Znaczenie wapnia

Wapń jest głównym składnikiem mineralnym w organizmie człowieka – stanowi przeciętnie ok. 1,5 proc. masy ciała osoby dorosłej, a jego niedobory są odpowiedzialne za liczne zmiany patologiczne. Niestety, wyniki wielu badań wskazują, że podaż wapnia w diecie jest często niewystarczająca.

Wapń jest makroelementem, którego przeciętna zawartość w organizmie dorosłego człowieka wynosi ok. 1,2 kg, co stanowi 1-2 proc. całkowitej masy ciała. 99 proc. puli tego pierwiastka jest zdeponowane w układzie kostnym, a pozostały 1 proc. znajduje się w postaci zjonizowanej we krwi, płynie pozakomórkowym, mięśniach i innych tkankach. Poza rolą budulcową, wapń jest zaangażowany również w szereg kluczowych funkcji regulacyjnych, a jego deficyt w diecie prowadzi do licznych patologii. Problem niedoborów pokarmowych tego pierwiastka jest jednak powszechny, a całkowite pokrycie zapotrzebowania wymaga zazwyczaj przyjmowania odpowiednich suplementów diety.

Znaczenie homeostazy wapniowej w organizmie

Większość wapnia w organizmie człowieka wchodzi w skład hydroksyapatytów, które stanowią mineralne rusztowanie kości, odpowiadające za ich mechaniczną wytrzymałość. Jednak układ kostny, poza funkcją strukturalną, stanowi także rezerwuar wapnia niezbędnego do innych przemian metabolicznych, takich jak przewodzenie bodźców nerwowych, kurczliwość mięśni, aktywacja niektórych enzymów oraz krzepnięcie krwi. Ponadto, pierwiastek ten jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania serca oraz zmniejsza przepuszczalność ścian naczyń krwionośnych, dzięki czemu wykazuje działanie przeciwwysiękowe, przeciwobrzękowe, przeciwalergiczne i przeciwzapalne. Dla organizmu priorytetem jest zapewnienie odpowiedniego, stałego stężenia wapnia w płynach pozakomórkowych (na poziomie 2,15–2,6 mmol/l). Osiągnięcie i utrzymanie homeostazy wapniowej umożliwia kontrola hormonalna. Gdy poziom wapnia w płynach pozakomórkowych jest zbyt niski, parathormon zwiększa jego uwalnianie z układu kostnego oraz nasila wchłanianie w przewodzie pokarmowym i resorpcję zwrotną w kanalikach nerkowych. W przeciwnej sytuacji, następuje wzrost wydzielania kalcytoniny, która promuje procesy wbudowywania wapnia w kości oraz nasila jego wydalanie w nerkach.

Zapotrzebowanie i pokarmowe źródła wapnia

W zdrowym organizmie wapń nie jest magazynowany – jego nadmiar zostaje usunięty, a dzienne, obligatoryjne straty wynoszą od 265 do 295 mg (w tym: z kałem 100-130 mg, z moczem 150 mg, z potem 15 mg). Na tej podstawie obliczono wartości RDA (zalecanego dziennego spożycia) dla poszczególnych grup wiekowych, które wynoszą od 700 mg w przypadku dzieci w wieku 1-3 lat, przez 1000 mg u osób dorosłych, 1300 mg u dzieci w wieku 9-13 lat i 1200 mg u kobiet po 50. roku życia oraz mężczyzn po 70. roku życia. Najlepszymi źródłami pokarmowymi wapnia są mleko i jego przetwory, zaraz za nimi klasyfikują się konserwy rybne. 1200 mg wapnia jest zawarte np. w 4 szklankach mleka, 3 szklankach jogurtu, 1,2 kg twarogu, 2 kg brukselki, 360 g sardynek w oleju oraz w prawie 1 kg nasion słonecznika. Należy pamiętać, że zaledwie 30 proc. spożytego wapnia wchłania się w jelicie cienkim, w drodze zależnego od witaminy D3 transportu aktywnego (w dwunastnicy) lub w drodze dyfuzji ułatwionej/ biernej (w dystalnych odcinkach jelita cienkiego).

Dodatkowo, wapń zawarty w produktach roślinnych jest słabiej przyswajalny ze względu na współwystępujące fityniany i szczawiany. Na absorpcję wapnia, poza odpowiednim poziomem witaminy D3 i formą podaży, mają wpływ także różne stany fizjologiczne (wiek, ciąża, laktacja) i patologiczne. U kobiet ciężarnych i karmiących, w związku ze zwiększonym zapotrzebowaniem, dochodzi do fizjologicznych zmian w funkcjonowaniu jelit i wzrostu wydajności absorpcji tego pierwiastka. Z kolei u osób starszych (zwłaszcza kobiet po menopauzie) obserwuje się zdolność do absorpcji wapnia zmniejszoną nawet o jedną trzecią w porównaniu z grupą 20-59-latków. Zaobserwowano również, że niedostateczna podaż wapnia w diecie zwiększa wydajność jego wchłaniania, przede wszystkim w drodze transportu aktywnego. Niedostateczne wchłanianie wapnia towarzyszy ponadto biegunkom tłuszczowym, zespołom złego wchłaniania, pierwotnej marskości wątroby oraz celiakii.

Epidemiologia i konsekwencje niedoborów

Mimo wielu kampanii społecznych zachęcających do większego spożycia wapnia – głównie pod postacią przetworów mlecznych – jego podaż w znacznej części populacji w Polsce jest wciąż niewystarczająca. Szacuje się, że średnie dzienne spożycie tego pierwiastka wynosi zaledwie 600-700 mg u osób dorosłych oraz 850 mg u chłopców i 690 mg u dziewcząt w wieku 9-18 lat. Standardowa dieta pokrywa zatem zaledwie 60 proc. zalecanego dziennego spożycia. Stwierdzono, iż w Polsce dziennego zapotrzebowania na wapń nie pokrywa ok. 52 proc. kobiet w wieku od 20 do 40 lat, 50 proc. kobiet w wieku 40-60 lat i 74 proc. pań między 60. a 80. rokiem życia. Wśród panów, w tych samych grupach wiekowych realizacja zapotrzebowania na wapń jest niewystarczająca odpowiednio u: 44 proc., 61 proc. i 65 proc. Niedobory wapnia mogą prowadzić do wielu zmian patologicznych i rozwoju groźnych chorób.

Układ kostno-szkieletowy najwcześniej odczuwa skutki przewlekłej hipokalcemii – niedostateczny poziom wapnia w płynach pozakomórkowych jest bowiem bilansowany poprzez wapń uwalniany z kości. Długotrwały okres niedostatecznej podaży wapnia lub niedostatecznego wchłaniania prowadzi zatem do demineralizacji kości, której obraz kliniczny zależy od wieku pacjenta. W przypadku dzieci, których szkielet jest jeszcze stosunkowo słabo zmineralizowany, dochodzi do różnego rodzaju deformacji, określanych mianem krzywicy, objawiającej się m.in. trudnościami ze staniem i chodzeniem. Dodatkowo, często towarzyszy jej wczesna próchnica, późne ząbkowanie, nadmierna płaczliwość w nocy oraz nadmierna potliwość. U osób dorosłych, posiadających już wystarczająco dużo minerałów w szkielecie, początkowe deficyty (osteopenia) są najczęściej bezobjawowe.

Z biegiem czasu postępuje jednak spadek gęstości utkania kostnego, co nieuchronnie prowadzi do osteoporozy, stwarzającej poważne ryzyko złamań. Rekonwalescencja po złamaniach jest szczególnie trudna u osób starszych, narażonych na liczne komplikacje i długie okresy unieruchomienia. Coraz więcej mówi się również o znaczeniu odpowiedniej podaży wapnia w profilaktyce i leczeniu m.in. nadciśnienia tętniczego, otyłości, cukrzycy typu drugiego oraz nowotworów (m.in. sutka, prostaty i jelita grubego). Deficyt wapnia może być również przyczyną objawów takich jak zła krzepliwość krwi (częste krwotoki i siniaki), skłonność do alergii i wysypek, szybkie męczenie się, bezsenność, osłabienie pamięci, zawroty głowy, bolesne skurcze mięśni, drętwienie kończyn, bóle pleców, nóg i stawów, bolesne przechodzenie okresu przedmenstruacyjnego (PMS).

Suplementacja wapnia

W przypadku braku możliwości pokrycia dziennego zapotrzebowania na wapń z pożywieniem (np. w związku z nietolerancją przetworów mlecznych), zaleca się suplementację tego pierwiastka. Na rynku dostępne są preparaty zawierające wapń pod postacią różnych soli i chelatów, rzadziej w postaci tlenku. Węglan wapnia (CaCO3) jest najchętniej stosowaną w lecznictwie solą tego pierwiastka – zawiera aż 40 proc. wapnia elementarnego i jest dobrze rozpuszczalny w roztworach kwaśnych (sok żołądkowy). Cytrynian i glukonian wapnia są znacznie uboższe w wapń elementarny – zawierają go odpowiednio 21 proc. i 9 proc. Węglan wapnia otrzymuje się ze źródeł kopalnych, a także na drodze syntezy, w wyniku reakcji wodorotlenku wapnia z ditlenkiem węgla. Otrzymany w ten sposób strącony węglan wapnia to farmakopealny Calcii carbonas praecipitatus. Ponieważ naturalne źródła wapnia (np. muszle skorupiaków) zawierają wiele dodatkowych makro- oraz mikroelementów (stront, bor, fluor), uzyskiwany z nich weglan wydaje się korzystniejszy dla zdrowia w porównaniu ze strąconym węglanem.

Suplementując wapń, należy także pamiętać, że interwencja ta nie będzie efektywna w przypadku współistnienia deficytu witaminy D, na który w Polsce (podobnie jak w wielu innych krajach leżących na szerokościach geograficznych klimatu umiarkowanego) cierpi większość populacji. Zapotrzebowanie na witaminę D w organizmie człowieka pokrywane jest dwutorowo – głównym źródłem powinna być endogenna synteza w skórze, uzupełniana o witaminę D z pożywienia (tran, mleko, żółtka jaj, wątroba oraz tłuste ryby). Badania epidemiologiczne wykazały jednak, że zdecydowana większość populacji nie jest w stanie osiągnąć właściwego poziomu endogennej syntezy witaminy D3 w okresie letnim (niedostateczna ekspozycja na słońce) i już wczesną jesienią cierpi na jej niedobór. W związku z tym, w Polsce aktualnie rekomenduje się powszechną suplementację witaminy D, zarówno u dzieci jak i osób dorosłych – u zdrowych osób po 50. r.ż. zaleca się profilaktyczne podawanie 800-2000 j.m. witaminy D dziennie. Większość preparatów wapniowych zawiera witaminę D.

Podsumowanie

Niedostateczna podaż wapnia w diecie stanowi poważny problem epidemiologiczny, narażający znaczny odsetek populacji na różnorodne i poważne problemy zdrowotne, z osteoporozą na czele. W przypadku zagrożenia niedostateczną podażą wapnia (nietolerancja produktów mlecznych) warto rozważyć wdrożenie suplementacji tym pierwiastkiem, z wykorzystaniem leków OTC. Należy jednak pamiętać o konieczności jednoczesnego zapewnienia właściwego poziomu witaminy D – niezbędnej do prawidłowego wchłaniania wapnia w przewodzie pokarmowym.

Podobne wiadomości

Nie ma możliwości dodania komentarza