Szybkie tempo życia, ciągły pośpiech sprawiają, iż rytm okołodobowy bardzo często jest zaburzony, co z kolei prowadzi do zaburzeń snu.
Prawidłowe funkcjonowanie organizmu człowieka opiera się na cyklicznym występowaniu pewnych rytmów biologicznych, w tym cyklów snu i czuwania. Przyjmuje się, że przeciętny człowiek przesypia nawet jedną trzecią swojego życia, co potwierdza fakt, iż sen jest jego integralną częścią i podstawową potrzebą. Występują dwa główne stadia snu: sen wolnofalowy (Non-REM) i paradoksalny (REM), z których pierwszy charakteryzuje się somatycznymi właściwościami regeneracyjnymi, drugi natomiast regeneruje mózg i funkcje psychiczne.
Od setek lat naturalnym wyznacznikiem snu i czuwania było natężenie światła, czyli wschody i zachody słońca. Niestety obecne czasy, w których to niezwykle szybkie tempo życia i ciągły pośpiech stały się normą sprawiają, iż rytm okołodobowy bardzo często jest zaburzony, co z kolei prowadzi do licznych zaburzeń snu. Te natomiast często dezorganizują funkcjonowanie indywidualne i społeczne, negatywnie wpływają na stan zdrowia oraz ogólną sprawność organizmu. Niestety zaburzenia snu stały się bardzo powszechnym problemem, wśród których najczęstszą formę stanowi bezsenność, inaczej insomnia.
Przyczyny bezsenności
Niejednokrotnie trudno jest uchwycić konkretną przyczynę bezsenności, jednak w wielu przypadkach dokładny wywiad z pacjentem pozwala ujawnić okoliczności sprzyjające chorobie. Najczęściej są to współistniejące dolegliwości neurologiczne, przewlekły stres, zaburzenia psychiczne, lękowe, depresje oraz psychozy, powodujące pobudzenie emocjonalne i zaburzenia przekaźnictwa synaptycznego. Do wystąpienia choroby przyczyniają się również schorzenia ogólnoustrojowe i związane z nimi dolegliwości, jak też nieodpowiednia higiena snu, wpływająca negatywnie na naturalny rytm dobowy organizmu.
Melatonina – Niezbędny hormon
Zaburzenia rytmu dobowego wynikają najczęściej z nieprawidłowości w wydzielaniu melatoniny, endogennego hormonu produkowanego w organizmie człowieka głównie przez szyszynkę, po otrzymaniu odpowiednich bodźców z gałek ocznych. Szyszynka zaś jest niewielkim gruczołem umiejscowionym w mózgu, do której docierają przekazywane drogą nerwową impulsy o stanie natężenia światła, z neuronów siatkówki oka. Dokładnie synteza melatoniny odbywa się w pinealocytach, pozostając pod hamującym wpływem światła. Melatonina, nazywana hormonem snu, jest najważniejszym regulatorem biologicznego zegara człowieka, informującym mózg o aktualnym stanie aktywności organizmu. Warto wiedzieć również, iż oprócz szyszynki melatonina w mniejszym stopniu jest syntetyzowana przez siatkówkę i komórki enterochromatofilne przewodu pokarmowego, gdzie odpowiada za spowolnienie procesów trawiennych. Uwalnianie melatoniny z szyszynki odbywa się tylko w ciemności, dlatego jak dowodzą badania nawet krótka fala światła niebieskiego, którego źródłem są przede wszystkim ekrany telewizorów i monitory komputerów, świecąca w oczy przed snem może zaburzać rytm snu i czuwania. Dlatego długie wieczory spędzone z ekspozycją na światło spowalniają wydzielanie melatoniny, w pewien sposób resetując rytmy organizmu, co skutkuje utrudnionym i opóźnionym zaśnięciem oraz złym samopoczuciem po przebudzeniu. Potwierdzono, że już półgodzinne pozostawanie pod wpływem światła niebieskiego wystarcza, aby opóźnić wydzielanie melatoniny o około godzinę.
Grupy pacjentów
Zaburzenia snu dotykają całej populacji, jednak niektóre grupy narażone są w większym stopniu. Szczyt stężenia melatoniny we krwi występuje między godziną pierwszą w nocy a piątą rano, potem wydzielanie ustaje. Jednak wraz z wiekiem i starzeniem się organizmu dochodzi do zwapnienia szyszynki i konsekwentnego zmniejszania ilości syntetyzowanej melatoniny. Zdarza się, że już w organizmie 30-letniego człowieka poziom melatoniny pozostaje na średnim poziomie, co w takim przypadku często skutkuje pojawieniem się problemów ze snem już w wieku 45-50 lat. Natomiast u większości osób powyżej 65. roku życia poziom melatoniny osiąga stan alarmowy i to właśnie oni stanowią dość liczną grupę pacjentów z zaburzeniami snu. Do kolejnej grupy należą osoby z przesuniętą fazą sen-czuwanie, czyli pracujące w systemie zmianowym czy podróżujące ze zmianą stref czasowych, u których mogą wystąpić objawy tzw. jet-lag, nasilone głównie podczas szybkiego przemieszczania się z zachodu na wschód i w pewnym sensie wyprzedzania zegara biologicznego. Istnieje również grupa osób z zespołem opóźnionej fazy snu, u których maksymalny wyrzut melatoniny występuje dużo później niż u zdrowych i jest znacznie skrócony.
Wspomaganie dobrego snu
W terapii zaburzeń snu melatonina działa dwukierunkowo: bezpośrednio wpływając na układ GABA-ergiczny, a także poprzez działanie chronobiologiczne dostosowując zmiany w zakresie rytmu snu do oświetlenia oraz długości dnia i nocy.
Na rynku istnieją preparaty melatoniny zarejestrowane jako leki kategorii OTC, zawierające różne jej dawki, którymi można wspomagać organizm, by regulować rytm dobowy i zdolności adaptacyjne. Preparaty melatoniny zaleca się przyjmować godzinę przed planowanym zaśnięciem, a efekty stosowania widoczne są z każdym dniem, natomiast maksymalna poprawa jakości snu następuje po około dwóch tygodniach terapii.
Melatonina powoduje bezpośredni efekt nasenny, przygotowuje organizm do snu. Stosowana w dłuższym okresie czasu normalizuje pory snu, zmniejsza częstotliwość przebudzeń w ciągu nocy oraz uzyskanie głębokiego snu, pozwalającego na regenerację organizmu. Melatonina w postaci preparatów OTC jest dostępna w dawkach od 1 do 5 mg. Wielkość dawki jest kwestią dość indywidualną. W niektórych przypadkach zaleca się rozpoczynać od wyższej dawki przez okres 2-3 tygodni i po tym czasie w zależności od potrzeb kontynuować terapię tą dawką u osób starszych, lub zmniejszać ją w razie potrzeby, tak może być u pacjentów młodszych. Należy obserwować reakcje organizmu na działanie melatoniny, ważne jest aby pacjent był świadomy tego, że lek ten należy przyjmować minimum 2-3 tygodnie i nie przerywać terapii. Efekty są widoczne z dnia na dzień już od pierwszego dnia leczenia, a maksymalny efekt odczuwalny jest po około 14 dniach, czasami wcześniej. Na korzyść preparatów z melatoniną przemawia również fakt, iż nie powodują uzależnień i nie obserwuje się zwiększenia tolerancji.
Badania donoszą również o działaniu antyoksydacyjnym melatoniny, jej korzystnym wpływie na układ odpornościowy oraz zmniejszeniu podatności organizmu na stres. Dowiedziono, że osoby z niskim stężeniem melatoniny częściej zapadają na raka piersi, prostaty i okrężnicy.
Zaburzenia snu przekładające się na życie codzienne coraz częściej nękają współczesne społeczeństwo. Należy pamiętać, iż niezależnie od przyczyny nieleczona bezsenność, jak i przewlekłe zaburzenia snu, oprócz zaburzeń funkcjonowania, mogą przyczyniać się do rozwoju wielu chorób, w tym nadciśnienia, chorób serca, cukrzycy, depresji. Każde zetknięcie z problemem powinno być połączone z rozważaniem odnośnie jego pochodzenia, a postępowanie terapeutyczne należy opierać na leczeniu przyczynowym.
