zapalenie górnych dróg oddechowych
fot. fotolia

Zapalenie górnych dróg oddechowych

W okresie jesienno-zimowym wśród pacjentów, zarówno dzieci, jak i dorosłych, wzrasta zachorowalność na zapalenie górnych dróg oddechowych. Farmaceuta jest często pierwszym specjalistą, do którego chorzy zgłaszają się po poradę.

Górne drogi oddechowe obejmują jamę nosową, zatoki przynosowe, gardło i krtań. Najczęstszą przyczyną zakażeń (około 90 proc. przypadków) są wirusy: rinowirusy, koronawirusy, adenowirusy, RSV, wirusy grypy i paragrypy. Rzadziej etiologia choroby jest bakteryjna lub grzybicza. Zarażenie następuje drogą kropelkową (katar, kaszel) oraz poprzez bezpośredni kontakt z chorym (np. poprzez uścisk dłoni, wspólne ręczniki czy sztućce). Zapalenie górnych dróg oddechowych to infekcja, której sprzyja nagłe oziębienie lub przegrzanie organizmu, do którego łatwo dochodzi przy dużej różnicy temperatur między pomieszczeniami i na zewnątrz, przebywanie w dużych skupiskach ludzi (np. placówki oświatowe, centra handlowe, komunikacja miejska), suche powietrze w pomieszczeniach (przesuszenie błon śluzowych w obrębie dróg oddechowych sprzyja wnikaniu drobnoustrojów chorobotwórczych), nieprawidłowo zbilansowana dieta, stres, osłabienie, przemęczenie, niewystarczająca ilość snu, palenie papierosów (zarówno czynne, jak i bierne). U dzieci częstą przyczyną nawracających infekcji może być powiększony migdałek gardłowy oraz niedojrzały jeszcze układ odpornościowy.

Zapalenie górnych dróg oddechowych – przebieg infekcji

Naturalny przebieg zakażeń górnych dróg oddechowych obejmuje trzy fazy:

  • Faza obrzękowo-wysiękowa zapalenia (naczyniowa) trwa zwykle 2-5 dni. Pojawia się wówczas stan podgorączkowy lub gorączka, ból głowy, trudności w przełykaniu, suchy, męczący kaszel, obfita, wodnista wydzielina z nosa, łzawienie oczu.
  • Faza obturacji gęstej (komórkowa) trwa 2-3 dni, objawia się wzmożonym wydzielaniem gęstego, lepkiego śluzu.
  • Faza nadkażenia bakteryjnego, za którą odpowiedzialne są najczęściej Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catarhalis, Staphylococcus aureus. W drogach oddechowych pojawia się ropna wydzielina (np. wydzielina z nosa ma zielony kolor). Etap ten może trwać około 10 dni.

Zapalenie górnych dróg oddechowych, zarówno u dzieci, jak i dorosłych, jest zwykle niegroźne. Może jednak być bardzo uciążliwe. W przypadku zakażeń wirusowych nie ma skutecznego leczenia przyczynowego. Leczenie objawowe, choć zwykle nie skraca znacząco czasu trwania choroby, może skutecznie poprawić samopoczucie chorego. Zakażenia bakteryjne muszą być diagnozowane i leczone przez pediatrę czy internistę, konieczna jest racjonalna antybiotykoterapia. Rolą farmaceuty jest wstępna ocena i diagnoza, a następnie zaproponowanie kuracji adekwatnej do objawów oraz, w razie potrzeby, wskazanie na konieczność konsultacji lekarskiej.

Gorączka

Jest często pierwszym z objawów sygnalizujących rozpoczynającą się chorobę. Mimo iż jej występowanie jest dość powszechne, budzi niepokój, szczególnie gdy pojawia się u dziecka. Istnieją różne miejsca pomiaru ciepłoty ciała: w jamie ustnej (najlepiej, gdy termometr jest umieszczony pod językiem), w dole pachowym, w uchu zewnętrznym (ocena ciepłoty błony bębenkowej), w odbytnicy, na czole oraz różne narzędzia pomiarowe: termometry do ucha, czoła, z miękką końcówką do pomiaru w odbytnicy. Wybrana przez pacjenta technika powinna być dokładna, łatwa, szybka, nieinwazyjna, bezpieczna i dobrze tolerowana. Ważne, by śledząc zmiany temperatury, dokonywać pomiarów w tym samym miejscu i tą samą techniką (nie porównywać wyników z różnych termometrów czy różnych miejsc pomiaru). Za gorączkę większość specjalistów uważa temperaturę przekraczającą 37,5-38oC pod pachą/na czole oraz 38-38,5oC w uchu lub odbytnicy. Ważne by zawsze zwracać uwagę na dodatkowe objawy takie jak drżenie, niepokój, płacz dziecka, zmniejszoną aktywność, a u dorosłych ogólne samopoczucie. Stwierdzono, że podwyższona temperatura nie ma niekorzystnego wpływu na organizm chorego i jeżeli pacjent czuje się dobrze, nie musi być natychmiast obniżana.

Leki przeciwgorączkowe

Zazwyczaj leki przeciwgorączkowe podaje się przy temperaturze przekraczającej 38oC w dole pachowym oraz 38,5oC w odbytnicy. Ważne by zawsze najpierw zastosować farmakoterapię, a dopiero po około 30 minutach metody fizyczne. Udowodniono bowiem, że bez przestawienia termostatu podwzgórzowego nie jest możliwe trwałe obniżenie temperatury ciała tylko przy pomocy okładów czy kąpieli, ale może to skutkować pojawieniem się gorszego samopoczucia, dreszczy, skurczu naczyń krwionośnych, co w efekcie prowadzi do ponownego skoku temperatury. Zarówno u dzieci, jak i dorosłych do obniżenia temperatury stosuje się najczęściej paracetamol i ibuprofen. Dawkowanie paracetamolu ustalono u dzieci na 15 mg/kg masy ciała jednorazowo oraz 90 mg/kg/dobę, a u dorosłych na 750-1000 mg jednorazowo oraz 4-5 g na dobę. Lek podaje się co 4-6 godzin. Wykazano także, że często podanie u dzieci jednorazowo początkowej dawki nasycającej 30 mg/kg masy ciała jest skuteczniejsze niż zastosowanie dawki rutynowej. Ibuprofen podaje się u dzieci od 3 miesiąca życia w dawkach 10 mg/kg jednorazowo i 30 mg/kg na dobę, co 6-8 godzin, u dorosłych zaś jednorazowo do 400 mg oraz do 1600 mg na dobę. Jeżeli jeden z wyżej wymienionych leków jest nieskuteczny, można go stosować naprzemiennie lub łącznie z drugim, wykazują one bowiem synergię. U dorosłych można zastosować także kwas acetylosalicylowy oraz metamizol. Mają one jednak znacznie więcej działań niepożądanych. Należy uwrażliwić pacjentów, że dzieciom do 12. roku życia nie wolno podawać kwasu acetylosalicylowego, ze względu na możliwość wystąpienia zespołu Rey’a.

Istotny jest także dobór postaci leków, szczególnie u dzieci. Najmłodszym pacjentom zwykle podaje się czopki lub zawiesiny o różnych smakach. Powyżej 4. roku życia można zaproponować paracetamol w formie granulatu na język bez popijania, a powyżej 6. lat ibuprofen w kapsułkach. Ważne by dostosować formę leku do współistniejących objawów: przy wymiotach czopki, przy biegunce postaci doustne. Jeżeli po podaniu leku przeciwgorączkowego temperatura spada, a samopoczucie pacjenta się poprawia, zwykle choroba ma etiologię wirusową. Jeżeli jednak obniżenie temperatury jest niewielkie, a pacjent nie odczuwa znaczącej poprawy podłoże choroby może być bakteryjne.

Katar

Jest objawem stanu zapalnego błony śluzowej nosa i zatok przynosowych. Zwykle ma podłoże wirusowe i jest wówczas wodnisty, lejący, przezroczysty. Śluzówka jamy nosowej w przebiegu zapalenia zwykle grubieje, przez co utrudnione jest oddychanie, pacjenci skarżą się na zatkany nos. Jest to szczególnie uciążliwe i niebezpieczne u małych dzieci, które nie potrafią jeszcze oddychać przez usta oraz same wydmuchać wydzieliny. Zatkany nos zaburza wówczas karmienie i sen. Postępowanie przy katarze powinno obejmować przede wszystkim zabiegi pielęgnacyjne, prowadzące do oczyszczenia i udrożnienia nosa. Oczyszczanie małego noska powinno odbywać się przy użyciu aspiratorów (nie stosować gumowych gruszek), po zakropleniu roztworu soli fizjologicznej lub roztworu soli morskiej. Jeżeli dziecko potrafi już samo wydmuchać nos należy pamiętać, by stosowało jednorazowe chusteczki, a jeszcze lepiej miękkie płatki kosmetycznych, które nie będą powodowały otarć. Roztwory soli morskiej należy dostosować do wieku pacjenta (różnią się zwykle dopasowaniem końcówki do wielkości noska oraz siłą rozpylania roztworu).

Leczenie

W pierwszej fazie zapalenia wystarcza zwykle stosowanie soli izotonicznej, która oczyści i nawilży śluzówkę. Gdy wydzielina gęstnieje warto sięgać po roztwory hipertoniczne, które zwykle lepiej rozrzedzają wydzielinę, ale mogą też powodować pieczenie i dyskomfort w nosie. Jeżeli zatkany nos uniemożliwia normalne funkcjonowanie można sięgać po roztwory ksylometazoliny lub oksymetazoliny, najkorzystniej w postaci żelu lub aerozolu. Ważne by stężenia dobierać do wieku pacjenta i stosować preparaty 3-5 dni. Dorosłym pacjentom można polecić preparaty z pseudoefedryną.

Uznaną formą leczenia zapalenia nosa i zatok jest fitoterapia. Preparaty złożone, zawierające korzeń goryczki, kwiat pierwiosnka, kwiat bzu czarnego, ziele werbeny czy ziele szczawiu, działają sekretolitycznie, rozrzedzają śluz (szczególnie ważne w drugiej fazie zapalenia), zmniejszają obrzęk. W zależności od preparatu można stosować je już od 3. roku życia. Należy pamiętać, by zadbać także o odpowiednie nawilżenie pomieszczeń i odpowiednie nawodnienie organizmu, a w czasie snu ułożyć wyżej poduszkę i spać w pozycji półleżącej.

Kaszel

Jest odruchową reakcją organizmu na zalegającą lub spływającą do gardła wydzielinę. Kaszel suchy pojawia się zwykle na początku choroby. Jeżeli jest męczący, bolesny, wyczerpujący chorego czy zaburza sen, można podać leki przeciwkaszlowe. U dzieci już w pierwszym roku życia (ale najlepiej po konsultacji pediatrycznej) można zastosować butamirat w postaci kropli. U dorosłych pacjentów stosuje się także dekstrometorfan i kodeinę. Warto sięgać także po preparaty ziołowe na bazie porostu islandzkiego, prawoślazu czy dziewanny. Kaszel mokry, z odkrztuszaniem wydzieliny, trzeba „wykasłać”. Nie wolno stosować leków hamujących odruch kaszlowy, bo zalegająca wydzielina może powodować rozwój zapalenia oskrzeli czy nawet płuc. Zarówno u dzieci, jak i u dorosłych podaje się zwykle ambroksol lub bromheksynę. Ważne by nie podawać leków po godzinie 16-17. Istotne jest odpowiednie nawodnienie pacjenta. Można stosować również preparaty roślinne na bazie bluszczu, babki lancetowatej czy tymianku.

Ból gardła

Jest najczęściej spowodowany infekcją wirusową (90 proc. dorosłych i 70-85 proc. u dzieci). Istotnym czynnikiem chorobotwórczym może być także, szczególnie u dzieci, Streptococcus pyogenes.

We wstępnej ocenie etiologii może pomóc pacjentowi farmaceuta stosując skalę punktowej oceny prawdopodobieństwa zakażenia paciorkowcem według Centora/McIsaaca (tabela). Jeżeli zapalenie gardła jest wirusowe proponujemy pacjentom preparaty nawilżające, odkażające oraz przeciwbólowe i przeciwzapalne. Dzieciom można podać preparaty na bazie porostu islandzkiego, tymianku, podbiału, prawoślazu oraz aerozole z benzydaminą. Powyżej 6. roku życia można zaproponować preparaty do ssania z amylometakrezolem i alkoholem 2,4-dichlorobenzylowym oraz z benzydaminą, powyżej 12. roku życia zaś dodatkowo preparaty z flurbiprofenem, salicylanem choliny lub chlorheksydyną. Ważne jest, by szczególnie dzieciom proponować potrawy półpłynne oraz stale dbać o nawilżenie gardła. Jeżeli ból jest silny można zastosować doustne preparaty przeciwbólowe.

Tabela. Skala punktowa oceny prawdopodobieństwa zakażenia Streptococcus pyogenes według Centora/McIsaaca do stosowania u dzieci i dorosłych.

Parametr Liczba punktów
Gorączka >38oC 1
Nie występowanie kaszlu 1
Powiększone węzły chłonne przednie 1
Nalot włóknikowy i obrzęk migdałków 1
Wiek 3-14 1
Wiek 15-44 0
Wiek > 45 -1
Wyniki:
0-1 Nie wymaga działań, leczenie objawowe
2-3 Konieczna wizyta u lekarza, badanie bakteriologiczne lub szybki test i w zależności od wyniku decyzja o antybiotykoterapii
4 Antybiotykoterapia plus diagnostyka

W przebiegu zapalenia górnych dróg oddechowych zwykle pojawia się kilka objawów jednocześnie. Proponując pacjentom leki złożone należy zwracać uwagę, by ich skład był adekwatny do objawów. Przy stwierdzonych zakażeniach wirusowych można dodatkowo zastosować preparaty z pranobeksem inozyny (także u dzieci powyżej pierwszego r.ż.) w postaci syropu lub tabletek, a profilaktycznie i leczniczo w infekcjach wirusowych i bakteryjnych preparaty zawierające szczepy bakterii probiotycznych Streptococcus salivarius.

Właściwie zrealizowana opieka farmaceutyczna powinna skutkować zrozumiałą i zaakceptowaną przez pacjenta, „skrojoną na miarę” terapią, a w razie potrzeby wskazaniem konieczności konsultacji lekarskiej.

Kiedy należy udać się do lekarza?

…z katarem?

  • gdy katar jest u noworodka
  • gdy jest podejrzenie kataru alergicznego, a nie był on nigdy zdiagnozowany
  • gdy katar jest ropny, wydzielina zielonkawa
  • gdy wydzielina jest tylko z jednego przewodu nosowego (być może w nosie jest ciało obce)
  • gdy katar utrzymuje się powyżej 10 dni, mimo leczenia (być może należy włączyć glikokortykosteroidy donosowe)
  • gdy podłoże choroby może być bakteryjne: ropna wydzielina, silny miejscowy ból twarzy, gorączka, pogorszenie stanu zdrowia pacjenta

…z gorączką?

  • gdy gorączkuje dziecko do 3. miesiąca życia należy wezwać lekarza lub zawieźć dziecko do szpitala
  • gdy gorączkuje dziecko do 6. miesiąca życia konieczna jest pilna konsultacja
  • gdy u dziecka wystąpiły kiedykolwiek drgawki
  • gdy u dziecka brak jest innych objawów (powodem gorączki może być wówczas ząbkowanie, przegrzanie, ale także zakażenie układu moczowego)
  • gdy u dziecka lub dorosłego występują niepokojące objawy towarzyszące (ból ucha, ból w klatce piersiowej, trudności z oddychaniem, duszności, suchy kaszel, częste oddawanie moczu)
  • gdy gorączka trwa dłużej niż trzy dni
  • gdy po podaniu leku przeciwgorączkowego temperatura nie spada

…z kaszlem?

  • gdy kaszle noworodek/niemowlę – im młodsze dziecko tym konsultacja powinna odbyć się szybciej
  • gdy kaszlowi towarzyszą trudności z oddychaniem, narasta duszność
  • gdy pacjent ma wysoką gorączkę, kaszle przez sen
  • gdy kaszel przedłuża się po infekcji
  • gdy u dzieci występuje charakterystyczny szczekający kaszel, który może być objawem ostrego podgłośniowego zapalenia krtani

…z bólem gardła?

  • gdy zgodnie ze skalą Centora/McIsaaca istnieje prawdopodobieństwo zakażenia paciorkowcem
  • gdy występuje ból i jednostronne powiększenie migdałka
  • gdy zauważamy objawy poważniejszej choroby, np. wysypkę

Jak pomóc choremu – wskazówki dla pacjentów

  • dziecko, uważane za zdrowe, bez zaburzeń odporności, zanim skończy 5 lat może chorować nawet 10 razy w roku na zapalenie dróg oddechowych
  • chory dorosły powinien w miarę możliwości być izolowany od dzieci, szczególnie niemowląt, należy rozważyć stosowanie maseczek, konieczne jest dokładne, około
    30-sekundowe mycie rąk
  • chore dziecko nie powinno uczęszczać do placówek oświatowych – stanowi nie tylko źródło zarażenia innych dzieci, ale także sam narażony jest na zaostrzenie choroby
  • niezwykle istotna jest obserwacja pacjenta, szczególnie dziecka, gdyż pierwotna diagnoza nie zawsze równa jest tej ostatecznej; należy odpowiedzieć sobie na pytania,
    czy przebieg choroby potwierdza wstępne rozpoznanie, czy zmienność objawów wskazuje na zdrowienie, czy pojawiają się nowe, niepokojące objawy?
  • gorączkujący pacjent powinien zostać w domu w czasie gorączki plus jeden dodatkowy dzień; potem przy dobrej pogodzie można wychodzić na spacery, ale należy dbać,
    by się nie przegrzać ani nie przemarznąć
  • konieczne jest dokładne wietrzenie pomieszczeń oraz dbałość o odpowiednią wilgotność powietrza
  • inhalacje wrzątkiem są niewskazane; w zamian warto zastosować nebulizacje solą fizjologiczną
  • ważne jest prawidłowe odżywianie (lekkostrawne posiłki z dużą ilością owoców i warzyw) oraz odpowiednie nawodnienie pacjenta (warto pić herbatki ziołowe i owocowe)

Bibliografia

1. Piwowarczyk K, Ślugaj I.: „Kodeks leczenia twojego dziecka. Leki bez recepty 2009”, MediCodex 2008, wydanie I
2. Pleskot M.: „Przeziębienie, fakty i mity”, fragmenty poradnika dostępne na stronie http://drpleskot.pl/files/przeziebienie.pdf
3. Albrecht P., Radzikowski A.: „Leczenie zakażeń dróg oddechowych”, Borgis-Nowa Medycyna 1/2009, s. 21-26
4. Czerwionka-Szaflarska M, Łoś-Rycharska E.: „Gorączka u dzieci: codzienna praktyka a zalecenia, z uwzględnieniem postępowania w sytuacjach nagłych i szczególnych”, Standardy Medyczne/Pediatria 2015, T.12, 391-398
5. Albrecht P.: „Czy i jak leczyć objawowo zakażenia dróg oddechowych”, Medycyna Rodzinna zeszyt 32 (6/2004)
6. Kalicki M., Milart J., Wachnicka-Bąk A., Placzyńska M., Jung A.: „Ból gardła-kiedy leczenie objawowe jest wystarczające?”, Pediatr Med. Rodz 2012, 8 (2), 107-110)
7. Zieliński R., Zakrzewska A.: Ostre infekcje górnych dróg oddechowych u dzieci-podział morfologiczny, diagnostyka i terapia”, https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/viewFile/10061/8562
8. http://www.antybiotyki.edu.pl/pdf/RekomendacjeA42009.pdf

Podobne wiadomości

Nie ma możliwości dodania komentarza