Uciążliwa bezsenność

Trudności z zasypianiem, trudności z utrzymaniem snu – czyli częste wybudzanie się ze snu, zbyt wczesne budzenie się rano oraz poczucie, że sen nie daje wypoczynku to główne objawy bezsenności.

Zdiagnozowanie bezsenności jest często trudne ze względu na brak świadomości i poczucia choroby wśród pacjentów. Według definicji, bezsenność jest subiektywnym odczuwaniem złej jakości i długości snu, które może pogarszać funkcjonowanie w ciągu dnia i utrzymuje się odpowiednio długo, tj. przynajmniej trzy razy w tygodniu przez minimum jeden miesiąc. Dodatkowo u osób cierpiących na bezsenność występują trudności w utrzymaniu ciągłości snu oraz zbyt wczesne budzenie się, czego efektem jest spadek koncentracji, drażliwość, obniżenie nastroju, brak energii do działania, a nawet poczucie lęku.

Regulacja snu i czuwania

Każde zaburzenie snu, niezależnie od przyczyny, może powodować upośledzenie pamięci, koncentracji. Może pogarszać zdolność do wykonywania nawet prostych, codziennych czynności. Bardzo częstym rozwiązaniem jest stosowanie leków nasennych. Jednak jest to postępowanie niewłaściwe m.in. z powodu występowania działań niepożądanych.

W skład wielu preparatów wspomagających zasypianie wchodzi L-tryptofan, będący niezbędnym egzogennym aminokwasem, który w organizmie ulega przemianom m.in. do melatoniny, stąd też jego ważna rola w regulacji snu i czuwania. Naturalnym źródłem L-tryptofanu są produkty bogate w białko, tj. mleko, ryby, sery, soja. Objawy stresu, często będącego przyczyną problemów ze snem, łagodzą również preparaty z magnezem, który hamuje uwalnianie amin katecholowych w synapsach nerwowych, zmniejszając pobudliwość układu nerwowego. Suplementacja tym pierwiastkiem przez okres około 8 tygodni znacznie poprawia parametry snu. Podobnie jest z wapniem i potasem, które biorąc udział w powstawaniu potencjałów czynnościowych w komórkach i przewodzeniu impulsów nerwowych, mogą mieć pośredni wpływ na występowanie epizodów bezsenności. Dlatego pacjentom z pobudliwością okołosenną i narażonym na działanie stresu można zaproponować tego typu preparaty, przy czym warto pamiętać, iż na rynku dostępne są również skojarzenia wyciągów ziołowych z jonami magnezu. Pacjenci często sięgają również po preparaty ziołowe, ułatwiające zasypianie (patrz tabela 1.).

Hormon szyszynki

Pacjenci, którzy skarżą się w długim okresie na zaburzenia snu i problemy z zasypianiem, powinni rozważyć zastosowanie preparatów zawierających melatoninę. Melatonina jest hormonem szyszynki i została wyizolowana przez Lornera i wsp. w 1958 r. Jest ona ewolucyjnie bardzo starym związkiem chemicznym, który występuje powszechnie zarówno u roślin, jak i u zwierząt. Okazuje się, że jest ona związkiem o wielu funkcjach i właściwościach. Często nazywana jest hormonem snu, a produkowana jest w pinealocytach szyszynki. Proces jej syntezy jest hamowany w organizmie przez światło. Od końca 2000 roku w Polsce melatonina jest dostępna bez recepty jako lek OTC. W związku z szerokim dostępem do leku ważne jest, aby informacje o tym hormonie, a w szczególności najnowsze wyniki badań były dostępne zarówno dla pacjentów, jak i farmaceutów oraz lekarzy.

Synteza melatoniny w organizmie wykazuje charakterystyczny rytm dobowy. W ciągu dnia organizm produkuje melatoninę w bardzo niewielkich ilościach. Po zapadnięciu zmroku jej sekrecja wzrasta, osiągając szczyt między godziną 2 a 4 w nocy. Jej szczytowe stężenie jest swoiste dla danego organizmu i ulega zmianom wraz z wiekiem (patrz tabela 2.).

Spokojny sen

Melatonina uruchamia kaskadę reakcji, które mogą w naszym organizmie inicjować sen. W literaturze opisano wiele czynników, które prowadzą do zachwiania równowagi pomiędzy czuwaniem a snem. Czynniki te, dzięki melatoninie w mniejszym stopniu wpływają na zaburzenia snu. Badania pokazują także, że melatonina poprawia sen u osób z chorobami neurodegeneracyjnymi – m.in. w chorobie Alzheimera i w chorobie Parkinsona. Badania na zwierzętach o zbliżonej do ludzi aktywności dziennej wykazały, że po podaniu melatoniny w dawce 5 i 10 mikrogramów/kg w dzień, zwiększało jej stężenie w osoczu do poziomu zbliżonego do fizjologicznego stężenia melatoniny w nocy.

Melatonina przyjęta wczesnym wieczorem przyspiesza czas zaśnięcia, zmniejsza latencję snu oraz latencję fazy REM snu. Melatonina zastosowana o różnych porach dnia, po 2-4 godzinach daje uczucie senności i zwiększa skłonność do zasypiania. W przeciwieństwie do klasycznych leków nasennych melatonina nie wywołuje zaburzeń czynności poznawczych. Wyniki badań donoszą także o działaniu antyoksydacyjnym melatoniny, jej korzystnym wpływie na układ odpornościowy oraz zmniejszeniu podatności organizmu na stres. Dowiedziono, że osoby z niskim stężeniem melatoniny częściej zapadają na raka piersi, prostaty i okrężnicy.

Zaburzenia snu, które przekładają się na życie codzienne coraz częściej negatywnie wpływają na funkcje życiowe. Należy pamiętać, iż nieleczona bezsenność, jak i przewlekłe zaburzenia snu, oprócz zaburzeń funkcjonowania, mogą przyczyniać się do rozwoju wielu chorób, w tym nadciśnienia, chorób serca, cukrzycy, depresji. Każda prośba pacjenta o preparat nasenny powinna spotkać się w naszych aptekach z wywiadem, aby pomóc mu dobrać właściwy preparat.

Piśmiennictwo

1. Wichniak A., Wierzbicka A., Jernajczyk W.: Zasady rozpoznawania i leczenia bezsenności. Psychiatria w Praktyce Klinicznej 2008; 1(1): 30-39
2. Wojtas A., Ciszewski S.: Epidemiologia bezsenności. Psychiatria3(8): 79-83
3. Grabska-Kobyłecka I., Nowak D.: Sen, bezsenność i jej leczenie – krótki przegląd aktualnej wiedzy ze szczególnym uwzględnieniem ziołolecznictwa. Pediatr Med. Rodz 2014; 10(3): 270-277
4. Chwełatiuk E.: Melatonina u ssaków – związek o wielu funkcjach. Problemy Nauk Biologicznych 2008; 1-2: 93-102
5. Iwanek K.: Melatonina w leczeniu zaburzeń snu. Lek w Polsce 2014; 5: 43-48
6. Zawilska J.B.: Melatonina – hormon o działaniu pronasennym. Bromat Chem Toksykol 2008; 3: 224-228