Przeziębienie jest najczęstszym schorzeniem, z jakim pacjenci zgłaszają się do lekarza pierwszego kontaktu. Pod względem medycznym jest to ostre zakażenie górnych dróg oddechowych (ang. upper respiratory track infection, URTI), wywołane przez wirusy.
Przeziębienie charakteryzuje się zespołem objawów związanych z zapaleniem i obrzękiem błon śluzowych zatok przynosowych, nosa oraz gardła. Przeważają objawy śluzówkowe w postaci wydzieliny oraz upośledzenia drożności nosa. Ponadto często występuje gorączka bądź stan podgorączkowy, kaszel oraz ból gardła.
Etiologia
Choroba przeziębieniowa jest wywoływana przez ponad 200 wirusów. Ich aktywność zmienia się na przestrzeni roku. Rinowirusy, które odpowiadają za 30-50 proc. występujących przeziębień, są najaktywniejsze wiosną, latem oraz wczesną jesienią. Wirusem, który odpowiada za 10-15 proc. infekcji jest koranowirus, który charakteryzuje się najwyższym stopniem aktywności zimą i wczesną wiosną. Tłumaczy to fakt, dlaczego przeziębienie występuje wśród pacjentów przez cały rok.
Wirusy, które wywołują przeziębienie najczęściej są przenoszone drogą kropelkową. Chory podczas kaszlu bądź kichnięcia, rozpyla drobne krople wydzieliny z dróg oddechowych zawierające wirusy. Do zakażenia może dojść również poprzez bezpośredni kontakt z zakażonymi przedmiotami. Po dotknięciu takiego przedmiotu często kolejno dotykamy ust, oczu lub innych błon śluzowych umożliwiając wniknięcie wirusa do wnętrza organizmu.
Leczenie należy rozpocząć od odpowiedniej edukacji pacjenta. Chory oraz osoby z jego otoczenia muszą zadbać o odpowiednią higienę. Konieczne jest częstsze mycie rąk oraz unikanie ich kontaktu z błonami śluzowymi. Ponadto pacjent powinien odpoczywać. Wskazane jest leżenie w łóżku i ograniczenie wysiłku fizycznego. Istotnym czynnikiem jest również odpowiednia podaż płynów, zwłaszcza w przypadku, gdy występuje gorączka.
Gorączka
Farmaceuta ma do swojej dyspozycji całą gamę leków redukujących objawy przeziębienia. W przypadku bólu głowy lub gorączki lekiem pierwszego wyboru powinien być paracetamol, w następnej kolejności ibuprofen. Podaje się je w postaci syropów, tabletek bądź czopków. Dawka paracetamolu u dorosłych pacjentów wynosi 500-1000 mg, a u dzieci 15 mg/kg m.c. co 4-6 godzin. W przypadku ibuprofenu zalecana jednorazowa dawka dla dorosłej osoby wynosi 400 mg, zaś u dzieci 10 mg/kg m.c. co 6-8 godzin. Korzystne bywa kojarzenie obu substancji i podawanie ich na zmianę co 4 godziny. Czasami przy przeziębieniu stosuje się również kwas acetylosalicylowy, czyli aspirynę. Nie należy jej jednak stosować u dzieci poniżej 12. roku życia, ze względu na możliwość wystąpienia zespołu Reye’a.
Ból gardła
W przypadku bólu gardła można stosować niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Powszechnie stosowanymi substancjami są m.in. salicylan choliny, flurbiprofen, benzydamina. Wszystkie z nich są dostępne w postaci tabletek do ssania, benzydamina występuje dodatkowo w postaci aerozolu i płynu do płukania jamy ustnej i gardła. Salicylan choliny, poza działaniem przeciwbólowym i przeciwzapalnym, wykazuje również działanie bakteriobójcze. Benzydamina działa także miejscowo znieczulająco oraz odkażająco. Na ból gardła często rekomendowane są środki antyseptyczne m.in. chlorek benzalkoniowy, chlorek cetylopirydyniowy oraz chlorheksydyna. Działają one miejscowo przeciwbakteryjnie oraz przeciwgrzybiczo.
Chlorchinaldol ma właściwości przeciwpierwotniakowe, przeciwgrzybicze oraz przeciwbakteryjne. Szybką redukcję uczucia bólu przynoszą również środki miejscowo znieczulające, takie jak lidokaina czy benzokaina. Blokują one miejscowo kanały jonowe, dzięki czemu szybko zmniejszają ból. Mogą występować w postaci tabletek do ssania bądź aerozoli. Dobrym rozwiązaniem przy leczeniu bólu gardła jest stosowanie także tabletek do ssania o działaniu nawilżającym. Ochraniają one podrażnioną śluzówkę gardła, łagodząc ból i zmniejszając uczucie drapania i dyskomfortu. Są zazwyczaj oparte na bazie porostu islandzkiego, podbiału oraz prawoślazu.
Katar
Częstym i uciążliwym objawem przeziębienia jest katar. Wśród preparatów OTC (ang. over-the-counter drugs) najpopularniejsze są leki obkurczające naczynia krwionośne błony śluzowej nosa do stosowania miejscowego: ksylometazolina, oksymetazolina. Charakteryzują się szybkim działaniem, poprawiają drożność nosa nawet do 10 godzin. Należy jednak pamiętać, że można je stosować jedynie 3-5 dni, gdyż stosowanie ich przez dłuższy okres czasu może doprowadzić do przewlekłego nieżytu nosa. Możliwe jest również doustne przyjmowanie leków obkurczających naczynia. Preparaty te mają w swoim składzie pseudoefedrynę, która również przynosi szybką ulgę, jednak nie należy jej stosować u osób chorych na nadciśnienie tętnicze i inne choroby układu sercowo-naczyniowego. W celu zmniejszenia kataru można zarekomendować leki o działaniu przeciwhistaminowym m.in. chlorfeniraminę, cetyryzynę, loratadynę.
Przynoszą one nieznaczną poprawę, ale mogą powodować senność. Są zalecane głównie osobom, u których katar ma podłoże alergiczne. Dobrym rozwiązaniem są preparaty zawierające w swym składzie roztwór izotoniczny bądź hipertoniczny soli w postaci butelek do płukania nosa, aerozoli bądź nebulizacji. Roztwór hipertoniczny działa przeciwobrzękowo, zaś izotoniczny nawilża śluzówkę dróg oddechowych. Ponadto warto stosować wspomagająco inhalacje gorącą wodą z dodatkiem olejków eterycznych, takich jak: olejek z drzewa herbacianego, sosnowy, miętowy, tymiankowy. Dostępne na rynku są również sztyfty do nosa zawierające mentol, które wspomagają udrożnienie nosa. W przypadku długo utrzymującego się kataru należy zwrócić się do lekarza. Może on zalecić odpowiednią sterydoterapię, dostosowaną do wieku i objawów klinicznych pacjenta. Powszechnie stosowane są aerozole do nosa zawierające mometazon, propionian flutikazonu, budezonid.
Kaszel
W wyniku uszkodzenia nabłonka i aparatu rzęskowego układu oddechowego dochodzi do powstania odruchu bezwarunkowego, czyli kaszlu. W pierwszej fazie kaszlu terapia jest mało efektywna. Zastosowanie leków jest uzasadnione dopiero w fazie drugiej, gdy kaszel uniemożliwia jedzenie, powoduje ból i staje się bardzo uciążliwy. W przypadku suchego, nieproduktywnego kaszlu, można zastosować substancje działające obwodowo, takie jak m.in. dekstrometorfan, lewodropropizyna, butamirat. Należy zachować szczególną ostrożność podczas stosowania leków przeciwkaszlowych działających bezpośrednio na ośrodek kaszlu w mózgu takich jak np. kodeina.
Gdy w oskrzelach obecna jest wydzielina trudna do odkrztuszenia wskazane są leki mukolityczne. Rozrzedzają one zalegającą wydzielinę, dzięki czemu ułatwiają jej usunięcie i oczyszczenie dróg oddechowych. Substancjami o takim działaniu są m.in. ambrosol, bromheksyna, acetylocysteina, gwajafenazyna. Pomocne w kaszlu są również preparaty powlekające błony śluzowe. W ich skład wchodzi m.in. babka lancetowata, prawoślaz lekarski, werbena, propolis, porost islandzki.
Naturalne składniki
Wspomagająco przy przeziębieniu korzystne mogą okazać się preparaty stymulujące naszą odporność oparte na naturalnych składnikach. Najpopularniejszym połączeniem modulującym odporność jest witamina C i rutyna. Kwas askorbinowy zwiększa migrację leukocytów oraz hamuje replikację wirusów. Rutyna, naturalny flawonoid, poprawia wchłanianie witaminy C oraz zapobiega jej utlenianiu. Ponadto wykazuje działanie przeciwzapalne oraz poprawia przepływ krwi. Kolejnym naturalnym i powszechnie dostępnym surowcem jest miód. Jego stosowanie może mieć korzystny wpływ na zmniejszenie epizodów kaszlu oraz w przypadku dzieci – poprawia ich jakość snu. W kaszlu pomocna może okazać się także pelargonia afrykańska. Działa przeciwkaszlowo i zmniejsza ilość śluzu zalegającego w drogach oddechowych.
Popularna i znana wszystkim lipa stosowana jest w przeziębieniach jako lek napotny oraz przeciwkaszlowy. Olejek lipowy redukuje przekrwienie śluzówek oraz łagodzi podrażnienia. Ponadto wykazuje działanie uspokajające, dzięki czemu ułatwia zasypianie. Kolejnym naturalnym surowcem o szerokim spektrum działania jest czarny bez. Działa napotnie, przeciwzapalnie, wykrztuśnie. Wykazuje aktywność przeciwbakteryjną oraz przeciwwirusową. Bogatym źródłem witamin i mikroelementów jest owoc dzikiej róży. Zawiera w swym składzie witaminy z grupy B, witaminę A, C, E, K. Surowiec ten wzmacnia odporność, działa antyoksydacyjnie oraz przeciwzapalnie. Związki aktywne zawarte w owocach dzikiej róży mogą działać również przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo oraz antygrzybiczo. Podobne działanie wykazuje jeżówka. Wspomaga układ odpornościowy, działa immunomodulująco, przeciwzapalnie oraz napotnie.
Większość infekcji wirusowych mija samoistnie. Często nie wymagają one leczenia, jednak ze względu na ich uciążliwość pacjenci często sięgają po preparaty na złagodzenie objawów choroby. Wybierając odpowiedni preparat należy przeprowadzić dokładny wywiad z pacjentem. Należy wziąć pod uwagę nie tylko występujące objawy, ale również możliwość wystąpienia działań niepożądanych, interakcji lekowych oraz powielania tej samej substancji leczniczej pod różnymi nazwami handlowymi. Skuteczność terapii w dużej mierze zależy od samego pacjenta i jego odpowiedniej edukacji.
Piśmiennictwo:
1. Rygalski M., Zawisza E.: Postępowanie terapeutyczne w przeziębieniu, Lek w Polsce 2015
2. https://grypa.mp.pl/przeziebienie/61668,przeziebienie
3. Szczeklik A., Choroby wewnętrzne, Kraków 2015, s. 465 – 466
4. Rutter P., Opieka Farmaceutyczna. Objawy, rozpoznanie i leczenie, 2009, s. 1 – 41
5. Rygalski M., Zawisza E.: Leczenie kaszlu infekcyjnego, Lek w Polsce 2015, 8(231), s. 46 – 50
6. Albrecht P.: Co robić z przeziębieniem? Leczenie objawowe zakażeń górnych dróg oddechowych, Lekarz Rodzinny 2013; 1(185)
7. ChPL Paracetamol
8. ChPL Nurofen
