Odpowiedni styl życia, dieta i wsparcie farmakologiczne pozwalają skutecznie eliminować objawy oraz hamować rozwój choroby hemoroidowej.
Hemoroidy (z greckiego: hem – krew i rhoos – przepływ), nazywane także guzkami krwawniczymi lub żylakami odbytu, są niczym innym jak tylko fizjologicznymi tworami naczyniowymi, występującymi w warstwie podśluzowej kanału odbytu, powyżej linii grzebieniastej. Zespół objawów towarzyszących zmianom patologicznym w ich obrębie nazywa się chorobą hemoroidalną.
Epidemiologia
Oszacowanie dokładnej ilości zachorowań jest trudne, ze względu na stosunkowo późne zgłaszanie się pacjentów do lekarza. W Stanach Zjednoczonych i w Wielkiej Brytanii częstotliwość wizyt u lekarza z powodu choroby guzków krwawniczych wynosi około 1 tys. pacjentów na 100 tys. mieszkańców i jest większa wśród osób z lepiej sytuowanych grup społecznych. Nie stwierdzono jednak korelacji między częstotliwością zachorowań a płcią czy przynależnością do określonej grupy etnicznej. Prawdopodobieństwo pojawienia się żylaków odbytu wzrasta znacznie u osób powyżej 40. roku życia (szczyt przypada na 7. dekadę życia) oraz u kobiet w ciąży. Bywa jednak, że skarżą się na nie także osoby młode, poniżej 20. roku życia.
Przyczyny problemów
Istnieją trzy główne teorie rozwoju choroby hemoroidalnej: mechaniczna, zapalna i hemodynamiczna. Zgodnie z pierwszą z nich, czynnikiem szczególnie sprzyjającym temu schorzeniu są przewlekłe zaparcia. Przedłużające się parcie na stolec połączone z niecałkowitą defekacją doprowadza bowiem do obrzęku, krwawień i pękania błony śluzowej odbytnicy oraz powstania stanu zapalnego skutkującego przerostem guzka i jego wypadaniem przy rozluźnionych zwieraczach. Nie bez znaczenia są również zmiany wsteczne zachodzące w tkance łącznej po 30. roku życia, ułatwiające rozciąganie więzadeł hemoroidów. Teoria hemodynamiczna podkreśla natomiast znaczenie zastojów krwi w guzkach krwawniczych, związane z jej utrudnionym odpływem (np. w wyniku powiększenia macicy w czasie ciąży) bądź powstawaniem zakrzepów w mikrokrążeniu. Istnieje również teoria zapalna rozwoju choroby hemoroidalnej, przypisująca kluczową rolę w patogenezie czynnikowi infekcyjnemu.
Rozpoznanie i obraz kliniczny
Niezależnie od przyczyny, pacjenci z chorobą hemoroidalną skarżą się przede wszystkim na świąd i pieczenie odbytu oraz tępy ból przy defekacji. Podczas wypróżniania może również pojawić się jasnoczerwona krew na papierze toaletowym lub powierzchni stolca. Krwawienia są zazwyczaj bezbolesne ale nawracające. Typowym objawem choroby hemoroidalnej jest również wypadanie guzków krwawniczych, które w pierwszych fazach choroby cofają się samoistnie a w bardziej zaawansowanych znajdują się na stałe poniżej brzegu odbytu, nawet mimo prób ręcznego odprowadzenia.
Postępowanie w chorobie hemoroidalnej
Podstawą leczenia i profilaktyki choroby hemoroidalnej jest dieta wysokobłonnikowa i modyfikacja stylu życia. Zaleca się m.in. picie co najmniej 2-2,5 litra płynów dziennie, wypijanie szklanki ciepłej wody przed posiłkami (ciepło pobudza perystaltykę jelit), spożywanie posiłków o stałych porach oraz unikanie pikantnych przypraw, tłuszczów zwierzęcych, ziemniaków, czekolady, alkoholu, mocnej kawy. Warto także eliminować szkodliwe nawyki, takie jak: długotrwałe przebywanie w toalecie, powstrzymywanie naturalnego parcia na stolec lub wzmożone parcie na stolec. Największe znaczenie w profilaktyce i leczeniu choroby hemoroidalnej przypisuje się jednak odpowiedniej podaży w diecie błonnika (około 25-30 gram na dobę).
Włókno pokarmowe w trakcie pasażu jelitowego nie wchłaniania się, a jedynie pęcznieje, przez co skutecznie i bezpiecznie pobudza perystaltykę jelit, zapobiegając zaparciom. Jego bezcennymi źródłami są m.in. pieczywo razowe i żytnie, graham, siemię lniane, otręby, płatki zbożowe, kasze, ryż niełuskany, makarony z mąki razowej, sałaty, jarzyny i owoce. Niewłaściwe nawyki dietetyczne pomagają skorygować niekiedy błonnikowe suplementy diety, dostępne w formie proszków do mieszania z płynami lub pożywieniem, pastylek do ssania czy też tabletek. W ich skład wchodzą najczęściej nasiona różnych gatunków babek, lnu, otręby zbożowe, glukomannan, guma guar, inulina oraz suszone owoce. Suplementując błonnik należy jednak pamiętać o konieczności popijania preparatów dużą ilości wody oraz o zachowaniu właściwego odstępu między przyjmowaniem leków a błonnika, ze względu na możliwość ich adsorpcji.
Farmakoterapia
Farmakoterapia choroby hemoroidalnej obejmuje zarówno leczenie miejscowe (maści, kremy, czopki), jak i ogólne. Leczenie miejscowe polega przede wszystkim na łagodzeniu objawów, natomiast preparaty ogólnoustrojowe odgrywają również ważną rolę w profilaktyce. Większość produktów miejscowych i ogólnoustrojowych jest dostępna bez recepty, co zwiększa rolę farmaceuty w procesie leczenia choroby guzków krwawniczych odbytu.
Preparaty miejscowe
Dostępne bez recepty czopki i kremy doodbytnicze to zazwyczaj preparaty złożone, zawierające różne kombinacje substancji miejscowo znieczulających, ściągających, przeciwzapalnych, uszczelniających naczynia, odkażających i nawilżających.
W celu doraźnego łagodzenia bólu, świądu i pieczenia stosuje się głównie miejscowe anestetyki (benzokaina, lignokaina, tetrakaina, cynchokaina), przerywające przewodzenie impulsów bólowych poprzez blokowanie napięciowo zależnych kanałów sodowych w błonach neuronów. Celem terapii jest również ułatwienie procesu gojenia się ran. Efekt taki pozwala uzyskać zastosowanie substancji nawilżających (kwas hialuronowy, olejek jojoba, wosk pszczeli) oraz zdolnych do wytwarzania protekcyjnej warstwy zdenaturowanych białek na powierzchni błony śluzowej odbytu substancji ściągających (tlenek cynku, związki bizmutu (tlenek, oksyjodogalusan i galusan zasadowy), taniny oraz garbniki.
W celu minimalizowania ryzyka rozwoju zakażeń ran okolic odbytu często wykorzystuje się natomiast miejscowe antyseptyki (balsam peruwiański, kwas borowy, rezorcyna, propolis, cham azulen, bisabolol), a niekiedy również antybiotyki (neomycyna). Ulgę w dolegliwościach bólowych przynoszą ponadto składniki przeciwzapalne (wyciągi z rumianku, nagietka i ruszczyka kolczastego, hydrokortyzon) oraz uszczelniające naczynia krwionośne (eskulina z kory kasztanowca, wyciągi z ruszczyka kolczastego i tribenozyd). Niektóre preparaty miejscowe wykorzystują również działanie immunizacyjne zawiesiny martwych szczepów Escherichia coli, mające pobudzać nieswoiste mechanizmy obronne organizmu.
Preparaty doustne
W leczeniu i profilaktyce powszechnie stosuje się przede wszystkim doustne leki flebotropowe i uszczelniające naczynia krwionośne. Ich działanie polega na poprawie tonusu żylnego, zmniejszaniu zastojów krwi w mikrokrążeniu, zmniejszaniu jej lepkości, poprawie właściwości reologicznychl, a tym samym także stopnia utlenienia tkanek. Ich zastosowanie ogranicza również adhezję i aktywację leukocytów oraz rozwój reakcji zapalnej towarzyszącej zastojowi żylnemu.
W tej grupie leków wyróżniamy środki naturalne, syntetyczne i półsyntetyczne. Przedstawicielami pierwszej grupy są flawonoidy (diosmina, rutyna, trokserutyna, hesperydyna) oraz saponiny (escyna, wyciągi z kasztanowca). Spośród leków syntetycznych wykorzystuje się przede wszystkim tribenozyd i dobesylan wapnia.
Podsumowanie
Odpowiedni styl życia, dieta i wsparcie farmakologiczne pozwalają skutecznie eliminować objawy oraz hamować rozwój choroby hemoroidowej. W doraźnym łagodzeniu objawów towarzyszących chorobie guzków krwawniczych odbytu stosuje się przede wszystkim czopki i maści doodbytnicze, zawierające substancje przeciwzapalne, ściągające, przeciwbólowe, miejscowo znieczulające, uszczelniające naczynia, przeciwobrzękowe, odkażające i nawilżające. Ważną rolę w profilaktyce tego schorzenia odgrywają natomiast doustne leki flebotropowe, m.in. flawonoidy (diosmina, rutyna, trokserutyna, hesperydyna), saponiny (escyna, wyciągi z kasztanowca), tribenozyd i dobesylan wapnia. Ich działanie polega na poprawie tonusu żylnego, zmniejszaniu lepkości i zastoju krwi w mikrokrążeniu oraz poprawie jej właściwości reologicznych.
