Gonitwa za świątecznymi prezentami, stres, szybkie, nieregularne posiłki. A wszystko to kończy się wielką ucztą, pełną ciężkostrawnych i wzdymających składników.
Trawienie polega na chemicznym rozkładzie pokarmu przez enzymy hydrolityczne zależne od pH. Dla przypomnienia, węglowodany trawione są do dwucukrów przez amylazy ślinowe i trzustkowe, a następnie do glukozy przez enzymy ściany jelita cienkiego. W obecności kwasu solnego pepsynogen przekształca się do pepsyny, enzymu proteolitycznego rozkładającego białka do krótszych łańcuchów. Następnie polipeptydy ulegają rozkładowi w jelicie dzięki aktywowanym przez entetokinazę enzymom trzustkowym – trypsynie i chymotrypsynie. Ostatecznie peptydazy ściany jelita cienkiego przekształcają tri- i dipepydy do pojedynczych aminokwasów. Trawienie tłuszczy polega na hydrolizie wiązania estrowego przez lipazy trzustkową i żołądkową (w bardzo ograniczonym stopniu). W związku z tym, że lipazy jako białka są rozpuszczalne w wodzie, a tłuszcze są nierozpuszczalne, do prawidłowego działania enzymów niezbędna jest emulgacja tłuszczy przez żółć. Do enterocytów wchłaniają się przede wszystkim micele – kompleksy soli żółciowych z glicerolem, kwasami tłuszczowymi i rozłożonymi tłuszczami. W enterocytach dochodzi do resyntezy tłuszczów obojętnych i po przyłączeniu do nich białek, które jako chylomikrony, przedostają się do naczyń limfatycznych kosmków jelitowych. Pracę układu pokarmowego reguluje zlokalizowany w mózgowiu ośrodek głodu i sytości, a także hormony tkankowe: gastryna i cholecystokinina. Gastryna jest wydzielana w odpowiedzi na rozciągnięcie się ściany żołądka i pobudza wydzielanie pepsynogenu. Z kolei produkty częściowego rozkładu tłuszczy, pobudzają śluzówkę dwunastnicy do produkcji cholecystokininy, która pobudza skurcze pęcherzyka żółciowego i wydzielanie żółci, a także zwiększa wydzielanie soku trzustkowego.
Zaburzenie procesu trawienia spowodowane nadmierną podażą wysokotłuszczowego pokarmu, nieregularną dietą, błędami żywieniowymi i napięciem nerwowym, prowadzi do uczucia dyskomfortu w jamie brzusznej. Wśród objawów zaburzonego trawienia wymienić można: uczucie bólu i ucisku w nadbrzuszu, wzdęcia, gazy, uczucie pełności (nieproporcjonalnej do ilości spożytego pokarmu), nudności i zgaga. Jeśli objawy zdarzają się epizodycznie, są szybko przemijające i w sposób przerywany nie trwają dłużej niż 1-2 tygodnie, trudno mówić tutaj o konkretnej jednostce chorobowej. Takie dolegliwości mogą być łagodzone w warunkach aptecznych.
W tabeli przedstawiono substancje lecznicze i surowce roślinne stosowane w objawach zaburzenia trawienia, dostępne w aptekach bez recepty. Zestawienie mechanizmu działania oraz najważniejszych wskazań pozwoli na szybki i skuteczny dobór odpowiedniego preparatu dla pacjenta.
Składnik | Działanie | Wskazanie |
Zaburzenia spowodowane zmniejszonym wydzielaniem soków trawiennych | ||
Liść mięty
Mentha piperita |
• pobudza czynności wydzielnicze żołądka i wątroby
• rozkurczająco na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego • stymuluje ruchy perystaltyczne, poprawiając odejście gazów • działanie przeciwbakteryjne w obrębie przewodu pokarmowego Uwaga: olejek miętowy ma silniejsze działanie rozkurczające, w dużych ilościach może wywołać nudności, zgagę |
• zaburzenia trawienia, w tym trawienia tłuszczy
• wzdęcia • brak łaknienia • nieprawidłowa fermentacja • stany skurczowe przewodu pokarmowego |
Ziele centurii, ziele tysiącznika
Centaurium minus |
• substancje goryczowe drażnią zakończenia nerwów w kubkach smakowych języka, pobudzając wydzielanie soku żołądkowego bogatego w HCl i pepsynę
• w większych dawkach żółciopędnie, ale też podrażniająco na żołądek |
• nieżyt żołądka objawiający się brakiem łaknienia
• niedokwaśność |
Liść pokrzywy
Urtica dioica |
• pobudza wydzielanie soku żołądkowego i nieznaczne żółci
• pobudza czynność wydzielniczą trzustki • ułatwia trawienie, przyswajanie pokarmów • reguluje procesy przemiany materii |
• stany zapalne przewodu pokarmowego
• nieżyt żołądka i jelit • łagodne biegunki |
Ziele bylicy boże drzewko
Artemisia abrotanum |
• działanie żółciotwórcze, żółciopędne
• rozkurczająco na mięśnie gładkie dróg żółciowych • substancje goryczkowe zwiększają wydzielanie soków trawiennych na drodze odruchowej • działanie przeciwzapalne i słabo ściągające w przewodzie pokarmowym |
• poprawa trawienia przy niedostatecznym wydzielaniu żółci i soków trawiennych
• zwiększenie łaknienia • niedokwaśność • pomocniczo w stanach zapalnych błon śluzowych żołądka i jelit |
Korzeń goryczki żółtej
Gentiana lutea |
• substancje goryczowe drażnią kubki smakowe i na drodze odruchowej pobudzają wydzielanie śliny, soku żołądkowego i śluzu
• rozszerza naczynia krwionośne żołądka i zwiększa jego ruchliwość • do stosowania 0,5-1 h przed posiłkiem |
• zaburzenia trawienne
• brak łaknienia • wzdęcia • nieżyt żołądka |
Ziele krwawnika
Achillea millefolium |
• rozkurczająco na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego
• pobudza na drodze odruchowej wydzielanie soku żołądkowego |
• osłabia ból związany ze skurczem jelit
• zaburzenia trawienia ze wzdęciami, nudnościami, brakiem łaknienia |
Zaburzenia trawienne związane z niedostatecznym wydzielaniem żółci | ||
Liście i ziele karczocha
Cynara scolymus |
• poprawa wydzielenia i przepływu żółci w drogach żółciowych
• rozkurczająco na mięśnie gładkie jelit, dróg żółciowych • nieznacznie przeczyszczająco • stosować przed posiłkami |
• schorzenia związane z wytwarzaniem i wydzielaniem żółci
• zastój żółci spowodowany atonią dróg żółciowych • dolegliwości trawienne po usunięciu pęcherzyka żółciowego |
Kłącze ostryżu długiego (kurkumy)
Curcuma longa |
• działanie żółciotwórcze, żółciopędne
• przeciwzapalnie • działanie przeciwbakteryjne na bakterie znajdujące się w drogach żółciowych |
• stany zapalne dróg żółciowych
• dolegliwości spowodowane usunięciem woreczka żółciowego • zaburzenia trawienne |
Korzeń rzodkwi czarnej
Raphanus sativus |
• silne działanie żółciotwórcze i żółciopędne
• silne działanie przeciwbakteryjne w przewodzie pokarmowym • reguluje ruchy perystaltyczne • pobudza wydzielanie soków trawiennych • nie przyjmować na czczo, może podrażnić błonę śluzową żołądka |
• stany zapalne i skurczowe dróg żółciowych
• nieżyt żołądka, jelit • bolesne wzdęcia • nieregularne wypróżnienia |
Kwas dehydrocholowy | • najsilniejszy środek żółciotwórczy
• ułatwia wydzielanie żółci do dwunastnicy • poprzez działanie osmotyczne, lekko przeczyszczająco |
• niedostateczne wydzielanie żółci przez wątrobę
• zaburzenia trawienia ze wzdęciami, zaparciami |
Hydroksymetylo-nikotynamid | • hydrolizuje do kwasu nikotynowego o działaniu żółciopędnym i formaldehydu o działaniu odkażającym | • zaburzenia wydzielania żółci |
Hymekromon | • działanie rozkurczające mięśnie gładkie dróg żółciowych
• żółciotwórcze i żółciopędne |
• zaburzenia dyspeptyczne
• nudności i zaparcia związane ze zmniejszonym wydzielaniem żółci |
Składnik | Działanie | Wskazanie |
Zaburzenia związane z niedoborem enzymów trawiennych | ||
Pankreatyna | • wyciąg z trzustek wieprzowych zawierający proteazy, lipazę i amylazę, reguluje trawienie białek, tłuszczów i skrobi
• do stosowania podczas posiłku |
• zaburzenia trawienia spowodowane niedostatecznym wydzielaniem soku trzustkowego objawiającego się wzdęciami, stolcami tłuszczowymi |
Laktaza | • enzym rozkładający laktozę do glukozy i galaktozy
• zapobiega gromadzeniu się laktozy w jelicie cienkim i rozkładowi przez bakterie do kwasu mlekowego, dwutlenku węgla i wodoru • do stosowania podczas posiłku |
• wzdęcia, bóle brzucha i biegunka po spożyciu przetworów mlecznych (objawy nietolerancji laktozy) |
Pepsyna | • normalizuje pH soku żołądkowego
• ułatwia trawienie białek w żołądku • do stosowania podczas posiłku |
• brak łaknienia
• zmniejszenie wydzielania soku żołądkowego, niedokwaśność |
Uczucie pełności, gazy, wzdęcia | ||
Owoc kopru włoskiego
Foeniculum capillaceum |
• zmniejsza napięcie mięśni gładkich
• ułatwia odejście gazów • wzmaga ruchy perystaltyczne • pobudza wydzielanie soku żołądkowego |
• wzdęcia
• zaburzenia trawienia • brak łaknienia |
Owoc kminku
Carum carvi |
• rozkurczająco na mięśnie gładkie jelit, przewodów żółciowych, zwieracza Oddiego, przez co reguluje wydzielanie żółci i soku trzustkowego
• wzmaga wydzielanie soku żołądkowego • ułatwia odejście gazów |
• wzdęcia
• zaburzenia trawienia i bóle brzucha spowodowane zmniejszonym wydzielaniem soków trawiennych • zmniejszenie łaknienia • lekkie zaparcia |
Owoc anyżu
Pimpinella anisum |
• działa rozkurczająco
• obniża napięcie mięśni gładkich • ułatwia swobodne odejście gazów • wzmaga czynności wydzielnicze przewodu pokarmowego • przywraca prawidłowe ruchy perystaltyczne |
• wzdęcia
• problemy trawienne spowodowane obniżeniem wydzielania soków trawiennych • zwiększenie łaknienia |
Simetikon
Dimetikon |
• redukcja nadmiernej ilości gazów jelitowych, poprzez zmniejszenie napięcia powierzchniowego na granicy fazy gazowej i płynnej treści pokarmowej | • uczucie pełności i dyskomfortu w jamie brzusznej
• wzdęcia |
Ból spowodowany stanami skurczowymi mięśni gładkich | ||
Koszyczek rumianku
Chamomilla recutita |
• działanie przeciwzapalne na błony śluzowe
• rozkurczowo na mięśnie gładkie jelit • przywraca prawidłowe ruchy perystaltyczne • zapobiega wzdęciom • słabo żółciopędnie |
• stany zapalne i skurczowe przewodu pokarmowego
• nadmierna fermentacja • wzdęcia • bóle brzucha • zgaga • zaburzenia trawienia spowodowane utrudnionym odpływem żółci |
Ziele dziurawca
Hypericum perforatum |
• flawonoidy rozkurczają mięśnie gładkie przewodu pokarmowego
• garbniki powodują działanie ściągające na błonę śluzową przewodu pokarmowego • przeciwzapalne • żółciopędnie, żółciotwórczo Uwaga: liczne interakcje i nadwrażliwość na UV |
Dla wodnych roztworów:
• stany skurczowe jelit • zmniejszone wydzielanie soku żołądkowego i żółci • wzdęcia • stany zapalne dróg żółciowych i błony śluzowej żołądka i jelit |
Drotaweryna | • działanie rozkurczające na mięśnie gładkie | • stany skurczowe przewodu pokarmowego i dróg żółciowych, zarówno pochodzenia nerwowego, jaki mięśniowego |
Zgaga, kwaśne odbijanie | ||
Środki alkalizujące | • podnoszą pH soku żołądkowego, przez zobojętnianie kwasu solnego
Uwaga: Nadmierny wzrost pH powoduje hamowanie aktywności enzymów żołądkowych |
• nadkwaśność
• refluks żołądkowo-przełykowy |
Alginiany | • w środowisku soku żołądkowego tworzy galaretowaty żel, chroniący błonę śluzową żołądka i przełyku przed działaniem kwaśnej treści żołądkowej | • nadkwaśność |
Ranitydyna
Famotydyna |
• antagonista rec. H2, zmniejsza wydzielanie kwasu solnego stymulowanego przez histaminę, gastrynę i acetylocholinę
• zmniejsza objętość soku żołądkowego i zawartości w nim pepsyny |
• zgaga
• cofanie się treści żołądkowej do przełyku |
Omeprazol
Pantoprazol Esomeprazol Lanzoprazol |
• hamowanie działania pompy protonowej (H+/K+-ATPaza), odpowiedzialnej za końcową fazę wytwarzania kwasu solnego przez komórki okładzinowe | • zgaga
• cofanie się treści żołądkowej do przełyku |