Ból ucha (otalgia) to wyjątkowo dokuczliwy objaw chorobowy.
Najczęściej jest on wynikiem schorzenia zlokalizowanego w obrębie ucha środkowego lub zewnętrznego (otalgia pierwotna), choć może być również symptomem chorób rozwijających się w zupełnie innych częściach organizmu (otalgia wtórna).
Za zapalenie w obrębie ucha odpowiedzialna jest infekcja wirusowa lub bakteryjna, dużo rzadziej grzybicza, może być ono również związane np. z przebytym urazem. Stan zapalny dotyczy ucha środkowego lub przewodu słuchowego, czyli ucha zewnętrznego. Najważniejszym objawem związanym z zakażeniem w obrębie tych struktur jest silny, ostry, kłujący, a nawet przeszywający ból. Zwykle nasila się on nocą. Dorośli opisują go jako pulsujący i rozpierający. Dodatkowo może wystąpić szum w uszach, ból głowy oraz upośledzenie słuchu. Jeśli choroba ma etiologię infekcyjną, to oczywiście pojawiają się również symptomy ogólnoustrojowe, jak złe samopoczucie, osłabienie organizmu oraz gorączka. Zapalenie ucha często współwystępuje też z wcześniejszą infekcją górnych dróg oddechowych, czyli przeziębieniem.
Zapalenie ucha środkowego
Ostre zapalenie ucha środkowego (OZUŚ) to proces zapalny, który obejmuje błonę śluzową i struktury anatomiczne ucha wewnętrznego. Zwykle rozwija się szybko, może przebiegać z obecnością ropnej wydzieliny w jamie bębenkowej. Większość infekcji ma charakter wirusowy, choć pojawiają się również zakażenia bakteryjne i mieszane. Zapalenie ucha środkowego bardzo często występuje w populacji pediatrycznej, szczególnie wśród niemowląt i dzieci w wieku przedszkolnym. Szczyt zachorowań przypada między 6. a 13. miesiącem życia, spada po 7. roku życia, a około 12. roku życia przypadki OZUŚ są już bardzo rzadkie. Związane jest to zarówno z niedojrzałością ich układu odpornościowego, narażeniem na kontakt z licznymi patogenami w grupie przedszkolnej, ale również budową anatomiczną ucha – szczególnie krótkiej trąbki słuchowej łączącej jamę nosową z uchem wewnętrznym, która jest wrotami szerzenia się zakażenia pierwotnie zlokalizowanego w nosogardle.
W postawieniu diagnozy ważny jest wywiad, ale również badanie fizykalne. Lekarz przy pomocy otoskopu ogląda błonę bębenkową, która w wyniku infekcji toczącej się tuż za nią jest zaróżowiona, a nawet zaczerwieniona, może być również lekko wybrzuszona. W przypadku cięższych zakażeń pojawia się wysięk ropno-surowiczy, oraz może dojść do perforacji, która powoduje ustąpienie dolegliwości bólowych spowodowanych wysokim ciśnieniem i uciskiem.
Leczenie
Podstawowym leczeniem zapalenia ucha środkowego jest działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne. Antybiotykoterapię miejscową i doustną wprowadza się natychmiast u dzieci poniżej 6. miesiąca życia. Powinno się rozpocząć ją również u dzieci z wyciekiem, zapaleniem obustronnym, wysoką gorączką i wymiotami oraz w grupie ryzyka np. w przypadku nawracających problemów, wad twarzoczaszki oraz przy braku poprawy po leczeniu objawowym. Antybiotyk podaje się najczęściej przez 5 dni. U pozostałych chorych powinno się prowadzić 24-48 godzinną obserwację w celu ustalenia, czy choroba ustępuje – jest to tak zwana zasada czujnego czekania (ang. watchfull waiting). W tym czasie podaje się leki przeciwbólowe i przeciwzapalne. Czasem zaleca się również leki miejscowe obkurczające błonę śluzową nosa, ponieważ prowadzi to do poprawy drożności ujścia trąbki słuchowej.
Zapalenie ucha zewnętrznego
W tym przypadku stan zapalny dotyczy skóry wyścielającej przewód słuchowy oraz błony bębenkowej. Może on obejmować również małżowinę uszną. Schorzenie to nazywane jest również uchem pływaka, ponieważ często dotyczy osób mających wcześniejszy kontakt z wodą. Wilgoć prowadzi do maceracji naskórka i tworzy idealne warunki do namnażania się bakterii. Objawy zgłaszane przez pacjenta są podobne jak w przypadku zapalenia ucha środkowego, jednak charakterystyczny jest ostry ból przy pociągnięciu za płatek ucha. Poza tym osoba chora może skarżyć się również na uczucie pełności. W badaniu otoskopowym widać zaczerwieniony, obrzęknięty przewód słuchowy, często również białą wydzielinę.
Najczęstszą przyczyną tego rodzaju schorzenia są bakterie, które mogą kolonizować naszą skórę np. Streptococcus pyogenes, Staphylococcus aureus oraz Pseudomonas aeruginosa. Rozwojowi schorzenia sprzyja agresywna higiena uszu, przy pomocy patyczków i mydeł alkalicznych. Choroba częstsza jest również u alergików i osób narażonych na przewlekły stres.
Także w przypadku zapalenia ucha zewnętrznego stosuje się leczenie przeciwbólowe i przeciwzapalne, jako postępowanie pierwszego rzutu. Antybiotyki zalecane są jedynie jako leczenie miejscowe, ponieważ terapia doustna zwykle nie przynosi wystarczających efektów, a niesie ze sobą ryzyko powikłań. Ważnym elementem leczenia jest również miejscowe podawanie sterydów.
Powikłania
Odpowiednie postępowanie terapeutyczne jest niezwykle ważne, ponieważ zapalenie ucha może powodować poważne powikłania. Do najczęściej występujących zaliczamy: zapalenie wyrostka sutkowatego, porażenie nerwu twarzowego, zapalenie błędnika, a nawet zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz ropnie mózgu.
Zalecenia dla pacjentów
- Prawidłowe leczenie polepsza rokowania i przyśpiesza powrót do zdrowia, dlatego tak ważna jest edukacja pacjenta:
- leki pod postacią kropli najlepiej, aby podawała osoba trzecia
- podczas aplikacji należy położyć się boku i pozostać w tej pozycji około 3 minut, aby krople miały szansę spenetrować przewód słuchowy
- dla ułatwienia wejścia kropli w głąb, można delikatnie poruszać małżowiną i płatkiem ucha
- przed aplikacją leku ucho powinno być suche
- w czasie choroby nie należy czyścić uszu, ponieważ są one bardzo wrażliwe
- zakazane jest stosowanie patyczków ponieważ dodatkowo podrażniają one skórę w przewodzie słuchowym, a nieodpowiednio użyte mogą doprowadzić nawet do perforacji błony bębenkowej
- w przypadku dużego obrzęku, który utrudnia penetrację leku, lekarz może założyć tamponik
- jego wypadnięcie świadczy o postępie leczenia i zmniejszeniu się stanu zapalnego
Inne przyczyny bólu ucha
Najczęściej przyczyną bólu ucha, z którym pacjenci zgłaszają się do lekarza, jest otalgia pierwotna. Jednak zdarza się również, że jego źródło może być poza uchem. Związane jest to z faktem, iż jest to narząd mocno unerwiony. Dochodzi do niego wiele włókien czuciowych z innych regionów ciała, dlatego czasem ból ucha może świadczyć o rozwoju choroby zlokalizowanej poza jego obrębem.
Najczęstszym bólem rzutowanym na ucho są schorzenia zębów, np. zapalenie miazgi. Poza tym ból ucha może być również związany z zapaleniem stawu żuchwowego, zmianami zwyrodnieniowymi w obrębie kręgosłupa szyjnego, nerwobólem nerwu trójdzielnego, zapaleniem ślinianek, zatok, gardła, tarczycy, nowotworami jamy ustnej i chorobami przełyku np. refluksem. Ostry ból ucha może też świadczyć o zawale serca lub tętniaku.
