Zapalenie zatok
fot. fotolia

Zapalenie zatok u dzieci i dorosłych

Co roku na zapalenie zatok przynosowych choruje nawet 16 proc. populacji. Dorośli zapadają na nie średnio dwa-trzy razy w roku. Nie wolno lekceważyć tej choroby, gdyż niedoleczona może doprowadzić do groźnych powikłań.

Nieżyt nosa i zatok przynosowych jest stanem zapalnym błony śluzowej jamy nosowej i zatok przynosowych. Jakie czynniki go wywołują?

Przyczyny

Zatoki szczękowe, czołowe, klinowe oraz sitowe łączą się z jamą nosową przez naturalne ujścia o średnicy 1-2 mm, które mogą zostać zablokowane, np. poprzez zmiany strukturalne lub znaczny obrzęk błony śluzowej spowodowany czynnikami alergicznymi bądź zapalnymi. Blokada ujść zatok jest jednym z głównych czynników etiopatogenezy zapalenia zatok, stwarza korzystne warunki do rozwoju pełnoobjawowej choroby.

Kolejna przyczyna to zaburzenie transportu śluzowo-rzęskowego. W czasie infekcji oczyszczanie zatok, które odbywa się przez nabłonek migawkowy, jest zakłócone. Zmiany w błonie śluzowej przy zapaleniach zatok są niejednolite. W przypadku niektórych zapaleń, np. nieżytowych, nabłonek powierzchowny jest zachowany. Ostre ropne zapalenie zatok charakteryzuje się występowaniem miejsc pozbawionych nabłonka, podobnie jak przewlekłe ropne zapalenie, w przypadku którego może pojawić się metaplazja płaskonabłonkowa i ziarnina. We wszystkich postaciach klinicznych choroby warstwa łącznotkankowa błony śluzowej zatok jest zgrubiała i przekrwiona.

Wpływ na rozwój choroby mają także wielkość poszczególnych zatok, ich relacja z otaczającymi strukturami anatomicznymi oraz występowanie polipów nosa lub skrzywionej przegrody nosowej. Są to czynniki, które warunkują obraz kliniczny zapalenia zatok i częstotliwość jego występowania. W większości przypadków zapalenie ogranicza się do jednej z zatok przynosowych (najczęściej do zatoki szczękowej, czołowej, komórek sitowych) albo do kilku po tej samej stronie. Może także obejmować wszystkie zatoki przynosowe.

Patofizjologia zapaleń zatok u dzieci może być nieco inna. Do niedawna sądzono, że u niemowląt i małych dzieci zatoki przynosowe nie są wykształcone, w związku z czym nie może dojść do zapalenia. Okazało się jednak, że zatoki szczękowe i sitowe są wystarczająco rozwinięte już w pierwszych dniach po urodzeniu. Pozostałe rozwijają się jednak później (klinowe – pomiędzy trzecim a siódmym rokiem życia, a czołowe – do dwunastego roku życia). Za czynniki wywołujące zapalenie zatok u dzieci uznaje się wirusy – odpowiadają one za ponad 50 proc. zachorowań. Bakterie rzadziej bywają przyczyną choroby (głównie są to: S. pneumoniae, H. influenzae, M. catarrhalis), a sporadycznie grzyby.

Rozpoznanie

Objawy zapalenia zatok są bardzo charakterystyczne i czytelne zarówno dla laryngologa, jak i lekarza pierwszego kontaktu. Częściej występuje infekcja wirusowa niż bakteryjna. Zwykle trudno je odróżnić, ponieważ zakażenie wirusowe często poprzedza bakteryjne.

Na ogół objawy ostrego bakteryjnego zapalenia zatok nasilają się po pięciu dniach trwania choroby, utrzymują się przez przynajmniej dziesięć dni i są cięższe niż przy zapaleniu wirusowym. Grupa ekspertów ds. zapalenia błony śluzowej nosa i zatok przynosowych z American Academy of Otolaryngology podzieliła objawy wskazujące na zapalenie zatok przynosowych na dwie grupy. Do tzw. objawów dużych, zaliczono: ból lub ucisk w obrębie twarzy, niedrożność nosa, ropną wydzielinę w jamie nosowej lub jej spływanie po tylnej ścianie gardła, osłabienie lub utratę węchu, gorączkę (tylko w ostrym zapaleniu). Do objawów małych należą: ból głowy, przykry zapach z ust, zmęczenie, ból zębów, kaszel, ból ucha, uczucie zwiększonego ciśnienia w uchu lub jego zatkanie. Ostre bakteryjne zapalenie zatok przynosowych można zdiagnozować po stwierdzeniu dwóch dużych objawów lub jednego dużego i dwóch małych. Im więcej objawów, tym bardziej prawdopodobne jest rozpoznanie.

Kliniczne objawy choroby u dzieci różnią się od tych występujących u dorosłych – są mniej swoiste i mogą przypominać niegroźne przeziębienie lub naczynioruchowy nieżyt nosa. Mali pacjenci najczęściej skarżą się na kaszel oraz wydzielinę z nosa, natomiast rzadko na – typowy dla dorosłych – ból twarzy lub głowy.

Objawy kliniczne zapalenia zatok może nasilać i przedłużać przerost migdałka gardłowego, skrzywienie przegrody nosowej, ciało obce w przewodzie nosowym lub nowotwór. Ustalenie prawidłowego rozpoznania dopełnia rutynowe badanie laryngologiczne poszerzone o badanie endoskopowe lub radiogram w tzw. projekcji Watersa, który jest najprostszą metodą na stwierdzenie obecności płynu w zatoce szczękowej (jakkolwiek obraz taki występuje jedynie u 60 proc. chorych). Badaniem przeprowadzanym przy przewlekłych stanach zapalnych zatok, tj. trwających ponad 12 tygodni, jest tomografia komputerowa. Dobrym uzupełnieniem diagnostyki zatokowej są testy alergologiczne (wykonanie prick testu oraz oznaczenie poziomu całkowitego IgE) oraz ocena cytologiczna wymazu z nosa (komórek nabłonka oraz komórek napływowych, zwłaszcza neutrofili i eozynofili). Pozwala to na różnicowanie niektórych postaci nieżytów nosa, określenie wskazań do farmakoterapii oraz monitorowania leczenia rynologicznego.

Leczenie

Leczenie ostrego zapalenia zatok powinno trwać nie krócej niż 7-10 dni. Można zastosować strategię czujnej obserwacji i wyczekiwania bez stosowania antybiotyku. Leczenie antybiotykami ostrego zapalenia zatok przynosowych jest zalecane w przypadkach: ciężkiego przebiegu zakażenia określonego intensywnością bólu twarzoczaszki oraz gorączką powyżej 39°C, braku poprawy po 7-10 dniach, wystąpienia objawów pogorszenia po wstępnej poprawie klinicznej oraz powikłań. Według najnowszych rekomendacji z 2010 r. antybiotykiem z wyboru w leczeniu ostrego bakteryjnego zapalenia zatok przynosowych jest amoksycylina stosowana przez 10 dni w wysokich dawkach (u dorosłych i dzieci o masie ciała powyżej 40 kg – 1500-2000 mg co 12 godzin, u dzieci o masie ciała poniżej 40 kg – 75-90 mg/kg na dobę w dwóch dawkach podzielonych co 12 godzin). W leczeniu skorygowanym należy aplikować amoksycylinę z klawulanianem, w szczególności gdy uprzednie leczenie amoksycyliną było nieskuteczne (dawka amoksycyliny u dorosłych i dzieci o masie ciała powyżej 40 kg wynosi 1500-2000 mg co 12 godzin przez dziesięć dni, a u dzieci o masie ciała poniżej 40 kg – 75-90 mg/kg na dobę w dwóch dawkach podzielonych przez dziesięć dni). W przypadku reakcji nadwrażliwości nienatychmiastowej na penicyliny zaleca się cefuroksym aksetylu (u dorosłych i dzieci o masie ciała powyżej 40 kg – 2 x 500 mg na dobę, a u dzieci o masie ciała poniżej 40 kg – 30 mg/kg na dobę w dwóch dawkach podzielonych przez dziesięć dni). W przypadku nadwrażliwości natychmiastowej na antybiotyki betalaktamowe należy zastosować klarytromycynę (u dorosłych i dzieci o masie ciała powyżej 40 kg – 250-500 mg co 12 godzin, a u dzieci o masie ciała poniżej 40 kg – 15 mg/kg na dobę w dwóch podzielonych dawkach) lub azytromycynę (u dorosłych i dzieci o masie ciała powyżej 40 kg –250-500 mg raz na dobę przez trzy dni, a u dzieci o masie ciała poniżej 40 kg – 10 mg/kg na dobę przez trzy dni).

Wspomaganie leczenia chorych zatok

Warto zadbać o higienę nosa stosując wspomagająco w leczeniu przeziębienia oraz zapalenia zatok przynosowych preparaty zawierające wodę morską w postaci aerozolu, które oczyszczają błonę śluzową nosa z wydzielin, alergenów, wirusów i bakterii. Co ważne zwłaszcza w okresie zimowym, kiedy w naszych mieszkaniach jest sucho i ciepło – woda morska zapewnia odpowiedni stopień nawilżenia śluzówki nosa, co ułatwia przywracanie prawidłowego oddechu przez nos, który jako jedyny sposób oddychania jest fizjologiczny i chroni organizm przed dostaniem się bakterii i wirusów do dolnych dróg oddechowych.

×

W początkowej fazie ostrego wirusowego zapalenia zatok zaleca się krótkotrwałą miejscową sterydoterapię. Zupełnie inaczej wygląda leczenie przewlekłych bakteryjnych lub grzybiczych stanów zapalnych zatok przynosowych. W pierwszym przypadku należy wykonać diagnostykę zatokową oraz zakwalifikować chorego do leczenia operacyjnego. Stanowi je obecnie funkcjonalna chirurgia endoskopowa nosa i zatok przynosowych (FESS).

Grzybicze zapalenie zatok wymaga celowanego leczenia przeciwgrzybiczego do 30 dni oraz wielokrotnego pobierania kontrolnych wymazów do badań mikologicznych. Dodatkowo należy, zarówno u dzieci, jak i u dorosłych, przywrócić prawidłową drożność nosa na drodze chirurgicznej, np. poprzez operację korekcyjną skrzywionej przegrody nosowej.

Fitoterapia

Warto jeszcze wspomnieć o fitoterapii w leczeniu objawowym ostrego zapalenia zatok u dorosłych. W Europejskich Wytycznych na Temat Zapalenia Zatok Przynosowych i Polipów Nosa z 2012 roku, zwanych w skrócie EPOS, metoda fitoterapii została opisana jako pomocnicza terapia objawowa w leczeniu pierwszych objawów zapalenia zatok przynosowych, gdy objawy imitują przeziębienie i nie trwają dłużej niż 5 dni lub po tym okresie następuje poprawa. Terapia ta może być stosowana wraz z lekami przeciwbólowymi i przeciwzapalnymi, przeciwobrzękowymi oraz płukaniem jam nosa roztworem soli fizjologicznej. Trzeba jednak pamiętać, że nie może być ona prowadzona jako jedyna metoda leczenia.

Fitoterapia to leczenie oparte na bazie ziół i produktów naturalnych. W różnych regionach świata jest stosowanych wiele gatunków roślin leczniczych, wśród których najwięcej jest surowców olejkowych. Są to substancje podawane drogą wziewną, zawierające liczne lotne monoterpeny o działaniu przeciwbakteryjnym, przeciwwirusowym, spazmolitycznym oraz lekko przeciwbólowym. W zapaleniu zatok najczęściej stosowane są olejki: eukaliptusowy, drzewa herbacianego, sosnowy, jodłowy, kosodrzewinowy, goździkowy (zawierający głównie nieterpenowe fenylopropanoidy), ponadto zastosowanie znajdują surowce siarkowe, takie jak czosnek i korzeń chrzanu. Inne surowce roślinne stosowane indywidualnie bądź w preparatach złożonych to korzeń lukrecji i kwiat pierwiosnka, zawierające saponiny i flawonoidy, kwiat bzu czarnego i ziele werbeny, bogate w polifenole o działaniu przeciwzapalnym, a także ziele szanty oraz liść Andrographis paniculata, w których związkami czynnymi są diterpeny. Warto przypomnieć pacjentom, żeby te preparaty kupować wyłącznie w aptekach. Preparaty nabyte w innych miejscach mogą być niebezpieczne dla zdrowia i życia.

Podobne wiadomości

Nie ma możliwości dodania komentarza