
Preparaty do pielęgnacji włosów
Na rynku dostępna jest cała gama preparatów do codziennej pielęgnacji różnego typu włosów. Jej podstawą są oczywiście środki myjące, czyli szampony. Zasadniczo składają się one z trzech elementów: środków powierzchniowo czynnych, środków nadających lepkość oraz z wody. Na rynku dostępne są ponadto również tzw. szampony suche, czyli mieszaniny związków adsorbujących (węglan sodu, skrobia, kaolin, talk) w postaci sprayu. Ich zadaniem jest jedynie odświeżenie włosów, gdy właściwe mycie jest niemożliwe.
Oprócz mycia niezbędna jest również dodatkowa pielęgnacja włosów, którą zapewniają odżywki, balsamy, maski, lotiony i mgiełki. Odżywki to preparaty przeznaczone do stosowania po każdym myciu głowy, najczęściej na mokre włosy z koniecznością spłukania. Ich zadaniem jest przede wszystkim wygładzenie powierzchni włosa i ułatwienie rozczesywania. Odżywki bez spłukiwania są mniej popularne przede wszystkim ze względu na ryzyko nadmiernego obciążenia włosów. Silniejszym działaniem niż odżywki charakteryzują się balsamy, o większej zawartości składników aktywnych, mniejszej ilości substancji tłuszczowych oraz rzadszej konsystencji. Wymagają one ponadto dłuższego pozostawienia na włosach (zwykle kilkanaście minut). Jeszcze większa koncentracja składników aktywnych oraz gęstsza konsystencja typowa jest natomiast dla masek.
Dostępne są również ampułki do wcierania, mgiełki czy lotiony, będące formami wodnymi lub wodno-alkoholowymi. Niezależnie od tego jaką formę preparatów pielęgnacyjnych wybierzemy, istotne jest właściwe dobranie produktu do typu włosów.
Pielęgnacja włosów z tendencją do wypadania
W przypadku nadmiernego wypadania włosów ważna jest obecność w preparatach myjących oraz pielęgnacyjnych substancji wzmacniających mieszki włosowe, np. poprzez pobudzenie mikrokrążenia skórnego i zwiększenia ilości dostarczanych z krwią substancji odżywczych (np. wyciąg z kory chinowca, żeń-szenia, zielonej herbaty, czerwone wino) oraz dostarczających składników mineralnych i witamin (wyciągi z pokrzywy, skrzypu i czarnej rzepy). Równie istotne jest zadbanie o właściwą dietę, bogatą w składniki mineralne i witaminy, ewentualnie uzupełnioną o odpowiednie suplementy. Jeśli jednak problem nie ustępuje, mimo odpowiedniej pielęgnacji, należy skonsultować się z lekarzem w celu ustalenia przyczyny i ewentualnego wdrożenia właściwego leczenia.
Włosy przetłuszczające się
W przypadku problemów z nadmiernym wydzielaniem łoju należy pamiętać przede wszystkim o konieczności mycia włosów tak często jak tego potrzebują (nawet codziennie). Błędem jest odwlekanie mycia – nie tylko nie spowolni to procesu przetłuszczania się, ale dodatkowo pozostawiony nadmiar sebum spowoduje osłabienie włosów i nasilenie ich wypadania. Stwarza to także korzystne warunki do namnażania się mikroorganizmów i pojawiania się łupieżu. Podczas mycia włosów tłustych należy używać letniej wody, a podczas suszenia – chłodnego nawiewu (ciepło stymuluje produkcję łoju). Odradza się również owijanie mokrych włosów w turban z ręcznika oraz używania twardych i szorstkich szczotek. Wybierając kosmetyki myjące i pielęgnacyjne warto zwrócić uwagę na ich konsystencję – powinna być lekka, nieobciążająca włosów. Pożądana jest również obecność składników normalizujących pracę gruczołów łojowych oraz antyseptycznych (np. dziegdzieć, siarka, wyciągi z pokrzywy, rozmarynu, łopianu, mięty, brzozy, szyszek chmielu, olejków z drzewa herbacianego) oraz adsorbujących łój (np. kaolin).
Włosy suche i mieszane
Podstawą pielęgnacji włosów suchych jest ich intensywne nawilżanie oraz zabezpieczenie przed ponownym przesuszaniem, m.in. poprzez unikanie ekspozycji na czynniki wysuszające (słońce, temperatura, chlorowana woda, zabiegi stylizacyjne typu suszenie, kręcenie, prostowanie itp.). Zaleca się, aby włosy myć w letniej wodzie, a suszyć poprzez delikatne wyciśnięcie w ręcznik i zawinięcie w turban. Podstawą składu szamponów oraz odżywek, balsamów i masek do włosów suchych są substancje nawilżające i odżywcze, np. wyciąg z owoców mango, miód, roślinne oleje (jojoba, kokosowy i in.) i masła (np. Shea, czyli karite) czy kwas hialuronowy. Pożądanym składnikiem są również ceramidy, które wygładzają łuski na powierzchni włosów.
Dużym wyzwaniem jest pielęgnacja włosów mieszanych. Szampon powinien dobrze oczyszczać łojotokową skórę głowy, a jednoczenie nie wysuszać reszty włosów. Warto wybierać dostępne na rynku preparaty przeznaczone do włosów mieszanych o odpowiednich proporcjach składników oczyszczających i nawilżających. W przypadku odżywek najlepszym wyborem są natomiast te dedykowane włosom suchym – należy je jednak nakładać z pominięciem nasady włosów. Pomocne mogą być ponadto toniki i lotiony do wcierania dla skóry tłustej, umożliwiające aplikację z pominięciem rejonów nadmiernie wysuszonych.
Łupież
Podstawą pielęgnacji włosów z łupieżem są preparaty zawierające substancje przeciwgrzybicze, przede wszystkim ketokonazol, ale również pirytonian cynku, oktopiroks czy siarczek selenu. Korzystna jest również obecność substancji o działaniu złuszczającym (hydroksykwasy, kwas salicylowy, mocznik) oraz odświeżającym i antyseptycznym (mirt, olejek z drzewa herbacianego, siarka, dziegdzieć, olejek tymiankowy i in.). Stosując szampony przeciwłupieżowe należy pamiętać, że ich skuteczne działanie wymaga pozostawienia spienionego preparatu na głowie przez co najmniej kilka minut.
Pielęgnacja rzęs
Rzęsy to włosy o niemniejszym znaczeniu estetycznym niż te obecne na skórze głowy. Z tego powodu są one poddawane niezliczonej ilości zabiegów – od codziennego tuszowania, demakijażu, podkręcania po okazjonalną hennę, czy też doklejanie sztucznych. Wszystkie te czynności nie pozostają obojętne na ich kondycję i mogą przyczynić się do wypadania, osłabienia i łamliwości rzęs. W ostatnich latach coraz popularniejsze stają się zatem specjalistyczne preparaty pielęgnacyjne (odżywki, serum). W ich skład wchodzą m.in. substancje stymulujące wzrost rzęs, np. bimatoprost, baikalina oraz wyciągi z kiełków soi i pszenicy. Ponadto wykorzystuje się w nich również właściwości alantoiny, wyciągu ze świetlika i pantenolu (łagodzenie podrażnień), prowitaminy B5 (odżywienie), kwasu hialuronowego (nawilżanie) oraz aloesu i witaminy E (regeneracja, nawilżenie).
Codzienna pielęgnacja i odpowiedni dobór kosmetyków są zatem podstawą długiego zachowania włosów i rzęs w dobrej kondycji.
